“Phát triển kinh tế, dù đi theo con đường nào thì kinh tế hộ sẽ không bao giờ có thể tan rã. Trong đó, muốn kinh tế hộ tiến lên SX hàng hóa, sẽ không thể không có HTX. Kinh tế càng phát triển, HTX sẽ càng phát triển”.
Trao đổi với NNVN về vị thế và xu hướng phát triển của HTX, nguyên Phó Thủ tướng Nguyễn Công Tạn (ảnh) đã khẳng định như vậy.
Ông Tạn nêu quan điểm: SX nông nghiệp có tính đặc thù khác với SX công nghiệp có đặc điểm tự động hóa rất cao. Nông dân ngay cả ở những nước có trình độ SX nông nghiệp hiện đại nhất trên thế giới hiện nay, và trong tương lai vẫn sẽ áp dụng phương thức trực canh (trực tiếp canh tác) là chính. Nói cách khác, làm nông nghiệp mà đi thuê thì rất khó thành công, trừ những khâu có tự động hóa.
Ông cho rằng nông nghiệp càng đi lên SX hàng hóa hiện đại, sẽ không thể thiếu HTX. Nhưng bằng chứng hiện nay loại hình kinh tế doanh nghiệp đang ở thế thượng phong chứ không phải HTX?
Không thể phủ nhận vai trò tạo động lực cạnh tranh, thúc đẩy kinh tế của loại hình kinh tế doanh nghiệp kể từ khi chúng ta mở ra cơ chế thị trường. Tuy nhiên, về bản chất mà nói, mục tiêu hàng đầu của doanh nghiệp là lợi nhuận. Doanh nghiệp có thể rêu rao phát triển để phục vụ nông dân, nhưng bản chất là vụ lợi, thậm chí chèn ép nông dân.
Một công ty cổ phần, nhìn bề ngoài khá giống với HTX, nhưng chỉ cần một vài cổ đông vươn lên nắm cổ phần chi phối, họ có quyền quay trở lại điều khiển phương hướng, mục tiêu hoạt động của công ty ngay lập tức, chứ chẳng thể coi là mang bản chất xã hội nữa.
Trong khi đó, nhà nước thì chỉ quản lí vĩ mô, không thể nói trực tiếp giúp dân được. Vì thế, chỉ có HTX mới có thể là tổ chức mang bản chất xã hội nhất, phục vụ cho lợi ích chung nhất, trực tiếp nhất cho các thành viên.
Lịch sử đã chứng minh, phong trào HTX là do các đảng cánh tả, các đảng xã hội trên thế giới gây dựng mà nên, chứ làm gì có nhà tư bản nào xây dựng kinh tế HTX.
Lý thuyết là thế, nhưng thực tế hàng loạt HTX nông nghiệp ở các địa phương hiện nay đang sống dở chết dở. Vì sao vậy thưa ông?
Cần phải khẳng định rõ, những HTX nông nghiệp còn tồn tại lại ở các địa phương kể từ sau khi chúng ta chuyển sang cơ chế thị trường, tự chủ về tài chính đến nay, xét về luật lẫn bản chất thì không còn là HTX nữa.
Bởi mặc dù vẫn mang tên là HTX dịch vụ nông nghiệp, nhưng thực chất họ không có xã viên đích thực, không có vốn góp. Có ông muốn làm chủ nhiệm HTX bao nhiêu năm cũng được, có nơi chủ nhiệm HTX còn do ủy ban, đảng ủy xã cử làm...
Tôi sang nước ngoài, hỏi họ vì sao HTX của họ làm tốt thế, mà Việt Nam chúng tôi trầy trật mãi không ra? Họ bảo, đơn giản bởi HTX của họ là do tổ chức kinh tế của nông dân, do nông dân tự thấy cần phải thành lập để phục vụ cho chính nó. Còn HTX ở ta không phải tự nó sinh ra, mà bắt đầu do chính quyền thành lập.
Có nên cần một mệnh lệnh hành chính để giải tán các HTX nông nghiệp cũ (Trong ảnh: Trụ sở HTX Hưng Đạo, huyện Tiên Lữ, tỉnh Hưng Yên xập xệ như nhà hoang)
Gần đây, một số ý kiến đề nghị trả lương cho cán bộ HTX nông nghiệp, quan điểm của ông về vấn đề này thế nào?
Trả lương cho cán bộ HTX nông nghiệp thì HTX sẽ hỏng ngay. Bởi về bản chất và cả Luật HTX hiện hành, HTX sinh ra là để phục vụ chính nó. Lương, hay nói chính xác là tiền công, tiền thưởng của bộ máy quản trị HTX phải do chính những thành viên HTX đó quyết định thông qua đại hội thành viên.
Tiền công, tiền thưởng đó, phải là tiền sinh ra từ công sức hay lợi nhuận dịch vụ của chính HTX, bộ máy quản trị hoạt động không hiệu quả, thì đại hội thành viên có quyền thay chủ nhiệm, thay ban quản trị.
Bây giờ Nhà nước trả lương cho cán bộ HTX, thì cán bộ đó là người của Nhà nước, đâu còn là người của HTX, và HTX đâu còn bản chất của nó nữa? Hoạt động HTX lúc ấy có tốt hay không, lãi hay lỗ thì cán bộ HTX ấy vẫn được trả lương, việc thiếu trách nhiệm trong hoạt động xẩy ra là đương nhiên.
Vậy HTX nông nghiệp hiện nay, phải hoạt động theo những nguyên tắc nào để đảm bảo tính bền vững, đúng bản chất và vai trò của nó thưa ông?
Thứ nhất, phải cải tổ để hoạt động theo Luật HTX hiện hành. Theo đó, yếu tố mệnh lệnh hành chính của nhà nước cần phải được tách bạch ra hoàn toàn để HTX hoạt động được theo nguyên tắc tự chủ, tự chịu trách nhiệm.
Nhiều HTX nông nghiệp ở các địa phương hiện nay, tiếng là tự chủ tài chính, nhưng còn rất nặng về hành chính hóa, kế hoạch SX kinh doanh cũng phải dựa vào UBND sở tại, chưa nói chuyện lãnh đạo HTX phải họp hành liên miên y chang cán bộ ủy ban. Điều này một phần do tư duy cục bộ, giới hạn địa lý hoạt động từ thời HTX bao cấp để lại.
Một HTX thực sự, cần phải tuân theo những nguyên tắc sau:
Thứ nhất, HTX phải là một tổ chức kinh tế mà dân có cổ phần, và bình đẳng như nhau, không kể người cổ phần nhiều hay ít.
Thứ hai, đó là phải để nó hoạt động theo nguyên tắc tự chủ, tự chịu trách nhiệm.
Thứ ba, HTX phải có dịch vụ, thành viên HTX phải sử dụng dịch vụ đó. HTX cung cấp dịch vụ lấy phí, có thể có lãi, nhưng không phải vì lợi nhuận.
Thứ tư, HTX cần phải hoạt động theo một ngành, hàng nhất định, không nên tràn lan nhiều lĩnh vực.
Thứ năm, HTX đúng nghĩa là không giới hạn về ranh giới địa lý, có những HTX ngành hàng có thể ở một xã, một huyện, thậm chí cả nước.
Cuối cùng, một thành viên HTX này, đồng thời có thể tham gia nhiều HTX khác.
Theo ông, cần những chính sách gì để HTX có thể vực dậy sự phát triển của kinh tế HTX?
Thứ nhất, quan điểm của Nhà nước cần phải minh bạch rõ ràng khẳng định: Nhà nước không nuôi HTX, mà tự thân HTX hoạt động vì nó và cho nó. Tuy nhiên, cũng cần chính sách hỗ trợ đặc biệt cho HTX, đặc biệt là chính sách về vốn cho HTX sản xuất thông qua các HTX tín dụng theo mô hình gắn kết giữa HTX sản xuất – HTX tín dụng – thành viên HTX và doanh nghiệp.
Đội ngũ quản lí HTX, đặc biệt là các HTX nông nghiệp cũ để lại hiện nay rất yếu, có người chẳng có bằng cấp gì. Vì thế khâu đào tạo cho đội ngũ quản trị HTX cần phải được chú trọng, Nhà nước phải hỗ trợ hoàn toàn khâu đào tạo này, đồng thời có chính sách thu hút các sinh viên mới ra trường, có trình độ chuyên môn về các địa phương thành lập HTX.
Ông có đề cập tới việc những HTX nông nghiệp cũ để lại ở nhiều địa phương hiện nay hoạt động vừa không đúng luật, vừa không đúng bản chất. Vậy xử lí thế nào với những trường hợp này?
Quan điểm của tôi, cứ để cho những HTX đó tồn tại, song song với việc xúc tiến thành lập các HTX mới hoạt động theo đúng bản chất, đúng Luật HTX hiện hành. Đến một lúc nào đó, khi các HTX mới thành lập mạnh lên, tôi nghĩ những HTX cũ sẽ hoạt động không hiệu quả được nữa thì sẽ tự giải tán.
Xin cảm ơn ông!
