Bài toán nào cho hồ Dầu Tiếng khi phải xả lũ nhiều hơn

Theo ông Tô Văn Thanh, Chủ tịch Công ty TNHH MTV Khai thác thủy lợi Dầu Tiếng – Phước Hòa, sau gần 40 năm đi vào hoạt động, hệ thống thủy lợi Dầu Tiếng đóng góp vai trò rất lớn trong việc cung cấp nguồn nước sạch cho phát triển các ngành kinh tế xã hội của các tỉnh Tây Ninh, Bình Dương, Bình Phước, Long An và TP.HCM.

Ngoài đảm bảo nhu cầu về nước cho sản xuất nông nghiệp, công nghiệp sinh hoạt, môi trường phục vụ phát triển kinh tế vùng kinh tế trọng điểm lớn nhất Việt Nam, nhờ có hồ Dầu Tiếng điều tiết lũ mà ngập lụt ở hạ du sông Sài Gòn đã giảm đáng kể so với trước khi xây dựng công trình, giảm thiểu thiệt hại cơ sở hạ tầng ở hạ du.

Tuy nhiên, do tốc độ đô thị hóa quá nhanh ở hạ lưu sông Sài Gòn, nguy cơ ngập lụt cơ sở hạ tầng ở hạ du mỗi khi hồ Dầu Tiếng xả lũ là một vấn đề rất lớn, mặc dù lưu lượng xả lũ lớn nhất trong vòng 30 năm trở lại đây chỉ đạt 600 m3/s.

Trong tương lai, do tác động của biến đổi khí hậu, nếu hồ xả lũ nhiều hơn, thì ngập lụt càng trở nên trầm trọng. Trong trường hợp lũ lớn, việc xả lũ nhằm đảm bảo an toàn công trình, nhưng phải giảm thiểu ngập lụt cho hạ du cũng đang là mâu thuẫn gay gắt trong thực tế đã và đang tồn tại sau gần 40 năm vận hành công trình.

Trước hết, hiện mới chỉ có một tuyến thoát lũ cho hồ Dầu Tiếng là sông Sài Gòn, trong khi sức tải lũ rất thấp ở đoạn sông này ngay sau chân đập về đến cầu Bến Súc, làm gia tăng ngập lụt nghiêm trọng mỗi khi lưu lượng xả qua tràn vượt quá 200 m3/s.

Hồ Dầu Tiếng hiện chưa có tràn sự cố khi xảy ra lũ cực lớn có nguy cơ vỡ đập. Cao trình đập chính và đập phụ hồ Dầu Tiếng chưa đáp ứng được quy trình đảm bảo an toàn cho công trình

Nguy cơ xảy ra sự cố cửa van cung là rất cao trong khi không có cửa van sự cố để kịp thời chặn dòng nước từ hồ xả xuống hạ du: gây ngập và mất nước hồ không kiểm soát.

Để hạn chế rủi ro do xả lũ và sự cố của hồ Dầu Tiếng và hỗ trợ cho các cấp chính quyền, cơ quan quản lý ứng phó với các tình huống khẩn cấp xảy ra, Bộ NN-PTNT đã và đang xây dựng phương án và kế hoạch ứng phó khẩn cấp cho vùng hạ du sông Sài Gòn.

Hiện cũng đã có nhiều giải pháp công trình để hạn chế, giảm ngập cho khu vực hạ du nói chung và khu vực TP.HCM nói riêng. Chẳng hạn, để hạn chế ngập lụt do lũ các khu vực ven sông Sài Gòn phía thượng lưu thuộc TP.HCM và Bình Dương, các địa phương đều đã và đang xây dựng các tuyến đê ven sông. Tại khu vực trung tâm TP.HCM, đã và đang xây dựng các công trình ngăn triều chống ngập.

Tuy nhiên, ông Thanh cho rằng, để giải quyết căn cơ bài toán xả lũ hồ Dầu Tiếng đảm bảo an toàn tuyệt đối cho công trình và cho hạ du, cần xem xét tổng thể các nhóm giải pháp công trình và phi công trình.

Trước hết, cần đầu tư bổ sung tràn sự cố cho hồ Dầu Tiếng để đảm bảo an toàn tuyệt đối cho công trình quan trọng cấp đặc biệt, liên quan đến an ninh quốc gia. Bên cạnh đó, cần có dự án, chương trình, kế hoạch nạo vét sông Sài Gòn đoạn từ cầu Sài Gòn tới cầu Bến Súc nhằm tăng cường năng lực thoát lũ hồ Dầu Tiếng, đảm bảo an toàn cho công trình đầu mối và vùng hạ du sông Sài Gòn.

Để đảm bảo vận hành công trình theo nhiệm vụ thiết kế (là công trình cấp đặc biệt) và theo Quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực sông Đồng Nai, rất cần thiết phải có giải pháp nâng cấp chiều cao đập (chính, phụ) để thực hiện nhiệm vụ điều tiết lũ an toàn cho công trình và hạ du.