Một nghề sống động và kiên định

Nhà báo Nguyễn Thành Phong.

Bài báo đầu tiên của tôi được in trên báo là vào năm 1979. Thời đó, các trang báo còn được mi bằng bát chữ xếp thủ công bằng tay, sắp xếp từ các con chữ đúc sẵn bằng chì, rồi dập trên giấy để người ta đọc bản bông, từ đó sửa lại cho chuẩn và xếp thành trang báo.

Các trang báo xếp thành tờ báo, qua nhiều khâu, mãi rồi mới được in ra. Một bài báo, từ lúc viết tay trên giấy xong, gửi tới tòa soạn, qua các công đoạn duyệt, được đánh máy lại, đưa xuống nhà in sắp chữ, qua nhiều thao tác mới tập hợp thành trang báo, cho đến khi xuất hiện trên tờ báo phát hành ngoài sạp, phải mất chừng một tuần.

Rồi từ đó, qua hệ thống phát hành của ngành bưu điện, chủ yếu chạy trên xe ô tô tải, có khi phải cả một tuần sau, mới đến các tỉnh thành trong cả nước để phục vụ bạn đọc. Bạn đọc ngày ấy muốn đọc báo thì phải ra chầu chực đợi ở bưu điện mà chờ… báo về.

Sau giai đoạn đó, là đến thời tờ báo được thiết kế trên máy tính, in ra bông trên giấy, chỉnh sửa rồi thành bản in trên giấy can, cắt xén các kiểu để bình bản, xong rồi vào nhà in, mất độ hai ba ngày, mới thành tờ báo ra mắt bạn đọc, được gửi bằng đường hàng không đi đến các nơi, trong những năm 90 của thế kỷ trước. Thế là đã nhanh lắm rồi.

Cho đến thời nay, thì đã là… báo điện tử. Một bài báo viết xong, có thể chỉ vài phút sau, đã được xuất bản, và bạn đọc khắp nơi trên cả thế giới đều có thể đọc được ngay, thông qua một thiết bị cầm tay nhỏ gọn, chả phải chờ đợi vất vả gì.

Báo chí chỉ trong chừng nửa thế kỷ qua, đã thay đổi ghê gớm, đến không lường hết được. Báo chí đã thay đổi rất nhanh, nếu khảo sát từ tên gọi. Ban đầu là information (đơn thuần là thông tin), magazine (tạp chí, tức là tạp ghi mọi việc), đến journal (hàng ngày), tiến đến press (nhanh nhất), rồi là news (mới nhất). Bây giờ thì không chỉ là mới nhất, nhanh nhất mà phải là media, là communication, change communition. Không biết sắp tới sẽ là gì? Liệu có phải là social media, social communication không?

Báo chí ngày trước là tìm cách phản ánh nhanh nhất “cái đã xảy ra”. Còn báo chí bây giờ thì phải phản ánh “cái đang xảy ra”, “cái sẽ xảy ra”.

Ngày trước, người đọc đi tìm thông tin. Ngày nay, thông tin phải đi tìm bạn đọc, phải chiếm lĩnh bạn đọc. Thông tin không tìm được bạn đọc, thông tin ấy bạn đọc không cần đến, là thông tin vô ích, không có giá trị gì cả.

Ảnh mang tính minh họa.

Vậy nhà báo có phải thay đổi gì trong quá trình thay đổi ghê gớm đến không thể lường hết của báo chí như đã nói ở trên? Theo tôi, ngoài kỹ năng, sự cập nhật công nghệ, thì nhà báo còn phải thay đổi rất nhiều, chính là để trụ vững, để tâm huyết của mình vượt qua được những thử thách mới mẻ và căng thẳng của thời công nghệ hiện nay mà vẫn ấm nóng nhân văn, vẫn kiên định cái định hướng nhằm đến sự phát triển và tiến bộ của xã hội mà nhà báo đang sống và phụng sự.

Chưa bao giờ, các nhà báo lại phải đối diện với nhiều thách thức rất nặng nề và không dễ đoán định về sự thay đổi của truyền thông và mạng xã hội như thời đại hiện nay.

Chưa bao giờ truyền thông lại mạnh mẽ, phong phú và vây bủa chúng ta như thế này. Xung quanh chúng ta là dày đặc các phương tiện và loại hình truyền thông. Trong vòng vài thập kỷ vửa qua, truyền thông phát triển với tốc độ chóng mặt, gây nên sự bùng nổ thông tin trên phạm vi toàn thế giới. Sự phát triển công nghệ đã đưa thế giới vào kỷ nguyên mới của truyền thông, trong đó hầu như tất cả mọi người đều được tiếp cận, hơn nữa, trở thành đồng sáng tạo và đóng góp cho truyền thông. Thông tin được truyền đi với những cách thức rất mới mẻ, tạo ra những hiệu ứng và hậu quả không thể đoán định trước được.

Nhưng dù thông tin có gấp gáp đến thế nào, nghề báo có sống động và căng thẳng đến đâu, thì cái đích vẫn là phải hướng đến con người với sự phát triển và tiến bộ.

Hạt gạo ta trân quý phải được hình thành từ lúc gieo vãi, mọc lên thành mạ rồi thành cây lúa trên đồng, qua bao mưa nắng mới đơm bông. Quả vải ngọt ngào ta ăn phải qua bao nhọc nhằn từ khi ươm cây giống xuống đất đồi, qua bao nhiêu ngày tháng phập phồng mới kết hạt, mà có khi còn bị tiếng này, thông tin kia làm thành oan uổng, làm mất giá đi ngay. Con lợn trong chuồng phải đi qua một quá trình chăm sóc nâng niu, kể từ khi tách đàn, mãi mới nên được thành phẩm xuất chuồng, thu lại chút lợi nhuận cho người chăn nuôi…

Báo chí có sống động và nhanh đến đâu, tranh cướp độc giả đến thế nào, cũng chẳng rút ngắn được quá trình làm cho cây mạ thành cánh đồng vàng thu hoạch, cây vải đơm hoa kết quả và chú lợn sữa thành con lợn thành phẩm xuất chuồng…

Vì thế, dù báo chí và truyền thông xã hội có thay đổi chóng mặt đến như thế nào, có sống động quay quắt đến đâu đi nữa, thì nhà báo vẫn phải bình tĩnh và kiên định, bình tĩnh và kiên định bằng nhân văn và tâm huyết, vì cộng đồng và phát triển, thì mới đạt đến mục tiêu cao cả của chính báo chí mà bạn đọc còn tin cậy.