Chim và mèo là 'cảnh báo' cho sự xâm nhập của H5N1

“Không phải lúc nào cơ quan quản lý và chính quyền cũng phản ứng kịp thời với dịch bệnh”, GS Gregory Gray, Đại học Y khoa Texas nhận xét về đợt bùng phát dịch cúm gia cầm trên bò sữa tại Hoa Kỳ từ đầu năm 2024.

Theo số liệu thống kê của Bộ Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Hoa Kỳ, 17 ca nhiễm được phát hiện trên người trong năm nay, bao gồm 6 công nhân chăn nuôi bò sữa, 10 công nhân nuôi gia cầm và 1 thành viên cộng đồng không tiếp xúc trực tiếp với trang trại.

Trên cơ sở dữ liệu mà nhóm của GS Gray đã tiến hành trên toàn cầu (trong đó có Việt Nam), dựa trên cách tiếp cận Một sức khỏe, ông cùng các cộng sự tiếp tục nghiên cứu sâu về sự lây truyền của virus đường hô hấp tại điểm tiếp xúc giữa con người và động vật tại 2 trang trại bò sữa thuộc bang Texas, nơi bùng phát dịch H5N1 hồi đầu năm.

Xác định đây là nhóm virus cúm gia cầm độc lực cao, Gray cùng cộng sự đã tập trung xét nghiệm phân tử, nuôi cấy tế bào và trứng, giải trình tự Sanger và thế hệ tiếp theo được sử dụng để phân lập và phân tích các virus từ nhiều mẫu lấy từ trang trại (mẫu ngoáy mũi bò, mẫu sữa, bùn phân, và một con chim chết).

“Chúng tôi phát hiện virus cúm gia cầm H5N1 trong 64% (9/14) mẫu sữa, 2,6% (1/39) mẫu ngoáy mũi bò. Giải trình tự Sanger và thế hệ tiếp theo cho thấy các virus này có liên quan chặt chẽ với các chủng H5N1 của nhánh 2.3.4.4b”, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm phát biểu.

Đáng ngạc nhiên, SARS-CoV-2 đã được phát hiện trong 1 mẫu ngoáy mũi từ một con bò bị bệnh. Ngoài ra, 14,3% (2/14) công nhân trang trại hiến huyết thanh gần đây có triệu chứng và có mức kháng thể trung hòa tăng cao đối với một chủng H5N1 liên quan.

Dựa trên kết quả này, giáo sư của Đại học Y khoa Texas cho rằng, đang có sự thiếu lòng tin giữa các trang trại chăn nuôi và cơ quan chính phủ. Đồng thời, không có hệ thống giám sát hiệu quả để phát hiện mầm bệnh mới tại các trang trại chăn nuôi.

Trên lý thuyết, cơ quan phòng chống dịch bệnh có đủ thời gian để phát hiện và ứng phó với các mối đe dọa lây lan, nhưng thực tế điều ấy không xảy ra. “Chúng ta đang áp dụng cách tiếp cận kiểu ‘đập chuột chũi’ (thụ động), một phương pháp rất kém hiệu quả”, ông nhận xét.

Mặc dù việc lấy mẫu còn hạn chế, các dữ liệu mà nhóm nghiên cứu của GS Gray mang đến đã cung cấp một cái nhìn sâu sắc hơn về dịch H5N1. Chẳng hạn, chim và mèo có thể là những “cảnh báo” cho sự xâm nhập của H5N1 vào trang trại.

Thống kê tại cả 2 trang trại bò thí nghiệm, các nhà khoa học nhận thấy, xung quanh cả 2 khu vực nuôi gia súc, xuất hiện nhiều chim và mèo chết liên quan đến bò sữa bị bệnh. Mèo được cho là nhiễm bệnh do uống sữa hoặc ăn xác chim chết, với biểu hiện lâm sàng như chảy dịch mũi, hành động khác thường. Xét nghiệm chi tiết, thấy chúng bị tổn thương nghiêm trọng ở não, phổi và gan.

Số lượng chim chết cũng tăng mạnh tại các khu vực chăn nuôi, nhất là những khu vực nuôi bò sữa mật độ lớn.

Tính đến hết tháng 8/2024, cúm gia cầm quy mô lớn đã ảnh hưởng đến ít nhất 280 trang trại bò sữa ở 14 bang của Hoa Kỳ. Do lo ngại nguy cơ gây ảnh hưởng đến kinh doanh bò sữa, GS Gray thừa nhận, các nghiên cứu mà nhóm đẩy mạnh hồi tháng 4 ít khi được thực hiện một cách công phu, chi tiết.

Các nghiên cứu trong tương lai tin rằng, cơ quan phòng chống dịch bệnh cần tìm cách hợp tác tốt hơn với trang trại bò sữa để thu thập dữ liệu dịch tễ học toàn diện hơn. Đây cũng là tiền đề cho việc thiết kế các biện pháp can thiệp tương lai đối với virus cúm gia cầm H5N1 trên các trang trại bò sữa.

Do quá trình chăn nuôi bò sữa ảnh hưởng trực tiếp đến con người và môi trường - 3 trụ cột cấu thành Một sức khỏe, GS Gray đang đề xuất việc hợp tác với những cơ sở y tế để kiểm soát bệnh lây truyền sang người.

“Chúng tôi đang thực hiện khảo sát huyết thanh để phát hiện các bệnh viêm đường hô hấp mới ở công nhân chăn nuôi. Cùng với đó là hợp tác với một số công ty cung cấp kit chẩn đoán để phát triển các công cụ chẩn đoán virus đường hô hấp mới, hỗ trợ hiệu quả cho ngành chăn nuôi”, nhà nghiên cứu về vi sinh và miễn dịch học bày tỏ.

Viện Nghiên cứu Chăn nuôi quốc tế (ILRI) khuyến cáo, người dân và cộng đồng cần được nâng cao hiểu biết về nguy cơ bệnh truyền nhiễm từ động vật. Một hướng giải quyết là thông qua việc phát triển hệ thống giám sát dịch bệnh, dựa trên cách tiếp cận Một sức khỏe - với sự vào cuộc đồng thời của 3 lực lượng nông nghiệp, y tế, môi trường.