Thủ tướng cho rằng, lịch sử kinh tế HTX đã trải qua nhiều nốt thăng trầm theo từng giai đoạn phát triển của đất nước. Thời kỳ kháng chiến, phong trào HTX ở miền Bắc đã phát triển đến đỉnh cao, góp phần vào công cuộc giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.
Tuy nhiên, mô hình HTX của thời kỳ chiến tranh, khi chuyển sang thời bình, đã bộc lộ những bất cập nội tại, không theo nguyên tắc “tự nguyện, dân chủ và cùng có lợi" trong hoạt động HTX mà Bác Hồ đã chỉ dạy, vì vậy hầu hết các HTX theo mô hình cũ thất bại.
Sự thất bại này để lại hệ quả đến tận ngày nay, đó là sự hoài nghi, ngay cả với mô hình HTX được quy định tại Luật Hợp tác xã 2012, theo đúng 7 nguyên tắc cơ bản như khuyến cáo của Liên minh HTX quốc tế và đã được chứng minh là mô hình đúng đắn, mang lại sức sống cho hàng triệu HTX. Những mô hình này đã và đang hoạt động hiệu quả, đầy sức sống ở nhiều nước khác, như ở Nhật Bản, Đan Mạch, New Zealand...
Còn trong nước, Thủ tướng nêu dẫn chứng về các HTX thành công điển hình như HTX bò sữa ở Sóc Trăng; HTX rau sạch ở Đà Lạt, HTX chăn nuôi gà, lợn ở Lào Cai, Liên hiệp HTX Saigon co.op TPHCM,... và hàng ngàn HTX sản xuất, dịch vụ, thương mại đang hoạt động hiệu quả.
Thủ tướng khẳng định, bài học thực tiễn thành công trong nước và ở các nước phát triển trên thế giới đều chỉ ra rằng liên kết giữa các hộ kinh doanh nhỏ lẻ để xây dựng HTX và trên cơ sở đó dần hình thành các liên hiệp HTX là con đường phù hợp nhất, hiệu quả nhất để cải thiện cuộc sống của hàng triệu hộ nông dân.
HTX kiểu mới là một thiết chế kinh tế tiến bộ và nhiệm vụ quan trọng nhất là phải tạo ra lợi ích, nâng cao lợi nhuận, thu nhập cho xã viên, Thủ tướng nêu rõ. HTX phải lấy lợi ích xã viên làm trung tâm. Mô hình mới cho HTX là phải do các HTX, các xã viên đưa ra từ thực tiễn hoạt động, chứ không phải do phía trên tự đề ra.
Thủ tướng khẳng định, Đảng, Nhà nước luôn quan tâm, coi trọng phát triển kinh tế tập thể mà nòng cốt là kinh tế hợp tác xã. Thời gian qua, nhiều chính sách pháp luật về tổ chức và hoạt động của HTX được ban hành.
Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc phát biểu tại đại hội
Tuy nhiên, hoạt động của kinh tế họp tác chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế, mô hình HTX kiểu mới thành công chưa nhiều. Phát triển HTX kiểu mới chưa trở thành phong trào sâu rộng trong toàn quốc. Nhìn chung, quy mô HTX còn nhỏ, tính liên kết còn hạn chế, năng lục nội tại thấp.
Tại Đại hội, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã nêu một số định hướng cho sự hoạt động của Liên minh HTX thời gian tới.
Theo Thủ tướng, phải khai thác lợi thế, tiềm năng của mô hình HTX, đó là lợi thế về xã hội và lợi thế về số đông. Liên minh HTX cần phối hợp chặt chẽ với các cơ quan trong hệ thống chính trị để phát huy sức mạnh tổng hợp, dẫn dắt phong trào HTX thông qua 4 từ nói gọn là “Khuyến khích, Hỗ trợ, Học hỏi và Truyền bá”. Nghĩa là tạo môi trường thuận lợi cho HTX hoạt động, phát huy tinh thần tự chủ, tinh thần kinh doanh, khởi nghiệp, sáng tạo của các HTX, các xã viên. Kịp thời tháo gỡ những khó khăn, cản trở sự phát triển của HTX phù hợp với cơ chế thị trường; hỗ trợ, nuôi dưỡng những mô hình thành công, kiên quyết không bao cấp cho sự yếu kém.
Các bộ, ngành, địa phương cần nhận thức đầy đủ hơn về vai trò của HTX trong phát triển kinh tế - xã hội và đoàn kết xây dựng cộng đồng, từ đó có sự quan tâm hơn trong việc xây dựng thể chế, chính sách để khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi phát triển kinh tế hợp tác, kể cả về vốn, thông tin, ứng dụng công nghệ và phát triển nguồn nhân lực. Cần xác định HTX có vị trí quan trọng trong chương trình phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn, nhất là trong tái cơ cấu nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới.
Mỗi HTX, mỗi xã viên cần nỗ lực học hỏi, liên kết và hợp tác, tìm hướng đi mới hiệu quả phù hợp với bối cảnh mới. Cần xây dựng mối quan hệ gắn bó chặt chẽ giữa lợi ích của HTX, của Ban chủ nhiệm HTX với lợi ích của xã viên. Ban chủ nhiệm HTX không những phải dành được sự tín nhiệm thật sự của xã viên, mà bản thân còn là những xã viên làm kinh tế giỏi.
Cần tổng kết đánh giá một cách thực chất phong trào HTX hàng năm để "Khuyến khích, Hỗ trợ, Học hỏi và Truyền bá" cho các HTX. “Tôi đề nghị các đồng chí từ nay đến cuối năm nghiên cứu và đề xuất với Chính phủ một kế hoạch hành động để khuyến khích các mô hình kinh tế hợp tác hiệu quả”, Thủ tướng nói.
Trước đó, tại phiên họp chiều 19/7, 100% đại biểu đã thống nhất bầu vào Ban chấp hành Liên minh HTX Việt Nam khóa 5 gồm 141 người. Ông Võ Kim Cự tiếp tục giữ chức Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam.
Ông Võ Kim Cự khẳng định: Trong nhiệm kỳ tới, Liên minh HTX định hướng phát triển hợp tác xã kiểu mới gắn với xây dựng chuỗi giá trị sản phẩm hàng hóa, ưu tiên phát triển hợp tác xã sản xuất vật chất và hợp tác xã bảo quản, chế biến, tiêu thụ sản phẩm cho thành viên, hợp tác xã dịch vụ công. Phấn đấu đến năm 2020, có khoảng 250.000 tổ hợp tác; trong đó 5% tổ hợp tác phát triển thành HTX. Tỷ lệ cán bộ quản lý HTX có trình độ đại học đạt 40% và trình độ trung cấp đạt 50 - 55%. Thu nhập bình quân của các thành viên, người lao động trong các hợp tác xã tăng gấp đôi so với năm 2015.
