Nhớ thời sinh viên lái xe ở Úc, một trong những thứ mình ghét nhất là phải vừa lái vừa tra bản đồ chi chít trong một cuốn sách dày cộm mà xe nào cũng có, còn chẳng may mà lạc đường thì chỉ có tấp xe vô lề mà tra cứu. Chỉ có mấy bác tài xế taxi là một tay giữ vô-lăng, một tay lật lật bản đồ một cách điệu nghệ.
Còn bây giờ, đa số xe ô tô đều có cài các phần mềm, ứng dụng bản đồ chỉ đường, người lái chỉ cần vô dữ liệu hay đọc tên địa chỉ thôi là nó đã hiểu và đưa ra hướng dẫn chi tiết. Người lái chỉ cần tập trung lái, gạt bỏ được “kỹ năng” tra cứu bản đồ không cần thiết. Do đó, một tài xế bình thường cũng có khả năng chọn cho mình một hành trình ngắn nhất, hoặc nhanh nhất một cách chính xác không thua gì một bác tài xế taxi dày dạn kinh nghiệm.
ChatGPT ở một khía cạnh đơn giản nhất cũng giống như phần mềm bản đồ trên xe hơi, là đưa ra hành trình tối ưu theo ý của người lái, nhưng chưa thể thay thế người lái hoàn toàn được.
Một bài phát biểu được soạn bởi ChatGPT chỉ trở thành một bài phát biểu hay, có giá trị, khi người sử dụng nó biết cách đặt vấn đề, biết cách bổ sung, cắt tỉa nội dung hay nhấn nhá khi trình bày. Giống như một chiếc xe đi đúng hành trình có khác với một chiếc xe vừa đi đúng đường, đúng giờ, lại vừa êm, cộng thêm khả năng phán đoán và đánh giá tình huống trên đường chính xác.
ChatGPT chưa thay thế hoàn toàn con người, nhưng cái mà nó làm được tính đến thời điểm hiện nay đủ tạo nên một cơn địa chấn trong cách chúng ta sống, làm việc, học tập, nghiên cứu, giảng dạy. Nó sẽ bắt mọi người phải suy nghĩ lại cách nhiều thứ đã được vận hành ổn định hàng trăm năm nay.
Trong đó nổi cộm có ngành giáo dục. Cách học, cách dạy, cách chấm điểm, cách đánh giá, cách soạn giáo án, cách lên chương trình giảng dạy chắc chắn phải thay đổi - muốn hay không muốn. Vì trước sau gì nhà trường cũng không thể ngăn cản nổi học sinh, sinh viên sử dụng ChatGPT hay những phần mềm tương tự trong tương lai, giống như những gì đã xảy ra với Google. Vì nó thực sự là một công cụ hỗ trợ vượt trội.
Nên thay vì tìm cách ngăn cản ChatGPT để chống gian lận trong các bài luận, nhà trường nên chấp nhận nó để tìm ra cách ra đề bài khác hơn, cũng như cách yêu cầu, kiểm tra, đánh giá khác hơn.
Đây là một thách thức rất lớn trong giai đoạn giao thời, vì để thay đổi một nội dung hay chương trình giảng dạy thường phải mất rất nhiều thời gian để đi qua nhiều khâu, nhiều thủ tục bài bản, chặt chẽ. Trong khi nền tảng ChatGPT đã có mặt từ ngày hôm qua, ngay lúc này.
Nhiều người cho rằng ChatGPT sẽ làm cho các em học sinh, sinh viên lười suy nghĩ, nhưng người viết bài này không nghĩ vậy, vì nếu biết cách đòi hỏi, hướng dẫn, thì đây là cơ hội để dạy các em suy nghĩ sâu hơn, rộng hơn, tinh tế hơn, phản biện hơn. Tư duy tự đòi hỏi mình phải suy nghĩ khác biệt, không hài lòng với những câu trả lời đã có sẵn từ Google, ChatGPT, và rộng hơn nữa từ xã hội, thế giới sẽ trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.
Hơn nữa, việc tương tác với ChatGPT, khai thác thông tin và tiềm năng hỗ trợ của nó lại là một kỹ năng tối quan trọng và cần thiết đối với các em học sinh, sinh viên trong việc chuẩn bị hoà nhập với môi trường làm việc chung đụng với các “robot” sau này. Một ví dụ nhỏ, có đối thoại là có cảm xúc, vậy các em sẽ kiểm soát cảm xúc của mình như thế nào nếu có sự cố hay mâu thuẫn với các robot đồng nghiệp? Và nhà trường đến thời điểm hiện tại đã chuẩn bị, trang bị gì cho các em ở khía cạnh này?
Quá nhiều thách thức cho các em ở phía trước và quá nhiều việc cần phải làm dành cho các thầy cô, đội ngũ giảng viên và nhà trường ngay lúc này. Nhưng nhìn chung về mặt đường dài, ChatGPT rõ ràng đem lại quá nhiều lợi ích và thói quen mới để những người làm giáo dục không thể không quan tâm một cách nghiêm túc.
