Phương pháp dạy học của GS Hồ Ngọc Đại không tệ như nhiều người nghĩ

Vấn đề là dạy sao cho phù hợp với năng lực nhận thức của trẻ, đơn giản và hiệu quả. Chọn giải pháp thích hợp là yêu cầu quan trọng của nguyên tắc sư phạm "lấy học sinh làm trung tâm".

PGS.TS Phạm Văn Tình, Tổng Thư ký Hội Ngôn ngữ học Việt Nam đã có cuộc trao đổi khá thẳng thắn với NNVN về vấn đề dạy học sinh đánh vần, và dạy chữ như thế nào là đúng.

PGS.TS Phạm Văn Tình, Tổng Thư ký Hội Ngôn ngữ học Việt Nam

Lấy học sinh làm trung tâm

Quan điểm của PGS Tình là lấy học sinh làm trung tâm và không nên đặt nặng nề phương pháp truyền thống hay hiện đại cái nào hơn cái nào. Nếu song hành được cả hai phương pháp, tận dụng được các thuộc tính ưu việt của hai phương pháp để truyền tải, giúp học sinh tiếp cận vấn đề được nhanh, dễ nhớ, dễ hiểu là tốt nhất. Ông nhấn mạnh, điều quan trọng là dạy sao cho phù hợp với năng lực nhận thức của trẻ, đơn giản và hiệu quả.

Thưa ông, thời gian qua dư luận quan tâm đến chương trình sách giáo khoa, đề cập khá nhiều giáo trình Công nghệ giáo dục của GS Hồ Ngọc Đại. Ý kiến của ông ra sao?

Tôi quan tâm điều này từ lâu rồi. Vì đó là một vấn đề liên quan tới việc thụ đắc ngôn ngữ của trẻ. Biết đọc biết viết là yêu cầu đầu tiên của việc học. Chương trình sách giáo khoa theo Công nghệ Giáo dục mới của GS Hồ Ngọc Đại là việc hiện thực hóa một quan điểm giáo dục ngôn ngữ trong nhà trường.

Nghị quyết 88 của Quốc hội về đổi mới chương trình sách giáo khoa (SGK) giáo dục phổ thông viết “Khuyến khích các tổ chức, cá nhân biên soạn SGK. Các cơ sở giáo dục lựa chọn SGK để sử dụng dựa trên ý kiến của giáo viên, học sinh và cha mẹ học sinh theo hướng dẫn của Bộ”. Nghị quyết có hướng mở và thực tế nhiều trường đã triển khai. Điều dư luận băn khoăn là tại sao khi có ý kiến trái chiều xung quanh giáo trình của GS Hồ Ngọc Đại mà Bộ GD-ĐT chậm lên tiếng. Ông nghĩ sao về điều này?

Thực tình tôi rất ngạc nhiên khi thấy dư luận phản ứng thái quá về quan điểm dạy chữ của GS Hồ Ngọc Đại. Phương pháp dạy theo Công nghệ Giáo dục của ông (không chỉ ở việc dạy đánh vần) đã có bốn chục năm rồi. Tôi không dám đánh giá phương pháp này so với phương pháp truyền thống cái nào hơn cái nào. Nhưng việc bao thế hệ học sinh đã học qua, nhiều học sinh trưởng thành bình thường (và thành tài) tức là phương pháp này không tệ như nhiều người nghĩ.

Truyền thụ kiến thức có nhiều con đường, nhiều cách thức. Ta nên tôn trọng sự đa dạng như một phần của cuộc sống. Về vấn đề này, Bộ GD-ĐT nên có ý kiến giải thích, định hướng, làm yên dư luận, để cho các phụ huynh, các giáo viên và học sinh không hoang mang trong việc dạy và học.
 

Dạy ngữ âm vẫn là việc vô cùng khó

Xin được hỏi ông vấn đề về học thuật. Thưa ông, ở các nước dùng chữ ghi âm (như tiếng Việt) họ có dạy học sinh theo cách đánh vần?

Về cơ bản, chữ viết ghi âm là theo nguyên tắc "nói thế nào viết thế ấy". Tức là từ ngữ "đi qua tai" và từ âm thanh thu nhận được người ta "văn tự hóa" thành các từ trên văn bản. Và khi khôi phục lại, người ta phải đọc lại từ đó qua tự dạng.

Chẳng hạn, khi học tiếng Nga, học sinh phải nhận diện và đọc cho thuộc tất cả các kí tự trong bảng chữ cái tiếng Nga, phân biệt đâu là phụ âm (vô thanh, hữu thanh), đâu là nguyên âm, đâu là dấu cứng, dấu mềm, quy định đọc theo thanh điệu...

Sau đó, khi học các từ cụ thể thì sẽ ghép các chữ cái và đánh vần giống như đánh vần tiếng Việt. Chỉ có điều, tiếng Việt phân tích tính (âm tiết rời, tiếng một) chứ không như nhiều tiếng Ấn - Âu (một từ có thể có nhiều âm tiết). Chẳng hạn, tiếng Nga, từ столица (thủ đô), chuyển tự là stolica sẽ đọc thành ba âm tiết (sta-lit-xa, theo cách đọc có trọng âm).

Với tiếng Anh - Anh và tiếng Anh - Mỹ, việc học đọc và viết có phức tạp hơn. Tuy là chữ ghi âm, nhưng qua lịch sử, giữa chính âm và chính tả có sự khác biệt khá lớn, nhiều khi lại không theo quy luật. Nguyên âm o đọc là [ô] nhưng nếu viết no (đọc là [noƲ = nâu]), viết now (đọc là [naƲ = nao]), viết non (đọc là [nɔn = non]). Vì vậy, cách dạy chữ cho học sinh ở Anh Mỹ cũng có khác.

Cụ thể như thế nào thưa ông?

Hiện cách dạy chữ cho học sinh ở Anh, Mỹ được chia thành 3 giai đoạn:

Thứ nhất, giai đoạn đầu, cho học sinh làm quen với các chữ cái với tư cách là các âm vị, sau đó thì hướng dẫn các em ghép lại thành từ và học cách đọc. Ví dụ, capital [kæpitl] (thủ đô) đọc thành 3 âm tiết: ke-pi-tôn. Như vậy, họ đi từ cụ thể đến khái quát. Cách dạy này khá giống với Công nghệ Giáo dục của GS Hồ Ngọc Đại.

Thứ hai, học sinh làm quen và đọc cả khối âm tiết tạo nên một từ. Thí dụ, từ nation [neiʃl] (dân tộc), các em cứ đọc thành nây-sân cho quen rồi sau đó giáo viên sẽ phân tích từ này được viết bằng tổ hợp 6 chữ cái mà mỗi chữ cái có chức năng khác nhau. Như vậy là đi từ khái quát đến cụ thể.

Thứ ba, người ta đang có xu hướng "tích hợp" hai cách dạy này. Cũng bởi một phương pháp đều có những ưu điểm và hạn chế nhất định. Nói chung, khi vận dụng họ cũng phân tích mặt được và chưa được của từng phương pháp và ứng dụng sao cho phù hợp chứ không bài xích cách dạy nào cả. Tôi thấy như thế cũng hợp lý.

Như vậy, xét từ góc độ ngôn ngữ học thì việc đánh vần tiếng Việt sẽ theo một quy tắc nào?

Đánh vần là phát âm theo sự kết hợp các chữ cái (tức các âm vị). Thành phần đầy đủ của một âm tiết tiếng Việt gồm: phụ âm đầu, âm đệm, âm chính, âm cuối và thanh điệu (âm vị siêu đoạn tính). Ví dụ âm tiết toàn trong "hoàn toàn" thì t: phụ âm đầu, o: âm đệm, a: âm chính, n: âm cuối, huyền: thanh điệu. Mỗi âm tiết chia thành 3 phần chính: phụ âm đầu, phần vần, thanh điệu.

Học sinh ghép vần trước (chẳng hạn với âm tiết toàn thì sẽ ghép: o-a-nờ oan), sau đó kết hợp với phụ âm đầu (tờ-oan-toan), thêm thanh điệu để hoàn chỉnh âm tiết (tờ-oan-toan-huyền-toàn). Không hướng dẫn thì người học làm sao đọc cho chuẩn được?

Đánh vần Quốc ngữ có từ bao giờ? Trong quá khứ ra sao thưa ông?

Không rõ là khi sáng chế ra chữ Quốc ngữ, các nhà truyền giáo (Pháp và Bồ Đào Nha) có cách dạy phát âm ra sao (vì tôi chưa tìm thấy sách dạy tiếng thời đó), nhưng có lẽ cách học chữ cũng giống với cách học truyền thống là ghép các chữ cái lại và đánh vần thành từng âm tiết.

Lúc đó ngôn ngữ học và nhất là chuyên ngành ngữ âm học chưa phát triển nên không thể đem kiến thức này ra dạy học trò. Hiện nay, ở trường phổ thông người ta vẫn dạy theo cách đánh vần như vậy. Dù ngôn ngữ học đã có những bước tiến xa thì việc dạy những tri thức ngữ âm học nhập môn (phân biệt hệ thống âm vị cùng hệ thống chữ cái) vẫn là một việc vô cùng khó với cả thầy và trò.

Và cũng bởi cách dạy này mất nhiều thời gian không cần thiết trong khi học sinh lớp 1 bây giờ chỉ được dành một dung lương thời gian thích hợp để học chữ và sau đó là học kiến thức ngay. Đó là điều cần phải cân nhắc xét từ góc độ khoa học truyền thụ.

Xin cảm ơn ông!