Hành trình Huỳnh Phương Đông với nền mỹ thuật cách mạng

“Hành trình Huỳnh Phương Đông” bao gồm một chuỗi triển lãm do SANN The House of Art phối hợp với các bảo tàng và gia đình cố họa sĩ Huỳnh Phương Đông tổ chức, nhằm kỷ niệm 50 năm thống nhất đất nước (1975-2025), 100 năm thành lập Trường Mỹ thuật Đông Dương (1925-2025) và 100 năm Ngày sinh họa sĩ Huỳnh Phương Đông (24/4/1925 - 18/12/ 2015).

Họa sĩ Huỳnh Phương Đông được xếp vào danh sách những nhân vật tiêu biểu của nền mỹ thuật cách mạng Việt Nam. Họa sĩ Huỳnh Phương Đông có tên thật là Huỳnh Công Nhãn. Năm 1945, khi ông đang học năm cuối Trường Mỹ thuật Gia Định thì Cách mạng tháng Tám bùng nổ. Ông xếp bút nghiên để tham gia Hội Thanh niên Tiền phong hoạt động tại Sóc Trăng. Năm 1951, ông được kết nạp Đảng Cộng sản Việt Nam và sát cánh cùng lực lượng Bình Xuyên. Một trong vài tác phẩm đầu tiên của ông khi vẫn dùng bút danh Huỳnh Công Nhẫn là bức tranh “Căn cứ Rừng Sác” vẽ năm 1952.

Năm 1954, ông tập kết ra Bắc, công tác tại Phòng Tuyên huấn trực thuộc Tổng cục Chính trị Quân đội Nhân dân Việt Nam. Ông tham gia xây dựng nội dung để thành lập Bảo tàng Quân đội và cũng là một trong 123 thành viên sáng lập Hội Mỹ thuật Việt Nam.

Ngày 13/10/1957, ông cưới bà Lê Thị Thu, một nữ sinh Nam bộ theo gia đình tập kết ra Bắc. Họ có ba người con, con gái đầu Huỳnh Phương Mai, con trai thứ Huỳnh Phương Đông và con gái út Huỳnh Phương Lan.

Tháng 2/1963, ông nhận nhiệm vụ trở lại chiến trường Nam bộ và chính thức lấy tên con trai Huỳnh Phương Đông làm bút danh. Tại Căn cứ Trung ương Cục miền Nam, họa sĩ Huỳnh Phương Đông không chỉ mở nhiều lớp đào tạo họa sĩ cho lực lượng quân giải phóng mà còn trực tiếp đi thực tế chiến trường để sáng tác. Bàn chân Huỳnh Phương Đông có mặt khắp các điểm nóng kháng chiến chống Mỹ, từ trận Ấp Bắc đến trận La Ngà, từ đợt Tổng tiến công Mậu Thân 1968 đến chiến dịch Hồ Chí Minh mùa xuân 1975.

Những bức ký họa chiến trường của họa sĩ Huỳnh Phương Đông trở thành một nguồn tài liệu quý báu cho quân và dân miền Nam. Bởi lẽ, ông lặng lẽ và miệt mài ký họa những người từng gặp giữa bom đạn. Những ký họa chân dung của ông, sau ngày non sông liền một dải, được nhiều chiến sĩ và thân nhân liệt sĩ nâng niu như kỷ vật vô giá.

Họa sĩ Huỳnh Phương Đông từng hứng chịu khói lửa và bị nhiễm chất độc dioxin (di chứng khiến ông phải đi chữa bệnh tại Bệnh viện Nhiệt đới Gdynia, Ba Lan mấy tháng cuối năm 1986). Thế nhưng, hòa bình lập lại, ông cũng là người tiên phong hàn gắn vết thương chiến tranh. Năm 1993, ông tham gia triển lãm chung của họa sĩ Việt Nam và Mỹ, có tên gọi “Nhìn từ hai phía”. Năm 2006, ông ra mắt cuốn sách “Huỳnh Phương Đông - Góc nhìn chiến tranh và hòa bình” tại Mỹ.

Họa sĩ Huỳnh Phương Đông được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2007 với bộ ba tác phẩm “Trận Ấp Bắc”, “Trận Bình Giã” và “Trận La Ngà”. Triển lãm cá nhân cuối cùng khi ông còn tại thế có tên gọi “Huỳnh Phương Đông – Một đời sáng tạo nghệ thuật” diễn ra năm 2014.

Có thể nói, những tác phẩm của họa sĩ Huỳnh Phương Đông đã ghi chép đầy đủ và khách quan về Nam bộ từ chiến tranh đến hòa bình. Vì vậy, “Hành trình Huỳnh Phương Đông” khai mạc tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM sáng 15/3 là triển lãm mở màn cho ba triển lãm tiếp theo lần lượt tổ chức tại TP.HCM và Hà Nội kéo dài đến ngày 30/4.

Bà Lê Thị Thu, phu nhân của họa sĩ Huỳnh Phương Đông, thổ lộ: “Từ sau khi anh ra đi vào năm 2015, gia đình luôn gìn giữ các tác phẩm của anh rất cẩn thận. Tôi và các con luôn khắc ghi trong tâm khảm mình mong mỏi của anh: “Phải giữ lại tranh cho lịch sử, cho nước nhà và cho con cháu. Đừng để người trẻ Việt Nam sau này, muốn xem tranh chiến tranh Việt Nam lại phải qua nước ngoài mới xem được”. Được sự hỗ trợ của nhiều đơn vị và cá nhân, “Hành trình Huỳnh Phương Đông” phần nào thực hiện di nguyện ấy. Từ hơn 3.000 tác phẩm mà ông để lại, “Hành trình Huỳnh Phương Đông” chọn lựa trưng bày hơn 700 tác phẩm ở 4 địa điểm”.  

Họa sĩ Huỳnh Phương Đông vốn được mặc định là gắn liền sáng tác với kháng chiến và tuyên truyền, nhưng khi đến với chuỗi triển lãm “Hành trình Huỳnh Phương Đông” thì công chúng bỗng thấy không chỉ có như vậy. Giới thưởng ngoạn được chứng kiến một Huỳnh Phương Đông đa dạng và đa diện, từ các ký họa phong cảnh thời chiến cho đến ký họa phong cảnh thời bình - xây dựng đất nước, từ những con người trong chiến tranh, đi qua chiến tranh và trở về cuộc sống thường nhật, từ những chuyến đi khắp Việt Nam cho đến các chuyến đi nhiều nước trên thế giới, từ chân dung chỉnh tề cho tới tranh khỏa thân…

Hiền lành và chăm chỉ, họa sĩ Huỳnh Phương Đông dành cả cuộc đời của mình chỉ để vẽ và vẽ. Hơn nữa, ông lại có ý thức bảo quản tác phẩm, nên bây giờ công chúng mới có dịp nhìn ngắm lại hành trình hội họa xuyên suốt và thú vị của ông.

Ngay những ký họa chân dung thời chiến, vẽ phe kháng chiến và vẽ các chiến thắng, họa sĩ Huỳnh Phương Đông cũng ưu tiên vẽ những lúc ngơi nghỉ bên chiến hào, những khoảnh khắc tâm tình. Các ký họa ấy cho thấy ông có đủ thời gian để hiểu và nắm bắt nhân vật, lột tả được tâm tư, tính cách mỗi người. Không phải ngẫu nhiên mà nhiều ký họa của họa sĩ Huỳnh Phương Đông sau này cũng chính là ảnh thờ, khi các nhân vật ấy bị chết trong chiến tranh, như ông tâm sự lúc sinh thời: “Tôi vẽ chân dung hàng trăm bè bạn và đồng chí... Nhiều bạn bè của tôi hồi đó là những chàng trai, những cô gái còn rất trẻ, nhưng họ vô cùng dũng cảm trên chiến trường. Tôi có trách nhiệm gìn giữ kỷ niệm về họ”.

Bên cạnh những ký họa chiến trường, họa sĩ Huỳnh Phương Đông có nhiều tác phẩm màu nước vẽ phong cảnh khá ấn tượng. Đặc biệt, ông là người đã theo sát tiến độ xây dựng công trình thủy điện Trị An và có những bức vẽ sinh động được lưu giữ đến hôm nay.