Vắng bóng đồ chơi truyền thống
Thực tế hiện nay, đồ chơi truyền thống đang vắng bóng dần trong dòng chảy văn hóa Việt Nam. Một trong số đó là đồ chơi trung thu.
Mỗi dịp thiếu nhi thưởng trăng vui đón chị Hằng và chú Cuội, thị trường đồ chơi trung thu do các nhà sản xuất từ Trung Quốc xuất khẩu lại tràn ngập thị trường Việt Nam.
Không chỉ riêng trung thu, nói chung, tất cả các dịp lễ Tết, mặt hàng đồ chơi truyền thống Việt Nam đều chịu lép vế. Nhân vật dân gian của Việt Nam dần bị thay thế bởi những nhân vật - cả dân gian lẫn hiện đại và viễn tưởng của thế giới.
Nặng lòng với đồ chơi truyền thống, TS Trang Thanh Hiền (Giảng viên trường ĐH Mỹ thuật Việt Nam) cùng các sinh viên của trường đã thực hiện và phát động chương trình “Cùng sáng tạo mặt nạ Việt, vui Tết Trung thu” tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.
Chia sẻ về mặt nạ trung thu, TS Trang Thanh Hiền nói: “Mặt nạ trung thu Việt Nam truyền thống mang dấu ấn nông nghiệp rất rõ rệt. Ví dụ như mặt nạ Ông Địa là nhân vật thần đất. Hình rồng trong múa rồng tượng trưng cho nước. Đèn hình quả cầu tượng trưng cho mặt trời.
Dân gian làm những điều đó để mời gọi các thế lực thiên nhiên vào những hoạt động diễn xướng đó, thể hiện mong muốn mùa màng bội thu, cho thuận hòa mưa nắng. Sau Trung thu sẽ vào vụ gặt. Văn hóa của mình là như thế”.
TS Trang Thanh Hiền cho biết, mặt nạ không chỉ đơn giản là mặt nạ. Nó chính là một hiện vật được dùng trong sinh hoạt tín ngưỡng. Mỗi nghi lễ khác nhau lại sử dụng một loại mặt nạ khác nhau. Mặt nạ trung thu truyền thống Việt Nam cũng không nằm ngoài quy luật đó.
Ngày nay, việc làm mặt nạ bồi vẫn tồn tại trong một số ít các gia đình ở Hà Nội như tại phố Hàng Lược, phố Hàng Mã. Làng Hảo (xã Liêu Xá, huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên) là nơi chuyên SX hàng loạt đồ chơi mặt nạ bồi cung ứng cho các vùng.
Để làm nên một chiếc mặt nạ bồi chơi trung thu, có khá nhiều các công đoạn khác nhau, chỉ có các nghệ nhân nắm giữ bí quyết và trao truyền. Do đó, trò chơi sáng tạo mặt nạ Việt lần này sẽ là sự kỳ công của các em thiếu nhi.
Về mặt nạ trung thu Trung Quốc truyền thống lại thể hiện tích về Hậu Nghệ, người bắn cung nỏ giỏi, bắn rơi mặt trời, TS Trang Thanh Hiền nói: “Đó là truyền thuyết của người dân du mục. Nó không hợp với Trung thu Việt Nam”.
Khơi lại tình yêu với mặt nạ truyền thống
Trên thị trường nhiều năm qua, mặt nạ nhựa từ Trung Quốc đã đánh mạnh vào thị hiếu người tiêu dùng Việt Nam.
Về mặt thẩm mỹ, thiếu nhi thích người nhện, siêu nhân trong các bộ phim hoạt hình của trẻ thành phố. Ngay lập tức, các loại mặt nạ có hình siêu nhân, người nhện ra đời.
| “Nếu cạnh tranh về giá cả, mặt nạ truyền thống Việt sẽ không thể thắng nổi mặt nạ nhựa Trung Quốc với giá bèo. Chỉ có cách cạnh tranh bằng văn hóa”, (TS Trang Thanh Hiền). |
Thậm chí, cả những nhân vật trong bộ phim “Tây Du Ký” của Trung Quốc được không chỉ trẻ em, mà nhiều độ tuổi, nhiều thế hệ cùng yêu thích như Tôn Ngộ Không, Trư Bát Giới...
Còn về mặt tài chính, các sản phẩm này đều được bày bán với giá quá rẻ, phù hợp với túi tiền của mọi gia đình ở Việt Nam.
Trong khi đó, sản phẩm văn hóa truyền thống không thể cạnh tranh nổi với sản phẩm văn hóa đương đại được SX hàng loạt. TS Trang Thanh Hiền phân tích, một chiếc mặt nạ ở làng nghề thấp nhất cũng phải 30.000 đồng, gấp 10 lần giá mặt nạ nhựa.
Vì thế, Dự án “Cùng sáng tạo mặt nạ Việt, vui Tết Trung thu” được tổ chức cho trẻ học làm mặt nạ, để cả phụ huynh và học sinh hiểu thêm về văn hóa cổ truyền Việt Nam.
Khi đã biết, đã hiểu, phụ huynh và học sinh sẽ yêu mến và cùng chung tay giữ gìn mặt nạ truyền thống, từ đó nghề cổ truyền sẽ được gìn giữ, bảo tồn và phát triển.
Nằm trong kế hoạch, ngày 13/9, tại Bảo tàng Mỹ thuật, sẽ có góc để tình nguyện viên biểu diễn bồi mặt nạ giấy truyền thống. Thiếu nhi có thể quan sát và tham gia thực hiện.
Bên cạnh đó, sẽ có phôi bồi sẵn để trẻ em tô vẽ như tô tượng. Sau buổi sáng làm mặt nạ, buổi chiều sẽ có nói chuyện văn hóa về mặt nạ.
Một cuộc triển lãm mặt nạ cũng sẽ được tổ chức tại Laca Café Art (24 Lý Quốc Sư), Hà Nội vào ngày 19/9 với sự tham gia của khoảng 100 cháu thiếu nhi.
Trong đó, các họa sĩ sẽ triển lãm và bán đấu giá các mặt nạ mình vẽ. Tiền thu được sẽ được dùng để góp quỹ từ thiện cho các học sinh trường Tiểu học Suối Bau, huyện Phù Yên, tỉnh Sơn La.
