Theo giới phân tích, việc các nhà lãnh đạo ASEAN ra tuyên bố chung bày tỏ “quan ngại sâu sắc” về các vụ việc đang diễn ra ở Biển Đông cho thấy ASEAN đã thành lập được một mặt trận thống nhất trước một Trung Quốc đang có những động thái ngày càng nguy hiểm để hiện thực hóa “đường lưỡi bò” của mình.
Giới quan sát cho rằng tuyên bố đánh dấu sự thay đổi về tinh thần chung trong khối ASEAN. Họ chỉ ra rằng, tuyên bố “bày tỏ quan ngại” vẫn được đưa ra dù nhiều thành viên trong khối 10 nước này, trong đó có nước chủ tịch Myanmar, có mối quan hệ về kinh tế, chính trị gắn bó với Trung Quốc, và trước kia thường tránh đối đầu với “người khổng lồ” châu Á.
Giới quan sát không quên nhắc lại sự kiện năm 2012, khi Campuchia là chủ tịch luân phiên của ASEAN, đã bất ngờ từ chối đưa vấn đề tranh chấp Biển Đông với Trung Quốc vào tuyên bố chung.
“Tuyên bố năm nay khác hẳn với khi Campuchia làm chủ tịch ASEAN”, chuyên gia về Đông Nam Á, giáo sư đại học New South Wales, Úc, ông Carl Thayer, nhận định. Theo ông, tuyên bố cho thấy quan điểm khá nhất quán của ASEAN, cho thấy sự “đồng thuận” ở mức cao hiếm có trong vấn đề tranh chấp chủ quyền trên biển.
Hơn nữa, giới phân tích cho rằng, tại hội nghị thượng đỉnh ASEAN năm ngoái, khi Brunei làm chủ tịch, Trung Quốc đã “thoát” được sự chỉ trích công khai của ASEAN, sau khi Bắc Kinh khôn ngoan “chìa cành oliu” kêu gọi hòa bình ở khu vực.
Hãng tin Pháp cũng dẫn lời nhà bình luận chính trị của Việt Nam Nguyễn Quang A nhận định tuyên bố của ASEAN là điều “tích cực” cho Việt Nam. Hãng tin cũng nêu bật bài phát biểu của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tại Thượng đỉnh ASEAN, trong đó lên án động thái đưa giàn khoan của Trung Quốc vào thềm lục địa Việt Nam là “cực kỳ nguy hiểm”, cáo buộc tàu Trung Quốc đâm tàu Việt Nam. “Đây là lần đầu tiên Trung Quốc ngang nhiên đưa giàn khoan vào hạ đặt tại địa điểm nằm sâu trong Thềm lục địa và vùng Đặc quyền Kinh tế của một nước trong ASEAN, là sự vi phạm đặc biệt nghiêm trọng Luật pháp Quốc tế, Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982 và cũng là sự vi phạm đặc biệt nghiêm trọng Tuyên bố về Ứng xử của các Bên trên Biển Đông (DOC) mà Trung Quốc là một Bên tham gia ký kết”, hãng tin dẫn bài phát biểu của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng.
Trong khi đó, Tổng thống Philippines Benigno Aquino cho biết với các phóng viên rằng “nhiều nhà lãnh đạo” tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN 24 đã lên tiếng quan ngại về những diễn biến trên Biển Đông hiện nay và theo ông, những diễn biến xấu này “là nguyên do để tất cả các bên phải lo lắng và quan ngại”.
Riêng về phía Philippines, hôm nay họ tuyên bố sẽ quyết truy tố 9 ngư dân Trung Quốc bị nước này bắt ở Biển Đông mới đây về các tội danh môi trường, bất chấp cảnh báo của Bắc Kinh về hậu quả nghiêm trọng đối với quan hệ song phương.
