'Tiếng Việt thuộc họ Nam Á', kết luận gây ngạc nhiên với những người ngoài ngành, nhưng trong con mắt của giới chuyên môn thì nó là một Thái Sơn, to lớn và vững chãi.
Nhà bác học Pháp A. G. Haudricourt (1911-1996), người chứng minh thành công họ Nam Á của tiếng Việt. Ảnh: researchgate.net
Chúng tôi cố tránh những thuật ngữ chuyên ngành khi viết bài này, mục đích là để làm cho vấn đề trở nên bình dân và dễ hiểu hơn với những người không theo học ngành ngôn ngữ học.
Nhu cầu tìm về cội nguồn của mình gần như là một thứ bản năng trong con người. Việc muốn biết cái tiếng mà mình đang nói hàng ngày có nguồn gốc từ đâu cũng nằm trong lý do ấy. Tuy nhiên, trong trường hợp này thì đó lại không phải là người Việt!
Người đầu tiên đã đặt ra và trả lời về nguồn gốc tiếng Việt là Tabert (1838). Ông này xếp tiếng Việt vào họ Hán, vì ông thấy có tới 75% từ tiếng Việt có gốc Hán. Tuy nhiên, kết luận này không đúng, vì các từ ấy chỉ là vay mượn, chứ không phải cùng nguồn gốc.
Nhà nghiên cứu Bình Nguyên Lộc thì cho rằng tiếng Việt có nguồn gốc Nam Đảo. Ông đã đưa ra nhiều chứng cứ quan trọng và công phu cho giả thiết của mình, tuy nhiên chúng cũng đã không đứng vững được với cùng một lý do như đối với ý kiến của Tabert.
Quan trọng và có sức ảnh hưởng, thống trị trong một thời gian khá dài là quan điểm của Henry Maspéro khi ông xếp tiếng Việt vào họ Thái. Các bằng chứng, lập luận dựa trên từ vựng, thanh điệu, ngữ pháp của Maspéro tưởng chừng như không thể bác bỏ được nữa; nhưng không, năm 1953 và 1954 nhà bác học A. G. Haudricourt cho xuất bản 2 bài báo quan trọng là “Về nguồn gốc Nam Á của tiếng Việt” và “Về nguồn gốc các thanh trong tiếng Việt”, lật nhào kết luận của Maspéro. Đến đây, trải suốt tới bây giờ không ai bác bỏ được Haudricourt. Ngày nay, họ Nam Á của tiếng Việt được dạy chính thức trong sách giáo khoa như là một chân lý.
Vậy, rõ ràng không thể chỉ đơn giản là nhìn vào sự giống nhau của vốn từ, của ngữ pháp, hay ngữ âm để kết luận nguồn gốc của một ngôn ngữ, cũng không phải là cái chuyện có hay không sự hòa huyết, “ăn chung ở lộn”; mà nó đòi hỏi một phương pháp làm việc dựa trên các nguyên tắc khoa học đặc thù của một ngành đặc thù. Trong phương pháp này sự giống nhau của một từ đối với ngôn ngữ A thậm chí còn có sức nặng hơn sự giống nhau của cả 1.000 từ đối với ngôn ngữ B, để làm cơ sở cho việc đi tìm nguồn gốc.
Không phải cứ giống nhau hay cùng biến đổi thì có thể kết luận được, mà ở đây tính quy luật, tính có lý do và tính hệ thống phải được đảm bảo. Ví dụ, một trong các bằng chứng quan trọng quyết định cho kết luận xếp tiếng Việt vào họ Nam Á là vấn đề thanh điệu. Trong khi Việt, Thái, Hán đều có thanh điệu thì đa phần các ngôn ngữ Nam Á lại không, hoặc không đầy đủ. Nhưng bằng các phương pháp và cách thức khoa học, Haudricourt đã chứng minh được rằng thanh điệu tiếng Việt là một hiện tượng hậu kỳ, thời cổ xưa nó vốn không có thanh!
Quá trình từ không thanh điệu thành có thanh điệu trong tiếng Việt đã diễn tiến từng bước theo đúng quy luật của ngữ âm học. Đầu Công nguyên là không thanh, đến thế kỷ thứ VI tiếng Việt xuất hiện 3 thanh, và sang đến thế kỷ XII thì đủ 6 thanh - nó tồn tại như thế đến bây giờ. Sự hình thành này không phải là ngẫu nhiên, mà do sự rơi rụng của một số âm nhất định cộng với tính chất đặc thù của những âm khác trong hệ thống âm thanh của tiếng Việt đã “đẻ” ra các thanh điệu này. Và Haudricourt đã chứng minh nó bằng các bằng chứng không thể bác bỏ được.
“Tiếng Việt thuộc họ Nam Á”, cái kết luận này gây ngạc nhiên với những người ngoài ngành, vì nhìn thì thấy chúng dường như không có liên hệ gì và chẳng giống nhau gì cả! Nhưng trong con mắt của các nhà chuyên môn thì nó là một Thái Sơn, to lớn và vững chãi.
Giả thiết thì ai cũng có thể đưa ra được nhưng chứng minh nó thì không phải người nào cũng có thể làm. Giá trị của một công trình khoa học là nằm ở chỗ chứng minh ấy. Nếu không chứng minh được thì đó chỉ là một ý tưởng vui, vô thưởng vô phạt.
Ai cũng có quyền giữ niềm tin của mình, nhưng niềm tin không được chứng minh thì đó là tôn giáo, không liên quan gì đến khoa học cả. Tất nhiên, tôn giáo rất có thể đúng, nhưng nó vẫn là tôn giáo, và chỉ có giá trị trong hệ thống tôn giáo của mình mà thôi; còn một khi nó muốn tranh với khoa học thì nó buộc phải trưng bằng chứng ra, trên cái nền của các nguyên tắc khoa học.
Thái Hạo
Bài viết cho chuyên mục xin được gửi về Báo Nông nghiệp Việt Nam, 14 Ngô Quyền, Hà Nội. Email: baonnvnts@gmail.com.
Hoặc liên hệ người phụ trách chuyên mục: Ông Tô Đức Huy, Trưởng ban Thư ký Tòa soạn; Điện thoại: 0913.378.918; Email: toduchuy75@gmail.com.
Cựu chiến binh Trần Trí Thông gửi gắm niềm riêng qua trường ca ‘Mặt trận gần phía trước’ phát hành đúng dịp kỷ niệm 80 năm thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam.
Trong 'Quốc văn trích diễm', giáo sư Dương Quảng Hàm trích bài thơ 'Bán than' và cho là của Trần Khánh Dư. Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng tác giả là người khác.
Nhà văn Nguyễn Quang Sáng, tác giả được giải thưởng Hồ Chí Minh, được hậu sinh kỷ niệm 10 năm ông đi xa, bằng một hội thảo tổ chức tại TP.HCM sáng 6/12.
Trên bia đá đền thờ tổ nghề chạm bạc Đồng Xâm có tuổi đời gần 600 năm ghi dấu ấn tinh hoa làng nghề và những điều răn dạy con cháu giữ nghiêm phép nghề.
