Cổ nhơn, trò chơi dân gian đậm chất trí tuệ

Sáng cà phê, anh bạn tôi nói con gái chủ quán, người bán cổ nhơn, cho xem câu thai sáng nay. Cầm tờ giấy, bạn tôi đọc to: “Thai sáng mùng Năm được xổ tại phường Bình Định (thị xã An Nhơn) là “Lưỡng đầu thọ địch khó an. Bắc hòa Lê Trịnh, vào Nam diệt thù” và thai sáng mùng Năm xổ tại xã Nhơn Phong (thị xã An Nhơn) là “Mẹ già như chuối chín cây. Gió lay mẹ rụng con phải mồ côi”.

Đọc xong hai câu thai, bạn tôi cùng mấy anh em vừa nhấp những ngụm cà phê, vừa bàn thai. Anh Trần Đình Hoàng ở khu vực Kim Châu, phường Bình Định (thị xã An Nhơn), góp chuyện về câu thai của xã Nhơn Phong: “Mẹ già như chuối chín cây…”, tui luận nhanh “mẹ già” có ý nghĩa trường thọ, trường thọ theo bảng xổ là con tôm, ứng với số 31.

Đó là xổ gần, với ý nghĩa “trường thọ” ban tổ chức có thể xổ xa, xổ số thế thân của “trường thọ” là “thái bình”, con rồng nằm ứng với số 26. Nếu tui luận đúng thì cổ nhơn xã Nhơn Phong trưa nay ắt sẽ xổ số 31 (con tôm) hoặc số 26 “rồng nằm”. Cứ thế mỗi người mỗi ý, bàn qua tán lại một chặp, câu thai của cổ nhơn xã Nhơn Phong có hàng chục con số được luận ra.

Nếu luận đúng, ngươi chơi đánh 1.000đ sẽ được thưởng 29.000đ. Người luận cổ nhơn giỏi thường thông thạo bảng xổ với tên những con vật và những con số ứng vào nó, sau đó phải thuộc điển tích, rành rỏi các tác phẩm văn học cổ điển để luận ra những con vật “ẩn” trong những câu thai.

Có thể nói, trò chơi cổ nhơn là trò đánh đố trí tuệ giữa người ra thai và người đánh cổ nhơn. Người đánh cổ nhơn trúng, ngoài vui vì được thưởng gấp 29 lần, khoản thưởng này được xem là “lộc xuân” đầu năm, còn có niềm vui khác lớn hơn cả khoản thưởng là thể hiện được khả năng luận đề của mình “thắng” được người ra thai.

Tết Ất Tỵ 2025, thị xã An Nhơn tổ chức 2 điểm xổ cổ nhơn, 1 điểm tại xã Nhơn Phong và 1 điểm tại phường Bình Định, bên hông quảng trường trung tâm thị xã; các đại lý bán cổ nhơn nằm rải rác khắp nơi, thu hút đông đảo người dân tham gia. Trước các bàn bán cổ nhơn có dán tấm áp phích với mấy chữ “Cổ nhơn vui xuân” màu đỏ rất bắt mắt, thu hút người chơi.

Ban tổ chức trò chơi cổ nhơn chọn ra người có vốn chữ nghĩa kha khá để ra câu thai. Thai là những câu ca dao, hoặc những câu thơ trích từ tác phẩm văn học cổ như “truyện Kiều”… Trong câu  thai ẩn nghĩa 1 trong 40 con vật trong bảng xổ; trong đó, có 36 con vật và 4 vị thần, mỗi con vật hoặc vị thần ứng với một con số. Ví như con cọp (khôn sơn) ứng với số 06 và số thế thân của con cọp là “trong tiền”, con rồng nằm mang số 17.

Ngược lại, thế thân của con hạc chính là con cọp. Con hạc là biểu tượng của sự trường tồn, vĩnh cửu, có ý nghĩa về thời gian và trục vũ trụ. Nếu câu thai mang ý nghĩa về sự vĩnh cửu, thời gian thì ban tổ chức có thể xổ con hạc hoặc thế thân của con hạc là con hổ.

Thai được ra trước khi xổ cổ nhơn và kết quả được dán vào tấm vải đỏ, cuộn bỏ vào một ống nhôm, đậy kín, treo trên cây nêu tại khu vực tổ chức hội cổ nhơn. Khi công bố kết quả, người trong ban tổ chức kéo ống nhôm xuống, mở cuộn vải ra và công bố con vật được xổ, đồng thời giải thích ý nghĩa câu thai gắn với con vật.

Ông Nguyễn Đức Minh ở phường Bình Định chia sẻ: “Tôi tham gia cổ nhơn cũng đã được 36 năm, cứ mỗi dịp Tết đến, người dân liên hệ tìm mua cổ nhơn, ai cũng hào hứng, tham gia đông lắm. Nhiều người xem đây như một cách lấy lộc đầu năm, nhưng trò này không chỉ có may mắn mà còn phải có kiến thức, biết phân tích và am hiểu về văn hóa, phong tục của cha ông. Cổ nhơn tưởng dễ chơi nhưng không dễ chút nào”.

Trong bối cảnh xã hội ngày càng phát triển, nhiều trò chơi dân gian dần bị mai một trước làn sóng hiện đại hóa, thế nhưng trò chơi xổ cổ nhơn vẫn giữ được sức hút mạnh mẽ.

Ông Từ Văn Minh, Giám đốc Trung tâm Văn hóa và Thể thao thị xã An Nhơn, cho biết: Hàng năm, thị xã An Nhơn duy trì tổ chức các hoạt động văn hóa truyền thống đặc sắc để phục vụ nhân dân, như: Xổ cổ nhơn, hát tuồng, hội đánh bài chòi, đấu võ đài… trong đó, xổ cổ nhơn là một hoạt động không thể thiếu.

“Hội xổ cổ nhơn là một trò chơi dân gian độc đáo, không chỉ mang tính giải trí mà còn thể hiện sự uyên bác và tinh thần cộng đồng của người dân địa phương; thu hút mọi tầng lớp nhân dân, tạo nên không khí vui tươi, sôi nổi. Vì vậy, dịp Tết Nguyên đán Ất Tỵ năm 2025, thị xã An Nhơn tiếp tục duy trì trò chơi này, với hy vọng góp phần bảo tồn nét đẹp văn hóa dân gian truyền thống và tạo sân chơi bổ ích cho cộng đồng”, ông Từ Văn Minh cho hay.