Tái cơ cấu ngành nông nghiệp: Hành động quyết liệt để tạo chuyển biến lớn

Nhưng vẫn còn nhiều vấn đề lớn đang đặt ra và cần giải quyết trong bối cảnh nước ta hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng.

Báo NNVN đã phỏng vấn Bộ trưởng Cao Đức Phát về những giải pháp của ngành để thực hiện thành công chủ trương này.

PV: Thưa Bộ trưởng! Bộ trưởng có thể đánh giá như thế nào về kết quả 2 năm thực hiện tái cơ cấu ngành nông nghiệp?

Bộ trưởng Cao Đức Phát: Có thể ghi nhận bước đầu về kết quả 2 năm triển khai thực hiện tái cơ cấu ngành chính là sự chuyển biến về nhận thức cũng như hành động ở cả cấp Trung ương và địa phương. Chính phủ đã thành lập Ban chỉ đạo liên ngành về tái cơ cấu ngành nông nghiệp.

Bộ NN-PTNT có Ban chỉ đạo cấp Bộ. Một số địa phương lập Ban chỉ đạo cấp tỉnh, thành phố. Nhiều bộ, ngành địa phương đã tích cực triển khai thực hiện Đề án.

Trên cơ sở Đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 899/QĐ-TTg ngày 10/6/2013, Bộ NN-PTNT đã chỉ đạo xây dựng xong 12 đề án chuyên đề. Tới nay hầu hết các tỉnh, thành cũng đã xây dựng Đề án hoặc kế hoạch thực hiện. Nhiều phương án quy hoạch, chương trình, dự án đã được xây dựng.

Nhiều cơ chế chính sách đã được ban hành ở cấp Trung ương và địa phương, nổi bật là các chính sách mới về quản lý đất lúa; hỗ trợ chuyển đổi từ lúa sang đất trồng hoa màu; tái canh cà phê; hỗ trợ phát triển chăn nuôi nông hộ; phát triển thủy sản; bảo vệ và phát triển rừng gắn với hỗ trợ xóa đói giảm nghèo gắn với chính sách giảm nghèo nhanh, bền vững và hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số; chính sách tín dụng, thuế với nhiều ưu đãi cho nông nghiệp, nông dân, nông thôn…

Bộ NN-PTNT và một số địa phương đã có nhiều giải pháp đẩy mạnh công tác nghiên cứu và chuyển giao khoa học công nghệ, điều chỉnh đầu tư công phù hợp với định hướng mới về phát triển sản xuất nông, lâm, ngư, diêm nghiệp. Có địa phương như Hà Tĩnh đã tổ chức xây dựng hàng nghìn mô hình khuyến nông gắn với đào tạo, tập huấn kỹ thuật cho nông dân.

Bộ NN-PTNT và các bộ, ngành địa phương đang nỗ lực thực hiện Nghị quyết của Chính phủ về cải thiện môi trường kinh doanh để thu hút đầu tư vào khu vực nông nghiệp, nông thôn, đồng thời phát triển các mô hình cánh đồng lớn, chuỗi cung ứng thực phẩm, cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước, sắp xếp đổi mới các nông lâm trường quốc doanh. Nhiều doanh nghiệp trong nước và nước ngoài đã quan tâm tìm hiểu và thực hiện các dự án đầu tư lớn vào phát triển sản xuất, chế biến, kinh doanh nông, lâm, thủy sản.

Bộ NN-PTNT và Bộ Nội vụ đã ban hành Thông tư liên tịch hướng dẫn các địa phương sắp xếp lại bộ máy quản lý Nhà nước về nông nghiệp và phát triển nông thôn ở cấp tỉnh và huyện.

Bộ trưởng Cao Đức Phát: 'Tái cơ cấu ngành nông nghiệp là một quá trình phức tạp, lâu dài'

Những nỗ lực trên đã có những tác động tích cực tới hiệu quả sản xuất kinh doanh, góp phần duy trì và cải thiện tốc độ tăng trưởng của ngành.

PV: Nhưng dường như việc triển khai ở một số lĩnh vực chuyên ngành còn chậm chuyển biến. Nhiều địa phương còn lúng túng khi triển khai chủ trương này. Nguyên nhân do đâu, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Cao Đức Phát: Đúng là trong quá trình thực hiện tái cơ cấu trong nông nghiệp còn bộc lộ nhiều hạn chế. Nhìn chung còn chậm, chưa tạo ra sự chuyển biến sâu rộng tác động rõ nét vào sự phát triển của nền nông nghiệp. Nguyên nhân chính là:

- Sự chuyển biến về nhận thức còn chậm, có nơi còn lúng túng;

- Nhiều nơi chưa thực sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện các nhiệm vụ về tái cơ cấu nông nghiệp; thiếu sự tham gia, phối hợp của các ngành, một số nơi phó mặc cho ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn;

- Sự triển khai các nhóm giải pháp thiếu đồng bộ, hiệu quả chưa cao;

- Nguồn lực hỗ trợ cho việc thực hiện các nhiệm vụ tái cơ cấu của Nhà nước hạn hẹp trong khi việc thu hút đầu tư của các thành phần kinh tế còn hạn chế.

PV: Bộ trưởng có nói về sự chậm chuyển biến bắt nguồn từ nhận thức trong khi chủ trương của Chính phủ về tái cơ cấu ngành nông nghiệp thì đã rõ ràng về định hướng. Vậy đâu thực chất mới là vấn đề cốt lõi của việc chậm chuyển biến ở nhiều địa phương?

Bộ trưởng Cao Đức Phát: Tái cơ cấu ngành nông nghiệp là một quá trình phức tạp, lâu dài, yêu cầu phải có những điều chỉnh trong cấu trúc của ngành tạo ra khuôn khổ mới để ngành phát triển nhanh hơn với hiệu quả cao hơn và bền vững hơn.

Khuôn khổ đó trước hết phải tạo điều kiện thuận lợi để nông dân và các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh có hiệu quả cao hơn để tăng thu nhập, cải thiện đời sống. Mặt khác, nền nông nghiệp phải đóng góp lớn hơn cho công cuộc xóa đói giảm nghèo, đảm bảo công bằng xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và bảo vệ môi trường sinh thái.

Những yếu tố cơ bản trong cấu trúc của nền nông nghiệp cần được xem xét điều chỉnh bao gồm: Các quan điểm, cách tiếp cận và các chủ trương; cơ chế chính sách và luật pháp; tổ chức sản xuất; hệ thống nghiên cứu và chuyển giao khoa học công nghệ; hệ thống cơ sở hạ tầng và dịch vụ; nguồn nhân lực; hệ thống quản lý Nhà nước… Để đạt được mục tiêu đề ra cần có sự điều chỉnh đồng bộ các yếu tố nêu trên.

Trước hết, tái cơ cấu nông nghiệp phải có cách tiếp cận mới. Quá trình đẩy mạnh hội nhập kinh tế đặt ra yêu cầu cấp thiết phải chuyển hẳn nền nông nghiệp sang sản xuất hàng hóa cạnh tranh quốc tế. Hầu hết các sản phẩm làm ra phải có khả năng cạnh tranh cao.

Ngay cả những sản phẩm chỉ tiêu dùng trong nước thì vẫn phải có khả năng để đứng vững trước sự cạnh tranh của hàng hóa nhập khẩu. Để đạt hiệu quả cao cần tập trung hơn vào việc nâng cao chất lượng và hiệu quả sản xuất thay vì chạy theo số lượng.

Biến đổi khí hậu dẫn đến nước biển dâng cùng với các hiện tượng khí hậu thời tiết bất thường, cực đoan xuất hiện thường xuyên hơn yêu cầu nền nông nông nghiệp phải điều chỉnh nhiều mặt để có năng lực thích ứng, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững.

Đồng thời phải chú trọng hơn tới khía cạnh xã hội của quá trình phát triển, nâng cao thu nhập cho người sản xuất, kinh doanh, nhất là nông dân nhỏ, đảm bảo công bằng trong phân phối lợi ích và phân chia rủi ro cho mọi thành viên trong chuỗi giá trị nông sản, góp phần tích cực xóa đói giảm nghèo.

Từ cách tiếp cận chung đó, phải có những thay đổi đối với các lĩnh vực cụ thể như sau:

- Ngành trồng trọt, chăn nuôi: Phải chuyển hẳn từ cách tiếp cận nặng về đạt mục tiêu số lượng sang nâng cao chất lượng, hiệu quả và khả năng cạnh tranh của từng sản phẩm;

Bộ trưởng Cao Đức Phát: 'Nền nông nông nghiệp phải điều chỉnh nhiều mặt để có năng lực thích ứng, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững'

- Ngành lâm nghiệp: Chuyển mạnh từ nặng về đạt độ che phủ rừng ngày càng cao sang nâng cao chất lượng rừng, nâng cao giá trị kinh tế của rừng. Phát triển rừng không chỉ nhằm cải thiện môi trường mà phải đem lại thu nhập cao hơn cho những người làm nghề rừng, đóng góp cao hơn vào tăng trưởng của nền kinh tế quốc dân;

- Ngành thủy sản: Phải tập trung cao hơn cho việc nuôi trồng các loại thủy sản là lợi thế và nâng cao hiệu quả khai thác, chú trọng hơn tới nâng cao hiệu quả và tính bền vững thay vì nỗ lực đạt sản lượng ngày càng cao;

- Công nghiệp chế biến: Phải chú trọng đẩy mạnh phát triển bảo quản và chế biến, nhất là chế biến sâu để đem lại giá trị gia tăng cao hơn cho các lại nông lâm thủy sản và muối.

PV: Xin Bộ trưởng cho biết những giải pháp chính để đẩy mạnh thực hiện tái cơ cấu ngành trên thực tế?

Bộ trưởng Cao Đức Phát: Để đạt được các mục tiêu tái cơ cấu ngành cùng với việc thay đổi cách tiếp cận, phải triển khai mạnh mẽ các nhóm giải pháp, cụ thể:

- Cần khẩn trương rà soát lại các quy hoạch làm cơ sở lựa chọn các nhiệm vụ ưu tiên để xây dựng thành đề án thực hiện. Trong đó đặc biệt chú trọng rà soát quy hoạch đất lúa, diện tích cây lâu năm, các vùng nuôi trồng thủy sản tập trung, quy hoạch 3 loại rừng (dành nhiều diện tích hơn cho rừng sản xuất), quy hoạch thủy lợi có tính tới các yêu cầu mới về phát triển nông nghiệp, thủy sản và thích ứng với biến đổi khí hậu;

- Về cơ chế chính sách: Chủ yếu rà soát tháo gỡ các vướng mắc cải thiện môi trường sản xuất kinh doanh cho nông dân và doanh nghiệp, nhất là chính sách về đất đai và vốn;

- Về khoa học công nghệ: Cần điều chỉnh lại tổ chức nghiên cứu và chuyển giao theo hướng gắn kết chặt chẽ hơn với sản xuất, tạo động lực cho người nghiên cứu và chuyển giao KHCN, tạo điều kiện thuận lợi cho người sản xuất áp dụng khoa học kỹ thuật, thu hút sự tham gia của doanh nghiệp, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cao;

- Về tổ chức lại sản xuất: Thu hút đầu tư và phát triển doanh nghiệp nông nghiệp có ý nghĩa then chốt. Cần đẩy mạnh tái cơ cấu doanh nghiệp Nhà nước, sắp xếp đổi mới các nông lâm trường quốc doanh. Đồng thời phải đẩy mạnh phát triển kinh tế hợp tác và liên kết theo chuỗi giá trị;

- Về đầu tư công: Cần điều chỉnh mạnh mẽ cơ cấu đầu tư phối hợp với định hướng phát triển sản xuất mới, nhất là đầu tư cơ sở hạ tầng đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ mới. Chú trọng hơn phát triển thủy lợi phục vụ thủy sản, tưới cây trồng cạn, áp dụng kỹ thuật tưới tiên tiến tiết kiệm;

- Về nhân lực: Tập trung đào tạo đội ngũ cán bộ kỹ thuật, nông dân nòng cốt phù hợp với các yêu cầu phát triển mới của các địa phương; gắn kết chặt chẽ việc xây dựng các mô hình khuyến nông với đào tạo kỹ thuật cho nông dân;

- Về quản lý Nhà nước: Cần sắp xếp lại bộ máy đảm bảo sự lãnh đạo, chỉ đạo thông suốt, thống nhất từ Trung ương tới cơ sở nhưng phù hợp với đặc thù của các địa phương, tăng cường năng lực cả về con người và phương tiện.

- Về tổ chức chỉ đạo: Các tỉnh, huyện thành lập Ban chỉ đạo liên ngành, phân công và phối hợp hành động hiệu quả; chỉ đạo xây dựng Đề án tái cơ cấu của địa phương; rà soát lại quy hoạch xây dựng nông thôn mới của các xã, cụ thể hóa chủ trương tái cơ cấu trên địa bàn; đẩy mạnh công tác thông tin tuyên truyền, tập trung làm thay đổi nhận thức của nhân dân về sản xuất nông nghiệp hàng hóa trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế và biến đổi khí hậu; tổ chức xây dựng mô hình, tổng kết rút kinh nghiệm và nhân ra diện rộng; thường xuyên kiểm tra đôn đốc thực hiện, định kỳ sơ kết, tổng kết.        

PV: Xin trân trọng cảm ơn Bộ trưởng!