Sáng 20/11, tại Hà Nội, Hội Nhà văn Hà Nội và NXB Kim Đồng đã tổ chức lễ kỷ niệm 70 năm "Dế Mèn phưu lưu ký" ra đời. “Dế Mèn phiêu lưu ký” đánh dấu là cuốn sách thiếu nhi được đọc nhiều nhất ở Việt Nam và cũng là tác phẩm được dịch ra nhiều thứ tiếng nhất.
Từ lý tưởng của tuổi thơ
Năm 1941, tác phẩm "Con Dế Mèn" được nhà văn Tô Hoài viết cho tủ sách Truyền Bá của NXB Tân Dân và một năm sau đó tập truyện "Dế Mèn phiêu lưu ký" ra đời. Kể từ đó đến nay, "Dế Mèn phiêu lưu ký" luôn là cuốn sách thiếu nhi được đọc nhiều nhất ở Việt Nam.
Đây cũng là tác phẩm văn học của Việt Nam được dịch ra nhiều thứ tiếng nhất. Một vinh dự không chỉ riêng cho tác giả Tô Hoài mà còn là niềm tự hào cho văn học Việt Nam. Tuy nhiên, Dế Mèn không đơn giản là một nhân vật, Dế Mèn còn là khát vọng cuộc sống của tác giả 70 năm trước, khi bắt đầu được giác ngộ lý tưởng.
Nhà văn Tô Hoài năm nay 93 tuổi kể: "Lúc ấy phong trào Mặt trận dân chủ Đông Dương đương rầm rộ lôi cuốn thanh niên cả nước giác ngộ chính trị. Làng quê nhỏ bé của tôi cũng sôi nổi trong cơn lốc tư tưởng cách mạng. Ngay trên bãi nhãn mà năm trước tôi còn đi đúc dế, năm nay là thanh niên, tôi hăng hái dự những buổi họp lập ái hữu thợ dệt và tham gia đấu tranh chống thuế, chống đón bãi nhãn lấy tiền cho hương lý chè chén…".
"Sự trải biết của tuổi thơ ở bãi Cồn Thi đã vào trong tôi cùng với ý thức tư tưởng và hành động của chúng tôi lúc ấy. Dế Mèn, Dế Trũi đều được phú cho những đường nét tư tưởng xã hội của thời đại tôi đương sống. Lý tưởng say mê của Dế Mèn là được đi khắp nơi, hô hào mọi người cùng nhau xây dựng thế giới đại đồng - danh từ thời ấy rất thịnh hành, ai cũng thích nói. Thế giới đại đồng chỉ có công bằng, không có áp bức và chiến tranh. Đó là tư tưởng của tôi, cũng như tư tưởng phần đông lớp tiểu tư sản trí thức buổi đầu giác ngộ hay mơ ước vẻ đẹp của lý tưởng”, vẫn theo lời nhà văn Tô Hoài.
Theo nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên thì "cha đẻ" của "Dế Mèn phiêu lưu ký" không viết bâng quơ. Cuộc phiêu lưu chính thực là có một nội dung xã hội như ông đã nói. Mượn hình thức đồng thoại, nhà văn muốn cổ vũ những con người, những bạn đồng trang lứa mình bước lên con đường xây dựng một xã hội tốt đẹp, hạnh phúc, không chấp nhận một lối sống ủ rũ, buồn chán.
| “Dế Mèn phiêu lưu ký” là tác phẩm đầu tay viết cho thiếu nhi của Tô Hoài và cũng là tác phẩm có giá trị rất quan trọng trong toàn bộ sự nghiệp sáng tác đồ sộ của nhà văn. |
Và đúng như nhân vật, cuốn sách cũng có hành trình vươn ra thế giới. "Dế Mèn phưu lưu ký" không chỉ quanh quẩn ở bãi cỏ ven sông Tô Lịch mà đã vượt qua biên giới quốc gia đến làm bạn với thiếu nhi của gần 40 quốc gia trên thế giới, mà ngay chính "cha đẻ" của "Dế Mèn phiêu lưu ký", nhà văn Tô Hoài cũng thừa nhận rằng bản thân ông cũng chưa đi được bằng ấy.
Cuốn sách được đọc nhiều nhất
"Dế Mèn phiêu lưu ký" trở thành cuốn sách thiếu nhi được đọc nhiều nhất Việt Nam. Tuy nhiên, hành trình của Dế Mèn không đơn giản thì hành trình để trở thành cuốn sách hấp dẫn thiếu nhi nhất Việt Nam cũng không dễ dàng.
Để nói lên lý tưởng của mình, nhà văn Tô Hoài phải dùng loài vật để nói chuyện loài người. Thực tế cuốn sách đã bị kiểm duyệt gắt gao và bị thực dân Pháp cắt bỏ một số đoạn. Trong lần in mới đây nhất, tác giả đã phục hồi lại một số đoạn theo trí nhớ.
70 năm cho một cuộc hành trình độc đáo của một kiệt tác văn học dành cho thiếu nhi với biết bao cột mốc chinh phục bạn đọc đầy tự hào của tác giả. Cho đến nay, “Dế Mèn phiêu lưu ký” đã được chuyển thể thành truyện tranh, truyện có minh họa… qua hàng chục lần tái bản hàng triệu bản in vẫn luôn được bạn đọc yêu mến và đón nhận.
“Dế mèn phiêu lưu ký” sẽ còn hấp dẫn bạn đọc trẻ tuổi Việt Nam như nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên tin tưởng: “70 năm ra đời, Dế Mèn đã trở thành... Dế cụ “thất thập cổ lai hy” nhưng Dế Mèn không già, không mỏi. Dế Mèn vẫn luôn tràn đầy khát khao lên đường tìm đến những chân trời khác lạ, được sống những cảnh đời mới. Và ai cũng tin rằng Dế Mèn không vì sự ngăn trở của tuổi tác mà tiếp tục sống mãi trong hành trình khám phá những giấc mơ”.
