Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ thăm các gian hàng tại Festival làng nghề tối 9/11. Ảnh: QH.
Mong muốn của Thủ đô
Tại Hội thảo quốc tế về bảo tồn và phát triển làng nghề, ông Tạ Văn Tường, Phó Giám đốc Sở NN-PTNT Hà Nội cho biết, thành phố là cái nôi của hơn 1.350 làng nghề và làng có nghề, hội tụ 47/52 nghề trong tổng số nghề truyền thống của cả nước.
Khu vực cũng là nơi tổ nghề của nhiều làng nghề trong cả nước, với 6/7 nhóm nghề, bao gồm: Chế biến, bảo quản nông, lâm, thủy sản có 69 làng nghề; Sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ có 22 làng nghề; Sản xuất đồ gỗ, mây tre đan, gốm sứ, thủy tinh, dệt may, sợi, thêu ren, đan lát, cơ khí nhỏ có 197 làng nghề; Sản xuất và kinh doanh sinh vật cảnh có 13 làng nghề; Xử lý chế biến, nguyên vật liệu phục vụ sản xuất ngành nghề nông thôn có 16 làng nghề; Dịch vụ phục vụ sản xuất, đời sống dân cư nông thôn có 5 làng nghề.
"Mỗi làng nghề đều mang một bản sắc riêng, tạo ra những sản phẩm độc đáo, tinh xảo, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Các sản phẩm của làng nghề đa dạng, nhiều chủng loại, đa số mẫu mã đẹp, chất lượng tốt, một số có thế mạnh cạnh tranh trên thị trường trong và ngoài nước", ông Tường nói.
Thủ đô hiện có 303 nghệ nhân, trong đó 13 nghệ nhân nhân dân, 42 nghệ nhân ưu tú. Năm 2023 đang xét 46 hồ sơ đề nghị công nhận danh hiệu Nghệ nhân Hà Nội và đã trình Trung ương 38 hồ sơ đề nghị xét nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú.
Ông Tường đánh giá, sự phát triển làng nghề tạo nhiều cơ hội việc làm, không chỉ với người trong độ tuổi lao động mà còn giải quyết việc làm thêm cho cả người già, người khuyết tật, trẻ em. Làng nghề phát triển giúp tăng thu nhập cho người dẫn, rút ngắn khoảng cách về thu nhập cho người nghèo ở nông thôn. Sự phát triển của làng nghề còn tạo điều kiện kết nối cộng đồng, phát triển những giá trị văn hóa, lịch sử truyền thống, lưu giữ những tinh hoa nghệ thuật, lưu truyền từ đời này sang đời khác.
Hội thảo bảo tồn làng nghề có sự góp mặt của đông đảo cơ quan chuyên môn, chính quyền địa phương và các nghệ nhân. Ảnh: Bảo Thắng.
Các địa phương có làng nghề đã tăng trưởng cả về doanh thu, giá trị sản xuất và giá trị xuất khẩu. Trong đó, khoảng 100 làng nghề đạt doanh thu từ 10 đến 20 tỷ đồng/năm, gần 70 làng nghề đạt từ 20 đến 50 tỷ đồng/năm và khoảng 20 làng nghề đạt trên 50 tỷ đồng/năm.
Thu nhập bình quân của người lao động ở các làng nghề cao hơn nhiều so với lao động thuần nông, mức thu nhập bình quân phổ biến ở mức 4 - 5,5 triệu đồng/lao động/tháng. Các làng nghề khác nhau, mức thu nhập của các lao động cũng có sự khác nhau như làng nghề mây tre đan thu nhập bình quân lao động đạt 11,2 triệu đồng/người/tháng, điêu khắc mỹ nghệ bình quân lao động đạt 10 triệu đồng/tháng, làng nghề hoa mai trắng thôn An Hòa thu nhập bình quân lao động 17 triệu người/tháng.
Để thúc đẩy phát triển sản xuất, nâng cao năng lực cạnh tranh, giá trị gia tăng cho các sản phẩm làng nghề; hỗ trợ phát triển làng nghề nhằm tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân; giữ gìn và phát huy các giá trị, bản sắc văn hóa truyền thống làng nghề, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội khu vực nông thôn, Hà Nội có nhiều biện pháp gìn giữ, bảo tồn và phát triển nghề truyền thống, làng nghề, làng có nghề.
Bên cạnh các hội chợ, tuần hàng, hội thi, lễ hội, tham gia hội chợ trong nước, quốc tế, ông Tường mong muốn Hội thảo sẽ tư vấn cho Hà Nội một số nhóm vấn đề.
Đó là: Tư vấn xây dựng và vận hành Trung tâm thiết kế sáng tạo làng nghề; Tư vấn phát triển mô hình làng nghề, tuyến làng nghề, thiết kế thủ công tiêu biểu của Hà Nội và khu vực lân cận, lấy thiết kế sáng tạo và các giá trị văn hóa truyền thống làm cốt lõi; Phối hợp hỗ trợ các doanh nghiệp thủ công đầu tàu của thành phố phát triển các thiết kế mới từ mong muốn của nhu cầu thẩm mỹ tiêu dùng xã hội.
Các làng nghề, nghệ nhân Hà Nội cũng hy vọng được tư vấn bảo tồn ít nhất một làng nghề, làm mô hình để nhân rộng. Ngoài ra là phối hợp phát triển một số làng nghề tiêu biểu đáp ứng được các tiêu chí hiện đại, mở rộng quan hệ quốc tế.
Ông Tạ Văn Tường mong muốn các tổ chức phối hợp hỗ trợ Hà Nội phát triển làng nghề. Ảnh: Bảo Thắng.
Kinh nghiệm của quốc tế
Lắng nghe những tâm tư của đại diện Hà Nội, ông Kevin Murray, Phó Chủ tịch Hội đồng thủ công thế giới nêu kinh nghiệm bảo tồn nghề làm gốm tại Stoke-on-Trent, một thành phố ở miền Trung nước Anh.
Ngành công nghiệp gốm sứ ở Stoke-on-Trent bắt đầu vào giữa thế kỷ 17 một cách khiêm tốn. Tuy nhiên, với sự dồi dào của than và đất sét địa phương, ngành công nghiệp này nhanh chóng phát triển và giúp thành phố trở thành thủ phủ gốm sứ xứ sương mù.
Vào năm 1956, lò nung thủ công bị buộc phải thay bằng lò nung gas và điện, ngành gốm sứ nói chung và làng nghề Stoke-on-Trent nói riêng đã suy giảm mạnh. Từ chỗ có hơn 300 thợ gốm đầu thế kỷ 20, thành phố chỉ còn lại một phần nhỏ đến ngày nay.
Để gìn giữ, chính quyền địa phương đã nâng cao công tác tuyên truyền cho người dân và đưa các tiết học về gốm sứ đến lứa tuổi học sinh từ sớm. Ngày nay, những người đến từ Stoke-on-Trent được coi là có "đất sét trong huyết quản".
"Đây không phải là câu hô hào theo nghĩa đen mà là về mặt cuộc sống, tình cảm. Người Stoke-on-Trent va chạm với vật chất đã hình thành nên thành phố của họ. Những người dân địa phương đến Stoke mang theo niềm tự hào về thành phố và di sản của họ", ông Murray bày tỏ.
Từ kinh nghiệm của Stoke-on-Trent, Phó Chủ tịch Hội đồng thủ công thế giới cho rằng công cuộc bảo tồn làng nghề phải bắt đầu càng sớm càng tốt, đồng thời lấy những nghệ nhân làm trung tâm, làm chủ thể và cũng là đối tượng hướng tới.
Một xưởng gốm được bài trí giống bảo tàng thu nhỏ tại Stoke.
Đồng tình với ông Murray, bà Trần Thị Thu Oanh, Trưởng tư vấn kỹ thuật Tổ chức Cứu trợ Phát triển Quốc tế (FIDR) tại Việt Nam cho biết, tổ chức đã triển khai thành công dự án bảo tồn nghề dệt truyền thống của người Cơ Tu, tại tỉnh Quảng Nam vào năm 2007 - 2012 trên quy mô 60 hộ.
Kế thừa thành công này, FIDR đã phát triển du lịch dựa vào cộng đồng cho nhóm đồng bào dân tộc thiểu số. Hiện tại, từ năm 2021, tổ chức đã thúc đẩy tiểu thủ công nghiệp nông thôn với 100.000 hộ trên toàn tỉnh Quảng Nam.
Qua quá trình làm dự án, bà Oanh nhìn nhận, để bảo tồn làng nghề truyền thống cần thu hút sự tham gia của thế hệ trẻ. Cụ thể là thông qua các cách vận hành nhóm hoạt động, HTX, các dịch vụ marketing, tài chính, kế toán, kiến thức, kỹ năng về công nghệ.
"Mỗi thế hệ có một vai trò trong gìn giữ làng nghề. Người lớn tuổi có kinh nghiệm, kỹ năng và giữ vai trò hướng dẫn. Người trung niên chủ yếu sẽ vận hành và điều hành các mô hình sản xuất. Còn người trẻ có kỹ năng, tiếp cận với những xu thế mới", bà Oanh chia sẻ.
