Bước vào tháng 11, thời điểm chạy “nước rút” kế hoạch sản xuất cá tra XK ở vùng ĐBSCL. Tuy nhiên, năm nay diễn biến bất thường. Hệ lụy từ thị trường XK giá thấp đã kéo cá nguyên liệu giảm giá sâu sát đáy. Người nuôi cá tâm trạng nặng nề, một số DN đang làm ăn “mạnh giỏi” cũng băn khoăn, đầy nỗi niềm.
Giữa tháng 10/2012, khi hay tin nhà máy chế biến cá tra XK của Cty CP Thủy sản XK Bình An tái hoạt động trở lại và có hợp đồng xuất 300 container sang thị trường Mỹ, ông Đ. và một vài người nuôi cá khác ở Đồng Tháp đã nhanh chân tới ký bán cá nguyên liệu với giá 22.000 đồng/kg và chấp nhập bán nợ sau 15 ngày/lần thanh toán. Tuy nhiên, sau đợt cá tới lứa thu hoạch từ tháng 10 đến nay, giá cá tra trong vùng chẳng những không tăng mà còn giảm sâu thêm. Dân nuôi cá cần bán, còn nhà máy lại thu mua số lượng có hạn, với giá 20.000 - 21.500 đồng/kg tùy theo chất lượng cá thịt tốt hay xấu.
Ở vùng nuôi cá nằm kề bên sông Hậu, hơn 5 năm qua, HTX Thới An, phường Thới An, quận Ô Môn (Cần Thơ) nuôi cá tra theo hợp đồng liên kết với một DN chế biến XK. Cách làm ăn này là chấp nhận lãi ít, nhưng giảm bớt phần rủi ro một khi gặp thị trường tiêu thụ bất lợi. Vào thời điểm hiện tại, so với người nuôi cá tra “tự bơi” tìm nhà máy bán cá thì người nuôi cá có hợp đồng có lợi hơn. Ông Nguyễn Ngọc Hải, chủ nhiệm HTX Thới An, so sánh: “Nếu dân nuôi cá theo hợp đồng lúc này DN thu mua 23.000 - 23.500 đồng/kg. Với giá này tuy không có lãi, tính ra chỉ hòa vốn, những vẫn còn may. Thà vậy còn đỡ hơn bán trôi nổi bên ngoài 20.000 đồng/kg, lỗ 3.000 - 4.000 đồng/kg.”
Một giám đốc DN có nhà máy chế biến cá tra XK ổn định, duy trì việc làm cho 800 công nhân tại Cần Thơ, nhìn nhận: Tình hình tiêu thụ cá tra rất khó khăn. Lúc này các nhà máy chế biến có vùng nuôi cá riêng chủ yếu lo tiêu thụ ao cá nhà, tự điều tiết, san sẻ bù đắp chi phí. Với giá cá 20.000 đồng/kg, người nuôi giỏi cũng không có lãi.
Theo vị giám đốc này phân tích, cá giảm giá như thế này một phần là do mấy năm qua mải chạy theo đà tăng trưởng sản lượng. Vì không kiểm soát được sản lượng cá gia tăng nên dẫn tới dư thừa. Ai có tiền thì nuôi, không cấm được. Người nuôi nhiều, bán nhiều, giá khó tăng. Từ sau lần khủng hoảng cá tra thừa cách đây 5 năm, dân nuôi cá nhỏ lẻ tự thu xếp lại, không còn nhiều. Vùng nuôi cá hiện nay chủ yếu là những người có tiềm lực vốn và DN mở rộng vùng nuôi. Đó là lý do vì sao có lúc nghe tin dân nuôi cá treo ao, nhưng sau đó lượng cá bán ra vẫn không thiếu?
Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Vũ Văn Tám nhận định: Thị trường cá tra XK Việt Nam chiếm tới 99% sản phẩm cá tra phi-lê và chỉ có 1% là sản phẩm giá trị gia tăng. Hàng xuất còn đi qua các nhà NK trung gian. Do vậy, thực tế giá XK 2,5 - 3 USD/kg, nhưng tới tay người tiêu dùng ở các nước tới 10 USD/kg. Cá tra Việt Nam “một mình, một chợ”, nhưng để mất lợi thế là do tổ chức sản xuất chưa tốt. Các DN Việt Nam còn cạnh tranh lẫn nhau. Do đó, sắp tới sẽ tổ chức lại hoạt động XK; tổ chức khâu sản xuất nguyên liệu, gắn chế biến liên kết theo chuỗi giá trị, áp dụng kỹ thuật nuôi để hạ giá thành và tăng chất lượng sản phẩm. Theo kinh nghiệm từ Na Uy cho thấy, XK cá hồi được điều hành theo Hội đồng XK, có cơ sở pháp lý, có thu phí và sử dụng kinh phí đó để xúc tiến thương mại và điều hành sản xuất trong nước. Sắp tới cá tra, tôm Việt Nam XK sẽ tham khảo kinh nghiệm từ cách quản lý và điều hành này.
