Đây là nơi thường được gọi là R, nằm cách trung tâm thị xã Tây Ninh khoảng 60 km. Thế nhưng, có một di tích khác cũng liên quan đến Căn cứ Trung ương Cục miền Nam tọa lạc tại Phân trường 4, Lâm trường Vĩnh An, xã Phú Lý, huyện Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai.
Đường vào khu di tích
Tháng 3 năm 1951, Hội nghị Trung ương lần thứ nhất (khóa II) quyết định thành lập Trung ương Cục miền Nam, do đồng chí Lê Duẩn làm Bí thư, đồng chí Lê Đức Thọ làm Phó Bí thư.
Sau đó, đồng chí Lê Đức Thọ được cử làm Bí thư, đồng chí Phạm Hùng làm Phó Bí thư. Ngày 6/9/1954, Bộ Chính trị quyết định giải thể Trung ương Cục miền Nam, lập lại Xứ ủy Nam Bộ và các Khu ủy. Ngày 23-01-1961, Hội nghị lần thứ 3 Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa III) quyết định thành lập lại Trung ương Cục miền Nam, do đồng chí Nguyễn Văn Linh, Bí thư Xứ ủy Nam bộ, đảm nhận trọng trách Bí thư Trung ương Cục. Trong hai năm 1961-1962, Trung ương Cục miền Nam đóng tại xã Phủ Lý, huyện Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai trước khi chuyển sang xã Tân Lập, huyện Tân Biên, tỉnh Tây Ninh.
Tái hiện cuộc sống căn cứ chiến khu
Tuy chỉ có hai năm ngắn ngủi, nhưng địa điểm căn cứ Trung ương Cục miền Nam tại Vĩnh Cửu cũng trở thành một dấu ấn quan trọng trong phong cách cách mạng miền Nam. Bởi lẽ, nơi đây cũng là chiến khu D lừng lẫy. Năm 2001, Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã xếp hạng di tích Căn cứ Trung ương Cục miền Nam giai đoạn 1961-1962, là di tích lịch sử cấp Quốc gia.
Xuất phát từ trung tâm Sài Gòn, chỉ cần vượt qua 80 km, là có thể đến di tích Căn cứ Trung ương Cục miền Nam. Mảnh đất chiến khu D anh hùng, bây giờ đã thay da đổi thịt, những ngôi nhà cao tầng và những nương rẫy xanh mát mọc lên hai bên đường trải nhựa. Từ khi thành lập Khu bảo tồn thiên nhiên văn hóa Đồng Nai, thì di tích Căn cứ Trung ương Cục miền Nam càng trở thành một điểm nhấn quan trọng cho du khách bốn phương. Đến đây, nghĩa là đã được chiêm ngưỡng hồ Trị An rộng 32 ngàn hecta, nơi đặt nhà máy điện Trị An.
Ngày càng nhiều du khách đến thăm viếng khu Di tích
Có một điểm đáng chú ý, khi xây dựng công trình thủy điện Trị An thì thị xã Vĩnh An được thành lập. Thế nhưng, khi những dòng điện tỏa về muôn hướng, thì những người từng gắn bó thiết kế trong tư cách công nhân hoặc kỹ sư, đã lần lượt quay lại cố hương của họ. Dân số giảm, nên thị xã Vĩnh An trở lại với tên gọi huyện Vĩnh Cửu có thị trấn là Vĩnh An.
Trải qua thời gian dài tồn tại cộng với sự tàn phá của chiến tranh, di tích Căn cứ Trung ương Cục miền Nam bị xuống cấp, hư hỏng. Năm 2004, tỉnh Đồng Nai đã tiến hành trùng tu, tôn tạo di tích Căn cứ Trung ương Cục miền Nam với các hạng mục: nhà bia, nhà trưng bày, đền tưởng niệm... nhằm bảo tồn, phát huy các giá trị di tích và thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc Việt Nam.
Khác với đường nhựa thẳng tắp ở thị trấn Vĩnh An, càng vào gần di tích Trung ương Cục miền Nam thì những con đường đất đỏ càng quanh co. Có lẽ, đây là dụng ý muốn tạo nguyên vẻ hoang sơ như khi căn cứ này ra đời. Dưới bóng mát của rừng tái sinh, bia tưởng niệm, đền thờ các liệt sĩ càng thiêng liêng và ấm áp. Đặt biệt, ở di tích Trung ương Cục miền Nam có tượng đài rất đặc biệt, đó là hình ảnh một chiến sĩ đang ôm một đồng đội ngã xuống. Hầu hết tượng đài chiến sĩ đều ngạo nghễ vẻ chiến thắng, còn ở đây tượng đài này cho thấy sự mất mát của chiến tranh và sự đùm bọc của con người.
Tượng đài chiến sĩ Chiến khu D
Ở khu di tích Căn cứ Trung ương Cục miền Nam cũng có một nghĩa trang nho nhỏ, dành cho những người đã hy sinh tại đây. Có bia mộ ghi tên tuổi và quê quán, nhưng cũng có bia mộ vô danh. Dẫu có danh hoặc vô danh thì sự hy sinh của họ cũng khiến những người đang sống hôm nay phải nghiêng mình.
Trên mảnh đất chiến khu D, quá khứ hào hùng đang trở thành đòn bẩy để phát triển tương lai.
Du khách lắng nghe những câu chuyện hy sinh xúc động, bên những hàng bia mộ!
