Nhà thơ Trịnh Duy Sơn chốt nợ cuộc đời bằng thi ca

Nhà thơ Trịnh Duy Sơn có một sự trải nghiệm phong phú, mà không phải ai cũng được sở hữu. Rời nơi chôn nhau cắt rốn da diết những làn quan họ Bắc Ninh, ông cầm súng dấn thân cho sự nghiệp thống nhất non sông. Đất nước thanh bình, ông lại mải mê cầm bút với chức phận một người làm báo ở TP.HCM, rồi tiếp tục cầm cuốc miệt mài mưa nắng một người làm nông ở Long Khánh, ở Măng Đen. Suốt hành trình vừa ngổn ngang háo hức vừa trĩu nặng âu lo ấy, ông luôn có một điểm tựa quan trọng là thi ca.

Những bài thơ cất giữ cẩn thận trong ba lô thời khói lửa chiến tranh, những bài thơ chắt chiu ghi lại giữa bộn bề thời thị trường xô đẩy, đều lưu dấu tháng ngày sống tận tụy của nhà thơ Trịnh Duy Sơn. Vì vậy, khi thanh thản trước hoàng hôn số phận, ông tự vấn: “Gần tám mươi năm cuộc đời/ Đã tan như áng mây trời bay qua/ Ta đang lãng phí cả ta/ Vậy còn chi nữa để mà nói đây?”. Đó là câu hỏi của một người ý thức được trách nhiệm tồn tại trên dương gian. Và tất nhiên, ông vẫn thừa khả năng để trò chuyện với tri âm bằng những vần thơ.

Hiền lành, trong sáng và đôn hậu, dĩ nhiên nhà thơ Trịnh Duy Sơn chịu nhiều thiệt thòi về danh vọng. Ông bị lẩn khuất giữa đám đông, và lắm khi bị đám đông nhấn chìm. Không sao cả, niềm đam mê thi ca đã vực ông dậy, kéo ông lên khỏi những bộn bề thị phi. Ông tìm thấy chính ông trong lặng lẽ sáng tạo: “Một thời làm lính làm thơ/ Một thời ấp ủ mộng mơ cao vời/ Thời tim tôi đập vì người/ Người ơi ở phía cuối trời có hay?”. Bởi lẽ, ông thấu hiểu nguồn cơn xúc động riêng mình “Đêm nằm sinh hạ câu thơ/ Đau như đạn bắn bâng quơ phận người” để ung dung tự tại trên đất đai ân cần “Tôi viết câu thơ như cha mở đường cày”.

Đến với thi ca và đi với thi ca, nhà thơ Trịnh Duy Sơn chấp nhận cả những run rủi vẫn thường giăng bẫy đánh úp kẻ nhẹ dạ phơi bày ruột gan với tha nhân, với mệnh kiếp “Khi đau thơ chịu một mình/ Khi vui thơ trải bình minh khắp trời”. Cho nên, ông không ngần ngại chia sẻ với con một cách thành thật: “Trước mắt con một mớ giấy tờ/ Ít bài thơ, mấy người còn nhớ/ Cũng có thể với con là đồ bỏ/ Nhưng với cha như tất cả gia tài”. Một tấm lòng gắn bó với thi ca, thì lẽ nào thi ca phụ bạc?

Tập thơ “Chốt nợ” của Trịnh Duy Sơn do Nhà xuất bản Hội Nhà Văn vừa ấn hành, có tất thảy 79 bài thơ dài ngắn khác nhau. Có người thích bài thơ nọ, có người thích bài thơ kia, cũng rất bình thường. Thế nhưng, khi đọc chậm rãi theo hệ thống xuyên suốt, không khó để nhận ra chân dung thơ Trịnh Duy Sơn.

Không ai có thể giấu giếm điều gì trong thơ, nếu viết những bài thơ đích thực. Nhà thơ Trịnh Duy Sơn bộc lộ mọi riêng tư, như một lễ vật truy cầu tâm hồn đồng điệu. Ông khai báo day dứt nỗi tha phương “Tôi đi phiêu dạt cuối trời/ Tên mình cũng bỏ rớt rơi giữa làng” và ông tường trình hân hoan niềm hồi hương “Tôi đi hai mốt nghìn ngày/ Chỉ mong có được hôm nay trở về/ Rưng rưng bưng bát cơm quê/ Nhớ bao người bạn không về cùng tôi”.

Một đặc điểm dễ thấy ở nhà thơ Trịnh Duy Sơn là những vướng mắc nghĩa tình của một cựu chiến binh. Ông lúc nào cũng nhớ gần thương xa, dõi theo bụi mờ ký ức, trông theo trống vắng kỷ niệm với từng đồng đội đã gặp gỡ, đã tin yêu: “Ta giờ dính chút đa đoan/ Nên còn vất vả gian nan với đời/ Đêm nằm gọi - bạn bè ơi/ Nhớ chăng một thuở ngút trời đạn bom/ Giờ này ai mất ai còn/ Ai lên quan chức ai buồn chơi vơi/ Cửa Thiền ta gắng tới nơi/ Đường trơn gánh nặng đã trôi dần rồi”.

Do vậy, ông thường cúi xuống để an ủi những sự giản dị “Hoa Bèo không bán chẳng cho/ Thủy chung muôn thuở chẳng so đo gì/ Hoa Bèo ai tỏ mà chi/ Cái màu tím ấy nói gì cùng tôi?” và để nhắc nhở những sự độ lượng: “Suốt đời lặn lội ta tìm/ Chỉ thương phận cỏ yếu mềm cô đơn/ Bao giờ về với Tổ tiên/ Ta nằm dưới cỏ xanh thêm mỗi ngày”.

Bước vào thơ Trịnh Duy Sơn, độc giả được hít thở trong một không gian bịn rịn của những thanh âm gần gũi. Bởi lẽ, ông quan niệm “Thôi thì lấy bến làm quê/ Lấy sông làm sạch lấy nghề làm sang”, nên thơ không cần những mỹ từ ngụy trang khéo léo. Ông chấp nhận định mệnh “Ta luôn bước chân thẳng/ Sao lại gặp đường vòng/ Đi cả đời quanh quẩn/ Lại trở về điểm không”, để được đứng gần sự thật “Học không hết sách/ Làm không hết việc/ Chơi không hết chỗ/ Ngủ không hết đêm/ Già! Ăn không hết/ Chết! Có mang theo?” và để được kết nối lẽ phải “Biết bao nhiêu triết lý/ Rồi cũng chỉ bằng không/ Thứ rộng hơn biển cả/ Là tấm lòng bao dung”.

Thơ Trịnh Duy Sơn không nhiều ý tứ diêm dúa bay bổng. Thơ ông tương tác trực diện mỗi khúc quanh đời ông và lắng lại thành những xao động thở dài: “Bởi ta đã đón bao ánh nắng ban mai/ Đã tiễn đưa bao ngày tàn lụi/ Giữa cuộc đời cát bụi/ Ta như cây phong ba/ Đội bom đạn/ Đội nắng mưa/ Đứng giữa trời mà hát/ Đứng giữa đời mà khóc”. Và cũng từ góc độ soi chiếu sòng phẳng, ông có được ưu tư đáng sẻ chia: “Bởi ham chức tước quyền hành/ Bao người vùng vẫy quẩn quanh bể đời/ Ngoi lên lặn xuống hụt hơi/ Chỉ riêng Đức Phật thảnh thơi đứng nhìn”.

Trên cõi người dan díu trìu mến, bất kỳ ai tự trọng cũng có cảm giác mang ơn cuộc sống và mắc nợ cuộc sống. Nhà thơ Trịnh Duy Sơn không đứng ngoài dòng chảy luân lý trìu mến vô tận ấy. Ông thẳng thắn “chốt nợ” từng bận bịu, từng rung lắc, từng hoang mang “Nhiều khi mình với lòng mình/ Cũng còn có chuyện bất minh nữa mà/ Chút tình lụy tới người ta/ Có khi khó nói hơn là người câm”.

Và dù đã biết “Chưa ai mò được chiếc kim khâu vết thương nhân loại”, thì ông cũng sẵn sàng gửi gắm chút hy vọng mong manh cho những khao khát lương thiện: “Ta trôi dạt trên dòng đời nghiệt ngã/ Nên thơ ta cũng vật vã trôi cùng/ Liệu hồn ta có trôi ra biển cả/ Để thơ được hòa cùng sóng trùng dương?”.