Nằm ở phía Tây, cách trung tâm thành phố Lạng Sơn khoảng 80km, làng Quỳnh Sơn thuộc xã Quỳnh Sơn, huyện Bắc Sơn có địa hình, phong cảnh đặc sắc với hàng trăm ngọn núi trập trùng. Xen kẽ giữa các ngọn núi là những mảng bằng phẳng nơi người Tày sinh sống tập trung với những cánh đồng lúa rộng mênh mông.

Cảnh sắc của làng Quỳnh Sơn với những đồng lúa trải dài đến tận chân núi thu hút được sự quan tâm của nhiều khách du lịch cũng như nhiếp ảnh gia khi đến với Lạng Sơn. Vào những múa lúa chín như tháng 7, tháng 11, hàng ngàn du khách sẽ đến Quỳnh Sơn ngắm nhìn khung cảnh thơ mộng với núi non, đồng lúa, dòng sông, đặc biệt là khi phóng tầm mắt từ trên đỉnh Nà Lài.

Ngoài phong cảnh, văn hóa ở Quỳnh Sơn cũng đặc sắc với cộng đồng người Tày sinh sống hàng trăm năm nay. Những người Tày ở đây tạo thành một cộng đồng vững chắc, giờ đây cùng nhau làm du lịch cộng đồng, cho du khách có được những trải nghiệm mới mẻ về văn hóa bản địa. Với hơn 400 hộ, 100% là dân tộc Tày, đều mang họ Dương, làng Quỳnh Sơn cũng có từng đó nóc nhà có kiến trúc đồng nhất và cùng quay về hướng Nam.

Hiện nay, ngoài hàng trăm nóc nhà cổ được duy trì, bảo dưỡng, làng còn giữ được những hàng rào đá có từ xa xưa. Từ năm 2010, với chủ trương của tỉnh Lạng Sơn, làng bắt đầu phát triển du lịch dưới tên Làng văn hóa du lịch cộng đồng Quỳnh Sơn. Bên cạnh những nếp nhà cũ, đường đi được nâng cấp, các công trình cũng được cải thiện để có năng lực đón du khách đến tham quan và lưu trú. Từ 5 hộ ban đầu, đến nay cả làng có 9 homestay được đầu tư bài bản, quy mô.

Ông Dương Công Chài, năm nay 73 tuổi, một trong những hộ đầu tiên làm homestay của làng cho biết, nhà sàn của người Tày ở Quỳnh Sơn thường cao hơn so với nhà của người Tày ở các nơi khác trong vùng Đông Bắc. "Mái nhà được lợp bằng ngói âm dương truyền thống, hàng năm những lớp ngói cũ sẽ được xếp dồn lên trên, tùy vào điều kiện của từng nhà mà lớp ngói được bổ sung nhiều hay ít, càng ngày càng dày lên", ông Chài nói.

Khi nói về lịch sử người Tày ở Quỳnh Sơn, ông Chài nói từ hàng trăm năm trước, khoảng thế kỷ thứ 12 đã có người Tày sinh sống tại đây, thời mà Thánh Đuổm - Dương Tự Minh cai quản vùng Đông Bắc. "Trong những câu chuyện truyền miệng của ông bà kể lại, người Tày chúng tôi sống ở đây từ thời cốc đin mác nhá, có nghĩa là lúc có cây cỏ, ruộng đồng", cụ ông tuổi cổ lai hy chia sẻ. Ngoài ra, còn một nguồn gốc nữa là những người đồng bằng trong thời loạn lạc đến đây rồi thay tên, đổi họ, sinh sống và dần dần hòa đồng với cộng đồng người Tày bản địa.

Một điểm đáng chú ý nữa bên trong nhà sàn của người Tày ở Quỳnh Sơn đó là bàn thờ gia tiên. Theo ông Chài, bàn thờ sẽ được bố trí ngay gian chính, làm chạm đến xà nhà và nằm đối diện cửa chính để ngay khi bước hết cầu thang là nhìn thấy được ngay.

Trên cùng của bàn thờ là cặp rồng chầu rồi đến đôi chim công, phía dưới là các hoành phi, câu đối được bố trí thành lớp lang, 2 gian bên cạnh được che rèm, thường để đồ thờ để con cháu có thể tiện chuẩn bị lễ cúng tổ tiên.

Ông Dương Công Chài nói, vào nhà người Tày, nhiều người có thể nhầm các bàn thờ đều giống nhau nhưng nhìn kỹ sẽ có điểm khác để phân biệt. Ví dụ như các cặp rồng phía trên, trong gia đình bàn thờ của nhà con cả sẽ khác nhà con thứ về họa tiết, kích thước.

Từ khi làm du lịch cộng đồng, bàn thờ vừa là điểm độc đáo thu hút sự quan tâm của du khách nhưng cũng có người cảm thấy không thoải mái khi ngủ lại. Do đó, nhiều gia đình làm homestay ở Quỳnh Sơn đã bố trí thêm những khu vực lưu trú riêng hay hỏi kỹ du khách về vấn đề này trước khi họ quyết định chỗ ở.

Hiện nay, ngoài những căn nhà sàn làm nhà ở cộng đồng với sức chứa xấp xỉ 30 khách, nhiều gia đình đã làm thêm các phòng nghỉ riêng, phục vụ nhu cầu riêng tư của du khách. Điểm đặc biệt ở đây là những công trình mới vẫn tương đồng với kiến trúc truyền thống của làng, tránh phá vỡ cảnh quan chung.

Ngoài ra, do làm du lịch cộng đồng nên giá của các các phòng nghỉ lẻ có thể khác nhau, tùy vào độ tiện nghi nhưng 100.000 đồng/đêm là giá chung của cả làng Quỳnh Sơn đối với du khách chọn hình thức ở chung trên nhà sàn.

Tùng Đinh - Văn Việt