TS. Nguyễn Quang Tân - Trưởng đại diện Tổ chức Nghiên cứu Nông Lâm quốc tế (ICRAF) tại Việt Nam - tin tưởng vào những cơ hội mà việc hợp nhất ngành môi trường và nông nghiệp đem lại. Ảnh: Nhân vật cung cấp.
‘Một diện tích có hai cơ quan quản lý’
Trung tâm Nông Lâm thế giới (tiền thân của ICRAF) thành lập vào năm 1978 tại Nairobi, Kenya và được biết đến là tổ chức quốc tế hàng đầu trong lĩnh vực nghiên cứu, giáo dục, phát triển nông - lâm kết hợp. Kể từ khi thành lập văn phòng ở Việt Nam vào năm 2007, Tổ chức Nghiên cứu Nông Lâm quốc tế (ICRAF) đã thiết lập quan hệ chặt chẽ với hai đối tác của Chính phủ là Bộ NN-PTNT và Bộ TN-MT.
Về quản lý nhà nước, Bộ TN-MT chịu trách nhiệm quản lý tài nguyên, môi trường, đa dạng sinh học, biến đổi khí hậu và đất đai, trong khi Bộ NN-PTNT quản lý các lĩnh vực nông nghiệp như cây trồng, tưới tiêu, thủy sản, lâm nghiệp và thủy lợi.
Theo TS. Nguyễn Quang Tân, sự phân tách này khiến các tổ chức quốc tế hoạt động trong lĩnh vực nông - lâm nghiệp phải làm việc với cả hai bộ khi xử lý các vấn đề liên quan đến cùng một diện tích đất.
“Việc sáp nhập hai Bộ giúp thống nhất đầu mối quản lý, không chỉ nâng cao hiệu quả điều hành Nhà nước trong các lĩnh vực đất đai, tài nguyên và nông nghiệp, mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức quốc tế khi làm việc tại Việt Nam”, TS. Nguyễn Quang Tân nhận định.
Đặc biệt, các lĩnh vực môi trường và nông nghiệp ngày càng có nhiều điểm giao thoa. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, việc phục hồi hệ sinh thái và bảo tồn đa dạng sinh học trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Khi hai Bộ được hợp nhất, các tổ chức quốc tế, trong đó có ICRAF, sẽ dễ dàng trao đổi ý kiến với đầu mối lãnh đạo, từ đó có thể đưa ra các khuyến nghị chính sách kịp thời và hiệu quả hơn.
“Thay vì chỉ giới hạn trong các khu rừng và khu bảo tồn thiên nhiên, ICRAF tiếp cận đa dạng sinh học theo hướng rộng hơn, bao gồm cả phục hồi và bảo tồn đa dạng sinh học trong nông nghiệp. Hiện nay, nhiều loài sinh vật từng phổ biến trên đồng ruộng, như tôm cá, đang dần biến mất. Vì vậy, bảo tồn đa dạng sinh học không chỉ dừng lại ở các khu rừng mà cần được thực hiện trên toàn bộ cảnh quan, bao gồm cả hệ thống nông nghiệp”, TS. Tân nhấn mạnh.
ICRAF tin tưởng vào sự hợp nhất hai ngành
Với những thay đổi tích cực, thời gian tới, ICRAF Việt Nam mong muốn tiếp tục hợp tác chặt chẽ với Bộ Nông nghiệp và Môi trường trong 4 lĩnh vực trọng tâm.
Trước hết, biến đổi khí hậu trong nông - lâm nghiệp và sử dụng đất đang trở thành vấn đề cấp bách, có mối liên hệ chặt chẽ với các lĩnh vực như năng lượng và xử lý chất thải.
Gần đây, với sự tài trợ từ chính phủ Đức thông qua tổ chức Bánh mì cho Thế giới, ICRAF Việt Nam đã và đang hợp tác với Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên trong việc thành lập một trung tâm học tập về biến đổi khí hậu.
Trong khuôn khổ sáng kiến này, ICRAF Việt Nam và các đối tác cùng xây dựng một “công viên khí hậu”. Công viên được thiết kế để phục vụ nhu cầu học tập của sinh viên cũng như nhu cầu sản xuất của cộng đồng địa phương.
Phó Đại sứ Úc (ảnh phải) cùng chuyên gia hướng dẫn, đào tạo, tập huấn cho người dân Sơn La về mô hình nông - lâm kết hợp trong khuôn khổ sáng kiến ICRAF. Ảnh: Bảo Thắng.
Trưởng đại diện ICRAF Việt Nam cho hay: “Đồng bào miền núi là những đối tượng chịu tác động nặng nề từ biến đổi khí hậu. Chúng tôi hy vọng có thể hỗ trợ họ giảm thiểu rủi ro và tổn thất do các hiện tượng thời tiết cực đoan thông qua các cơ chế hợp tác linh hoạt và hiệu quả”.
Việc nâng cao năng lực và nhận thức cho nông dân và cán bộ ngành nông - lâm nghiệp về tác động của biến đổi khí hậu là vô cùng cần thiết, theo TS. Nguyễn Quang Tân. Với mạng lưới văn phòng toàn cầu rộng lớn tại 25 quốc gia và các hoạt động trải dài tại 60 nước, ICRAF có thể đóng vai trò như một trung tâm tri thức, cung cấp tài liệu, hỗ trợ kỹ thuật và chia sẻ các mô hình thực tiễn hiệu quả.
Thứ hai, phục hồi hệ sinh thái là lĩnh vực hợp tác quan trọng giữa ICRAF và cả hai Bộ trước hợp nhất. Sự cởi mở của hai cơ quan Chính phủ đã mở rộng phạm vi nghiên cứu của ICRAF về sức khỏe đất và sức khỏe cây trồng.
Các nghiên cứu hiện tại của ICRAF Việt Nam tập trung vào bảo vệ đất, đặc biệt trong bối cảnh đất nông nghiệp đang chịu áp lực ngày càng lớn do nhu cầu sinh kế và canh tác độc canh kéo dài.
Ông Tân phân tích: “Việc khai thác đất quá mức có thể dẫn đến bạc màu và suy thoái nghiêm trọng. Do đó, chúng tôi muốn tìm kiếm các giải pháp vừa đảm bảo sinh kế cho người dân, vừa góp phần bảo vệ đất và phục hồi cảnh quan theo hướng bền vững”.
Quan điểm của đội ngũ nghiên cứu ICRAF tại Việt Nam là: Nếu chỉ hành động khi đất đã bị thoái hóa hoặc sa mạc hóa, chi phí phục hồi sẽ rất lớn, đòi hỏi nhiều thời gian và nguồn lực hơn.
Bảo tồn đa dạng sinh học gắn liền với phục hồi hệ sinh thái. Một hệ sinh thái không thể phục hồi hoàn chỉnh nếu thiếu đi sự đa dạng sinh học trong cảnh quan. Ngược lại, sự suy giảm đa dạng sinh học sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe đất, làm suy yếu hệ sinh thái. Theo đó, sự hợp tác giữa ICRAF và Bộ Nông nghiệp và Môi trường được kỳ vọng kết hợp cả hai yếu tố này.
Lĩnh vực hợp tác tiềm năng thứ ba là chuyển đổi hệ thống lương thực, thực phẩm thông qua phát triển nông nghiệp sinh thái.
Hiện nay, sản xuất nông nghiệp đang chịu tác động ngày càng lớn từ biến đổi khí hậu, trong khi áp lực gia tăng dân số và suy thoái đất vẫn tiếp tục gia tăng. Làm thế nào để vừa đảm bảo sinh kế cho người dân, vừa duy trì đa dạng sinh học vẫn là bài toán lớn đối với các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực nông - lâm nghiệp.
Thí nghiệm nghiên cứu nhu cầu nước tưới cho cây cà phê sử dụng công nghệ đo SAP-FLOW (công nghệ đo dòng nhựa cây) do ICRAF Việt Nam và các đối tác triển khai. Ảnh: Linh Linh.
Theo kinh nghiệm của ICRAF, mô hình nông - lâm kết hợp có tiềm năng phát huy, bảo tồn sự đa dạng cây trồng, vật nuôi địa phương, đặc biệt là các giống, loài bản địa. Nông - lâm kết hợp có thể hiểu theo nghĩa rộng là việc kết hợp cây vào trong cảnh quan nông nghiệp.
TS. Nguyễn Quang Tân nhận xét, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong lĩnh vực dịch vụ môi trường rừng, nhưng giá trị của các hệ sinh thái trong nông nghiệp vẫn chưa được đánh giá đầy đủ. Vì vậy, ICRAF mong muốn thực hiện các nghiên cứu chuyên sâu để định lượng các giá trị của thiên nhiên, đa dạng sinh học, cảnh quan nông nghiệp, tài nguyên đất và nước.
Cuối cùng, nghiên cứu về phát triển sinh kế bền vững và giảm nghèo là trọng tâm thứ tư của hợp tác. Các giải pháp cần hướng đến sự cân bằng giữa bảo tồn, phát triển sinh kế và đảm bảo lợi ích hài hòa cho tất cả các bên liên quan.
“Việc bảo tồn hệ sinh thái chỉ thực sự hiệu quả khi gắn liền với lợi ích kinh tế. Nếu nông dân không thể cải thiện thu nhập và thoát nghèo, các mục tiêu về bảo vệ môi trường và phát triển bền vững sẽ khó có thể đạt được”, TS. Nguyễn Quang Tân, Trưởng đại diện ICRAF tại Việt Nam, nhấn mạnh.
