Nhà văn Xuân Ba: Chuyện nhà 49 [Kỳ II] Lại suýt gặp nạn

Gia nhân, người làm ở nhà 49 Trần Hưng Đạo - Hà Nội, biên tập viên kiêm nhà lý luận phê bình Nguyễn Văn Lưu vô tình trở thành chứng nhân của nhiều sự kiện ở Nhà xuất bản Văn học. Rồi ông trở thành Giám đốc Nhà xuất bản ấy (nhiệm kỳ 2001 - 2005). Nhưng đó là chuyện sau. Tôi đang nói đến sự kiện xuất bản cuốn Chân dung nhà văn của Xuân Sách dưới trào Giám đốc Lữ Huy Nguyên (1988 - 1998).

Trong Di cảo của nhà thơ Xuân Sách, tôi tìm thấy những dòng này.

Ba mươi năm sàng lọc được trăm bài, chín mươi chín bài xưng tụng các anh các chị đồng nghiệp, bài thứ một trăm tự vẽ mặt mình!

Ra bài nào truyền tay bài đấy, truyền khẩu ở mọi nơi mọi lúc, ở giờ nghỉ các cuộc họp, ở quán nước vỉa hè, ở cửa hàng bia hơi bánh tôm Hồ Tây, ở quán thịt chó Hàng Lược…

Bài liên quan

Nhà văn Xuân Ba: Chuyện nhà 49 [Kỳ I] Chủ nhà lâm nạn

Nhưng làm thế nào để in ra thành sách? Nhiều người góp ý cho tôi. Anh Phùng Quán nói: Thơ ông tuy truyền miệng truyền tay cũng coi như "một sàng trong xó bếp”, in ra mới được coi là "một miếng giữa làng”!

Cuối năm 1991, nhà văn Hoàng Lại Giang, Trưởng chi nhánh Nhà xuất bản Văn học ở Sài Gòn xuống Vũng Tàu:

- Tôi xuống là để bàn với ông về việc in thơ Chân dung, ông đồng ý không? Không chỉ ý riêng tôi mà đã được Giám đốc tôi đồng tình. Chuyện không dễ nhưng ông thử tính xem, bây giờ là thời điểm sau đổi mới, Văn nghệ được "cởi trói…”.

Xuân Sách bất ngờ và xúc động. Rồi nhà văn, biên tập viên Hoàng Lại Giang đã thu xếp một cuộc gặp ở Vũng Tàu.

…Những năm ở Hà Nội, tôi có quen biết anh Lữ Huy Nguyên. Anh tính lành, làm việc cẩn trọng và chu  đáo. Nhà xuất bản Văn học do anh làm giám đốc có uy tín lớn. Ra được nhiều sách không chỉ đúng mà hay, có nhiều phát hiện đổi mới. Nhà văn cỡ tầm tầm như tôi mà có sách được in ở Văn học là hãnh diện lắm. Trong những lần gặp anh Nguyên chuyện trò, chưa bao giờ tôi đả động đến Chân dung. Nhưng tôi biết anh không thờ ơ với những bài "tai tiếng” ấy và anh lại càng biết nếu in nó ra thì sẽ thế nào. Tôi còn biết cấp trên rất chú ý đến tài đức của anh và việc cất nhắc anh lên bậc cao hơn là chuyện có thực và rất gần.

 Lữ Huy Nguyên nói với tôi bằng giọng nghiêm túc và nhã nhặn vốn có:

- Tôi đề nghị anh cho nhà xuất bản chúng tôi được ấn hành tập thơ này.

Tôi mời Lữ Huy Nguyên ra bãi biển.

Ngồi trên chiếc ghế đá, dưới ngọn đèn sáng, chúng tôi thông qua từng bài thơ một và trao đổi một số ý kiến ban đầu. Trong khung cảnh trời cao biển rộng chúng tôi chẳng e ngại điều gì, bộc lộ hết ý nghĩ.

Anh Nguyên đề nghị bỏ hai bài.

Ngoài ra, còn sửa hai chữ ở hai bài khác. Tôi chấp nhận dù hơi tiếc.

Hai hôm sau, Hoàng Lại Giang trở lại, đem theo bản thảo, một xấp giấy can và mấy cây bút kim:

- Tôi nghĩ ta đưa vào nhà in để họ xếp chữ là không ổn. Ông cần viết tay các bài thơ, viết bằng chữ thường, chữ mẫu mà hồi bé chúng ta phải tập ấy. Khi đưa vào nhà in cứ thế họ cho vào máy chạy. Cùng lắm hai ngày là gọn ba nghìn cuốn theo số lượng mà nhà xuất bản đăng ký.

Tôi bắt tay ngay vào việc.

Gọn một ngày tôi viết xong. Hoàng Lại Giang đem về Sài Gòn và êm đẹp làm sao, sau một tuần tôi nhận được điện đi lấy sách.

…Trên xe, tôi nâng niu cuốn sách vừa vặn bàn tay, giống loại sách bỏ túi. 99 nhà văn và tôi nằm mỗi người một trang, chật chội một chút nhưng không ai chen lấn ai, nhòm ngó ai.

Một tờ in rời dán vào, đó là "Lời cuối sách” của nhà xuất bản mà tôi chưa được biết. Tôi xin trích ra một số đoạn chính:

"… Đây là những ký họa có tính đặc tả của Xuân Sách. Tác giả không nêu đích danh một ai, nhưng dưới nét bút phác thảo, những độc giả và người làm văn học vẫn có thể nhận ra từng đối tượng qua diện mạo, cốt cách từng nhân vật.

Chất vui hóm và nhất là khả năng chơi chữ có thể khiến người ta ngạc nhiên một cách thú vị, nhưng cũng có thể gây nên những sự không hài lòng đây đó…

Chúng tôi chỉ coi đây là nét tự trào của giới cầm bút, cười đấy nhưng cũng tự nhận ra những xót xa hạn hẹp của chính mình, những gì chưa vượt qua được trên các chặng đường quanh co của lịch sử và thời đại. Tự soi mình, học hiểu mình thêm qua cách nhìn của người cùng hội cùng thuyền lắm khi cũng hữu ích. Cái cười trong truyền thống dân gian vốn là vũ khí, ngày nay còn có thể là sức mạnh thúc đẩy đi tới phía trước.

… Rất mong độc giả và các nhà văn nhận xét ra mối chân tình trong cuộc vui của làng văn, và lượng thứ cho những khiếm khuyết”.

Nhưng người tính không bằng cơ chế tính. Điều khôn ngoan rào trước đón sau của ông Giám đốc Nhà xuất bản Văn học Lữ Huy Nguyên không lại được với những cơn bão dư luận ấp thần ập đến.

Như nhiều người đã biết Chân dung nhà văn in hơn 3.000 cuốn đã có lệnh thu hồi như thế nào. Và tác giả cùng Ban biên tập cuốn sách ở NXB Văn học đã bị xử lý phê bình nhắc nhở ra sao…

Trong mớ giấy tờ cũ mèm khi đã nghỉ hưu của cựu Giám đốc Nguyễn Văn Lưu, tôi tìm thấy một thứ. Đó là lá đơn kiêm biên bản có chữ ký của 41 nhà văn.

Xin trích ít dòng.

Hà Nội ngày 12-5-1992

....

Chúng tôi những nhà văn ký tên dưới đây xin bày tỏ sự bất bình về cuốn Chân dung nhà văn của Xuân Sách do Nhà xuất bản Văn học ấn hành.

Những bài thơ gọi là Chân dung nhà văn của Xuân Sách đã lộ rõ tâm địa và dụng ý xấu xa của người viết và sự thiếu trách nhiệm của nhà xuất bản.

Dưới con mắt của Xuân Sách, Chân dung nhà văn Việt Nam trở nên méo mó dị dạng. Cố nhiên Xuân Sách cũng tỏ ra xu phụ nịnh bợ một số người.

Bằng giọng thơ châm chọc giễu cợt, bằng thái độ cao ngạo răn dạy kẻ khác kích động kẻ khác Xuân Sách đã mượn cách tả chân dung để:

Bôi nhọ phỉ báng thậm chí vu khống đối với nhiều nhà văn kể cả những nhà văn đáng kính đã quá cố.

Xuyên tạc lăng mạ đời tư các nhà văn một cách vô trách nhiệm đặc biệt là các nhà văn nữ gây những hậu quả cực kỳ xấu đối với họ.

…

Chúng tôi xin kiến nghị:

1. Xem xét lại trách nhiệm của người cấp giấy phép xuất bản của Giám đốc Nhà xuất bản Văn học và các biên tập viên đã cho in cuốn sách.

2. Phải có biện pháp thực sự thu hồi và hủy bỏ cuốn sách.

3. Ban chấp hành Hội nhà văn xem xét tư cách nhà văn của Xuân Sách và có kỷ luật thích đáng.

4. Ngoài các cơ quan hữu trách, chúng tôi còn gửi bản kiến nghị này đến những nơi cần thiết.

Kèm theo là tên và chữ ký của các nhà văn kiến nghị.

Vẫn trong trong Di cảo của nhà thơ Xuân Sách có những dòng này:

…Tôi phát hiện ra trong số 41 người ký tên có 26 nhà văn nữa không có chân dung trong tập thơ. Tôi không hiểu làm sao lại thế?

Còn đây là trích ý kiến Ban kiểm tra Hội Nhà văn:

…             

Nhà văn Xuân Sách, như mọi người - có cái quyền mô tả chân dung nhà văn bằng thể loại do tác giả lựa chọn và những tác phẩm ấy cũng phải chịu sự thử thách của thời gian và bạn đọc.

Rõ ràng tác giả và nhà xuất bản đã rất thiếu thận trọng trong việc cho ấn hành cuốn Chân dung nhà văn.

Cái hại do thực tế khách quan việc ấn hành cuốn sách trên đã gây tai tiếng không đáng có cho một số nhà văn.

Nhưng cũng chưa có căn cứ để kết luận rằng do cuốn sách mà xóa sạch thanh danh nhà văn cũng như thành tích văn học. Những tác giả và tác phẩm một khi đã đứng được trong lịch sử cũng như trong lòng bạn đọc thì dù phê bình có uy lực đến đâu cũng như nghệ thuật châm biếm có cao siêu đến đâu cũng không phủ định được.

Vì những lý do trên, chúng tôi cho rằng cuốn sách không đến mức có tác hại chính trị.

Chúng tôi đã xử lý như sau:

Ban chấp hành Hội có ý kiến với Bộ phê bình sự thiếu thận trọng của nhà xuất bản có ý kiến phê bình với các hội viên phụ trách nhà xuất bản. Việc đồng chí Giám đốc Nhà xuất bản gửi thư xin lỗi với tất cả các nhà văn là cần thiết.

Trưởng ban kiểm tra

Xuân Cang

(Rút trong Di cảo nhà văn Xuân Sách)

Cũng cần nói thêm, trong số những bộc bạch đồng cảm và thông cảm của giới nghiên cứu sẻ chia gửi đến nhà thơ Lữ Huy Nguyên Giám đốc Nhà xuất bản Văn học, đáng chú ý có ý kiến của GS Lê Đình Kỵ.

Xin trích.

Thành phố Hồ Chí Minh ngày 9-5-1992

Kính gửi Nhà xuất bản Văn học.

Dư luận rất hoan nghênh, từ lâu nghe tiếng và chờ đợi nay mới được đọc toàn bộ cái chân dung.

…

Ở một số bài có sự đánh giá châm biếm nhưng tôi thấy không có chuyện đả kích ai. Tôi lo là nhiều khi chúng ta nhân danh chính trị mà thực tế là về khách quan không có lợi cho chính trị. Cũng xin lưu ý là như có một số ít người chuyên làm việc bới lông tìm vết tố giác, kiện cáo trong khi tuyệt đối đa số người tán thành thì không muốn phí thì giờ vào những chuyện đó. Thành thử sự phản ánh mà trên nắm được thường là một chiều.

Thân kính

Lê Đình Kỵ

(Giáo sư Khoa Văn - Đại học Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh)

May mắn ông chủ nhà 49 Lữ Huy Nguyên đã thoát nạn qua 10 năm nhiệm kỳ. Cái may mắn ấy dường như lây cả sang mấy nhiệm kỳ sau trong đó có Giám đốc Nguyễn Văn Lưu. Dấu ấn đáng kể có lẽ Giám đốc Nguyễn Văn Lưu cho in Sông Côn mùa lũ mấy tập của Nguyễn Mộng Giác. May mà chỉ bị nhắc nhở kiểm điểm chi đó. Kỷ niệm đáng nhớ là vợ chồng nhà văn Nguyễn Mộng Giác đã tìm đến nhà 49 để cảm ơn.