Diễn ra từ ngày 17 đến 26/11/2023 tại Nhà máy xe lửa Gia Lâm, lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội 2023 với chủ đề “Dòng chảy” đã trở thành điểm đến lý tưởng cho các cư dân thủ đô với một loạt các hoạt động văn hóa, nghệ thuật và không gian giao lưu cộng đồng, nhằm tôn vinh giá trị chuyển dịch từ di sản và cộng đồng sáng tạo.

Nhà máy xe lửa Gia Lâm được xây dựng vào năm 1905 tại điểm giao cắt của 4 tuyến đường sắt miền Bắc. Trong 35 năm sau đó, nhà máy vận hành với công suất tối đa để nung chảy kim loại, rèn các bộ phận máy, xẻ gỗ, chế tạo toa tàu. Năm 1940, người Nhật chiếm đóng Việt Nam và nhanh chóng tiếp quản nhà máy để phục vụ các cuộc xâm lược quân sự. Nơi đây đã phải chuyển sang sản xuất bom, vũ khí dưới sự yêu cầu của quân đội Nhật Bản.

Tại không gian này, các bạn nhỏ được tham gia vào một hành trình trải nghiệm độc đáo, kết hợp giữa văn hóa và nghệ thuật. Chiếc toa tàu cũ trở thành khu vui chơi, khám phá “di tích lịch sử”.

Nhà máy xe lửa Gia Lâm rộng 22ha, một di sản công nghiệp được xây dựng từ thời Pháp thuộc, đã và đang được cộng đồng sáng tạo chung tay “biến hình” thành một tổ hợp văn hóa. Phân xưởng gia công nóng đã trở thành một sân khấu, với các tiết mục nhảy sôi động do các CLB sinh viên biểu diễn.

Ở một góc trầm sáng tạo của phân xưởng nóng, chiếc ghế hạng C ra đời vào những năm 80 của thế kỷ trước được trưng bày như một hiện vật lịch sử.

Các bản vẽ, dụng cụ hỗ trợ được giữ nguyên trạng từ khi nhà máy xe lửa Gia Lâm bắt đầu thu hẹp sản xuất vào khoảng năm 2015 - 2016. Đến nay chỉ còn vài phân xưởng hoạt động với công suất nhỏ.

9 không gian triển lãm kiến trúc, hội họa, nhiếp ảnh, thời trang… thu hút nhiều bạn trẻ đến tìm hiểu, tương tác, từ đó nhận thấy sự cần thiết để bảo tồn và nuôi dưỡng phần di sản đang dần bị quên lãng của nhà máy.

Công trình nghệ thuật đường phố làm thay đổi diện mạo của tháp nước cao 23m. Một trong các tác giả của bức họa, nghệ sĩ graffiti DSP chia sẻ: “Mỗi khi đi tàu, mọi người thường ngắm cảnh qua những ô cửa sổ và cảm thấy bình an, thư thái. Tôi muốn tái hiện lại cảm giác êm dịu đó, khuếch đại cảm giác đó trên bức tường này, để mỗi khán giả khi nhìn thấy bức tranh sẽ cảm thấy ấm áp”. 

Từ dưới nhìn lên, khán giả như một nhân vật tí hon bước vào câu chuyện cổ tích, đứng chơi chơi ở bụi hoa cúc vàng ven đường ray tàu. Công trình tháp nước này được xây dựng vào năm 1978 để chào mừng Đại hội Công đoàn Việt Nam lần thứ IV.

Cô Phan Hoàng Mai (phải) đi thăm lễ hội cùng con gái. Cô Mai là con em Nhà máy xe lửa Gia Lâm, dành trọn tuổi thơ đi học, vui chơi ở đây. Sau 30 năm được quay lại thăm nhà máy, cô Mai không chỉ tìm lại những nét quen thuộc mà còn phát hiện thêm những nơi cô chưa từng đến.

Nhóm sinh viên trường Đại học Kiến trúc cũng tham gia nghiên cứu và sản xuất triển lãm về các nhà máy của thế kỷ trước. Các bạn hy vọng rằng, thành phố Hà Nội sẽ có thêm các chính sách thúc đẩy sáng tạo văn hóa, nghệ thuật để kiến tạo thêm không gian cộng đồng.

Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội 2023 là hoạt động dưới sự chỉ đạo của UBND thành phố Hà Nội và Hội Kiến trúc sư Việt Nam; do Sở Văn hóa và Thể thao, Tạp chí Kiến trúc phối hợp tổ chức cùng Văn phòng đại diện UNESCO tại Hà Nội, Chương trình Định cư con người Liên hợp quốc UN-Habitat, Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam, UBND quận Long Biên, quận Hoàn Kiếm, quận Ba Đình, các doanh nghiệp, nhà sáng tạo, nghệ sĩ…

Quỳnh Chi