Tiến sĩ Nguyễn Văn Dân sửng sốt chuyện mượn danh trong khoa học

Tiến sĩ Nguyễn Văn Dân không chỉ là một nhà nghiên cứu kiêm dịch giả uy tín, mà còn là Phó Giáo sư chuyên ngành văn học. Tiến sĩ Nguyễn Văn Dân có thời gian làm Tổng Biên tập tạp chí Văn Học Nước Ngoài của Hội Nhà văn Việt Nam.

Tiến sĩ Nguyễn Văn Dân đã có nhiều tác phẩm được giải thưởng lý luận phê bình như “Nghiên cứu văn học – Lý luận và ứng dụng”, “Chủ nghĩa hiện đại trong văn học nghệ thuật”, “Các lý thuyết nghiên cứu văn học - Ảnh hưởng và tiếp nhận từ ngày đổi mới đến nay”, “Văn hóa – văn học dưới góc nhìn liên không gian”...

Ở tuổi 72, Tiến sĩ Nguyễn Văn Dân rất ngạc nhiên khi mình vừa trở thành đối tượng bị "mời" vào chuyện mượn danh trong khoa học. Tiến sĩ Nguyễn Văn Dân chia sẻ: “Hôm nay, một học viên cao học nhắn tin cho tôi: “Em nhờ thầy đứng tên chung cho bài báo của em, vì tạp chí trường em yêu cầu em phải nhờ một thầy cô có học hàm học vị đứng tên cùng”. Đọc tin nhắn này tôi bị sốc nặng và trả lời ngay là tôi không bao giờ bán danh. Đây không phải là “chia sẻ quyền tác giả tự nguyện”, vì đương sự không có ý định nhờ ai đứng tên cho bài báo tự mình viết ra, mà là do một cơ quan khoa học “yêu cầu”.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Văn Dân, trong lĩnh vực sáng tạo tinh thần, Luật sở hữu trí tuệ quy định “Quyền tác giả là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu”. Như vậy, tác giả là chủ thể sáng tạo; tác phẩm là sản phẩm sáng tạo của tác giả. Trong trường hợp chủ thể sáng tạo không phải là một cá nhân mà là 2 hoặc nhiều cá nhân, thì ở đây có sự chia sẻ quyền tác giả trong nhóm chủ thể đó tùy theo phần đóng góp của mỗi cá nhân cho sản phẩm sáng tạo. Nhưng trên thực tế, trong lĩnh vực sáng tạo tinh thần đã có những trường hợp “mượn danh” để chia sẻ quyền tác giả.

Có 2 trường hợp mượn danh mà Tiến sĩ Nguyễn Văn Dân gọi là “chia sẻ quyền tác giả tự nguyện” và “chia sẻ quyền tác giả cưỡng bức”. Về mặt khoa học, hai trường hợp mượn danh này đã vi phạm đạo đức khoa học, nhưng vì nó không vi phạm pháp luật nên nó vẫn diễn ra khá thường xuyên.

Trường hợp “tự nguyện” là người mới vào nghề mượn danh người nổi tiếng để người đó đứng tên chung cho công trình do một mình mình viết nhằm tăng thêm uy tín cho bài viết. Trường hợp “cưỡng bức” là người đã có danh (thường là người thầy), đề nghị người mới vào nghề (thường là học trò) cho họ đứng tên chung để họ được cộng thêm điểm công trình, phục vụ cho con đường tiến thân khoa học của họ.

Tiến sĩ Nguyễn Văn Dân cho biết ông từng gặp cả hai trường hợp và đều từ chối. Lần thứ nhất, khi ông mới chập chững dịch thuật, một người thành danh đã đề nghị đứng tên chung cho một dịch phẩm của ông. Lần thứ hai, khi ông đã có chút tiếng tăm, một người khác đề nghị được đứng tên chung cho một tác phẩm dịch thuật với lý do là người đó có nhúng bút sửa lại đôi chút.

Vậy thì, tại sao lần này nhận được tin nhắn của sinh viên cao học muốn mượn danh, Tiến sĩ Nguyễn Văn Dân lại thấy sốc nặng? Tiến sĩ Nguyễn Văn Dân giải thích: Vì họ còn nói có thể mời cả một người không cùng chuyên ngành với tác giả cũng được. Việc này thực sự là đã đi quá giới hạn, vì nó vi phạm pháp luật. Nó công khai cho phép (mà đúng ra là bắt buộc) tác giả phải chia sẻ quyền tác giả cho những người không phải là chủ thể sáng tạo cũng không phải chủ thể sở hữu đối với sản phẩm của người kia. Cái này thuộc trường hợp “chia sẻ quyền tác giả cưỡng bức, nhưng là cưỡng bức công khai từ phía một cơ quan có pháp nhân”.

Bằng thái độ tự trọng nghề nghiệp, Tiến sĩ Nguyễn Văn Dân cảnh báo vấn nạn mượn danh trong khoa học: “Nếu chỉ dừng lại ở việc thoả thuận ngầm giữa hai cá nhân thì đó mới chỉ là “vi phạm liêm chính khoa học”, nhưng công khai yêu cầu thì là vi phạm pháp luật. Việc này cần phải bị lên án và ngăn chặn ngay, nếu không, nó sẽ làm ô nhiễm môi trường khoa học và hủy hoại niềm tin cùng với lòng kính trọng của những người trẻ tuổi làm khoa học”.