Trong những năm qua, những nhà máy chế biến dăm gỗ XK thi nhau mọc lên. Càng có nhiều NM, nguồn gỗ rừng trồng ngày càng “hút hàng”, nhiều NM phải SX cầm chừng vì không đủ nguyên liệu. Bên cạnh đó còn nảy sinh hiện tượng tranh mua nguyên liệu, đến cả cây non cũng mua tất, khiến chất lượng sản phẩm giảm, bị khách hàng ép giá.
Như nấm sau mưa
Đến những năm cuối của thập niên 80 (TK 20), gỗ lóng bạch đàn và mặt hàng gỗ dăm của Việt Nam mới thâm nhập được vào các thị trường nước ngoài. Đơn vị tiên phong XK mặt hàng này là TCty Sản xuất đầu tư dịch vụ xuất nhập khẩu Bình Định (PISICO). Từ thị trường đầu tiên là Đài Loan, sau mở rộng sang các nước Nhật, Hàn Quốc và một số nước trong khu vực Đông Nam Á. Ban đầu, lượng gỗ dăm XK của cả nước hàng năm chỉ đạt khoảng 300.000 - 400.000 tấn khô/năm. Thấy mặt hàng này đang được nhiều thị trường nước ngoài ăn mạnh, lập tức các NM đua nhau mọc lên khắp nơi, tỉnh nào có cảng là có NM xuất hiện. Từ 300.000 - 400.000 tấn/năm, hiện nay lượng dăm gỗ XK đã tăng đến 14 - 15 triệu tấn/năm. Điều này chứng tỏ sự phát triển “chóng mặt” của các NM chế biến dăm gỗ xuất khẩu.
Hiu hắt các NM SX dăm gỗ XK
Theo thống kê của Hiệp hội Gỗ và lâm sản Việt Nam, hiện trên toàn quốc có khoảng 80 NM với tổng công suất đạt khoảng 1,5 triệu tấn dăm khô/năm. Theo đó, mỗi năm, số lượng NM nói trên “ngốn” đến hơn 3,5 triệu tấn gỗ nguyên liệu khai thác từ rừng trồng.
Ông Nguyễn An Điềm, Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và lâm sản Bình Định, cho biết: “Khi dăm gỗ chưa được XK và còn ít nhà máy, nguyên liệu chế biến dăm của các NM chủ yếu sử dụng gỗ từ các loại cây mỡ, cây bồ đề, tre, nứa. Thế nhưng hiện nay, các NM chế biến dăm gỗ XK đều sử dụng gỗ rừng trồng. Trong khi đó, diện tích rừng trồng trên cả nước dù có tăng trưởng hàng năm, nhưng mức tăng trưởng của rừng không theo kịp sự bùng nổ của các nhà máy nên nguồn nguyên liệu ngày càng khan hiếm”.
Hệ lụy
Ở khu vực miền Trung, địa phương có NM chế biến dăm gỗ xuất khẩu mọc nhanh như “nấm sau mưa” là tỉnh Quảng Ngãi. Nếu như cách đây 2 năm, tại tỉnh này chỉ có khoảng 5 - 6 NM nằm trong Khu kinh tế Dung Quất thì hiện nay, tại đây đã tăng đến 11 NM. Không chỉ vậy, còn có thêm 10 NM khác mọc lên ở hầu khắp các địa phương trong tỉnh này. Riêng trong năm 2012, trên địa bàn Quảng Ngãi đã mọc thêm đến 5 NM. Nếu như ở các tỉnh khác, mỗi NM chỉ được trang bị 2 - 3 máy, thì những DN SX mặt hàng dăm gỗ ở Quảng Ngãi khi xây dựng NM là “bề thế” hẳn ra, mỗi NM được trang bị đến 6 - 7 máy. Ông Nguyễn Nị, Chủ tịch Hiệp hội dăm bạch đàn tỉnh Quảng Ngãi cho biết, hiện tổng công suất chế biến của 21 NM tại tỉnh này đã đạt mức 100.000 tấn khô/năm.
Do phát triển quá ồ ạt, lại thiếu quy hoạch nên nhiều NM đang phải đối mặt với tình trạng thiếu trầm trọng nguyên liệu, ảnh hưởng lớn đến SX. Là một DN chế biến dăm gỗ XK thuộc diện lớn nhất Quảng Ngãi, có trong tay nguồn nguyên liệu khá dồi dào, thế nhưng nhiều tháng qua, các dây chuyền sản xuất gỗ dăm XK của Cty nguyên liệu giấy Dung Quất phải hoạt động cầm chừng, bởi nguyên liệu phục vụ cho chế biến không đáp ứng đủ. Những NM không chủ động được nguyên liệu còn thê thảm hơn, để có nguyên liệu chế biến, phải chạy khắp nơi thu mua gỗ rừng trồng trong dân, kể cả cây non chưa đủ tuổi cũng mua tất.
| “Trong bối cảnh các nhà máy chế biến dăm gỗ XK bùng nổ không kiểm soát nổi như hiện nay, nhiều DN không chủ động được nguồn nguyên liệu không chóng thì chầy cũng lâm vào cảnh bế tắc. Một số nhà máy vì cố duy trì hoạt động mà mua gỗ nguyên liệu một cách vô tội vạ, không đúng chuẩn để SX sẽ làm ảnh hưởng xấu đến các thị trường XK về mặt hàng này”, ông Nị nói. |
Ông Nguyễn Nị, Chủ tịch Hiệp hội dăm bạch đàn Quảng Ngãi, tính toán: Tính bình quân mỗi NM trên địa bàn có công suất 4 triệu tấn/năm. Như vậy, trong 1 ngày, mỗi NM phải cần đến ít nhất là 1.000 tấn gỗ nguyên liệu. Với 21 NM như hiện nay, để bảo đảm công suất hoạt động, mỗi ngày cần tới 21.000 tấn nguyên liệu. “Tuy nhiên, hiện nguồn nguyên liệu của tỉnh Quảng Ngãi chỉ mới đáp ứng được 30% nhu cầu. Đây là nguyên nhân dẫn tới việc tranh mua nguyên liệu, thậm chí mua cả cây non nên chất lượng gỗ dăm XK không đảm bảo, các đối tác bắt đầu quay lưng, ép giá”.
Hiện thị trường tiêu thụ dăm gỗ của các NM ở Quảng Ngãi chủ yếu dựa vào thị trường Trung Quốc và Nhật Bản. Và giá cả phụ thuộc rất lớn vào các đối tác này. Do tình trạng “cẩu thả” trong SX của các NM chế biến dăm gỗ nên các đối tác đã bắt đầu ép giá vì cho rằng, gỗ dăm không đạt chất lượng. Nếu như đầu năm 2013, giá dăm gỗ XK là 138 USD/tấn khô, sau đó rớt thảm chỉ còn 120 USD/tấn. Hiện nay đã nhỉnh lên được 128 - 129 USD, tuy nhiên với cái giá nói trên nhiều DN vẫn bị thua lỗ. Giá gỗ dăm rớt, không chỉ DN khó khăn, mà người trồng rừng cũng lâm cảnh khốn đốn, bởi giá thu mua gỗ nguyên liệu cũng sụt giảm theo.
