Nhà văn đi dự Đại hội chỉ để bầu Ban chấp hành

Hội Nhà văn Việt Nam đang quá già! Đó là điều ai cũng cảm nhận được khi nhìn qua nhìn lại đều thấy những mái đầu tóc bạc trắng và tóc muối tiêu ở Đại hội lần thứ 10 của tổ chức cầm bút này, vừa diễn ra tại Hà Nội.

Trong 1.116 hội viên thì số người dưới 50 tuổi chiếm tỉ lệ chưa được 5%. Đối với những người ở ngưỡng hưu trí, thì khao khát sáng tạo đã nguội lạnh dần, thì hội nghề nghiệp cũng giống như nơi quần tụ vui vẻ mà thôi.

Sau 21 đại hội cơ sở, thì Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức đại hội đại biểu toàn quốc với mục tiêu duy nhất là bầu được Ban Chấp hành mới. Ban tổ chức lên kế hoạch đại hội hai ngày 24 và 25/11 để đề phòng chuyện bầu bán không suôn sẻ.

Thế nhưng, chỉ trong ngày 24/11 đã bầu ra 11 người vào Ban Chấp hành, nên ngày 25/11 chỉ có vài phát biểu chào mừng và tuyên bố bế mạc. Không có một câu chuyện văn chương nào được nói đến trên diễn đàn, không có một tham luận nào được trình bày và cũng không có bất kỳ tranh luận học thuật nào được xuất hiện như mong đợi. Tất cả chỉ ưu tiên cho đề cử, ứng cử và bỏ phiếu.

Phải lý giải thế nào về đại hội giới nhà văn mà lại không ai bàn đến văn chương? Có hai nguyên nhân, một nguyên nhân cụ thể và một nguyên nhân sâu xa.

Thứ nhất, Hội Nhà văn Việt Nam qua 4 nhiệm kỳ do nhà thơ Hữu Thỉnh làm Chủ tịch, đã để lại di chứng mệt mỏi và trì trệ cho đời sống văn chương, nên các nhà văn nôn nóng muốn nhanh chóng cảm ơn và tạm biệt người lãnh đạo trưởng thượng đã tại vị quá lâu.

Thứ hai, chất lượng kết nạp hội viên đang ở mức đáng nghi ngại, nhiều người vào Hội chỉ muốn kiếm cái danh xưng nhà văn, nên những cá tính sáng tạo bị cô lập, bị lu mờ, bị thưa vắng.

Bởi hai nguyên nhân trên, những người tâm huyết không muốn lên tiếng nữa, còn người bon chen thì mãn nguyện với những giá trị hư ảo.

Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm, nguyên Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương, đến tham dự với tư cách hội viên, đã không ít lần lắc đầu ngao ngán khi chứng kiến những bất cập của công tác tổ chức đại hội.

Ở tuổi 77, từng làm Chủ tịch Hội nhà văn Việt Nam nhiệm kỳ 1995-2000, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm chia sẻ: “Văn chương hiện nay không phải thiếu tài năng, mà đang thiếu sĩ khí. Nhà văn mà không có sĩ khí thì tác động tiêu cực đến toàn xã hội. Khi sĩ khí không còn ở những người cầm bút, thì lý tưởng sống giới trẻ sẽ chênh chao, và họ chỉ biết chạy theo vật chất, đua đòi hưởng thụ”.

Chính vì đặt mục tiêu chủ yếu về việc bầu Ban Chấp hành khóa mới, nên Ban tổ chức Đại hội Hội Nhà văn Việt Nam không hề gửi thư mời viết tham luận hay gợi ý chủ đề trao đổi cho tất cả đại biểu.

Đại hội nhà văn im ắng chuyện văn chương, chỉ rộn ràng chụp ảnh lưu niệm. Cũng may, có một điểm sáng đáng hy vọng ở đại hội là sự tín nhiệm nhà thơ Nguyễn Quang Thiều làm Chủ tịch Hội khóa mới.

Năm nay 62 tuổi, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều đã có hai nhiệm kỳ làm Phó Chủ tịch Hội, và là một tác giả uy tín trong cộng đồng.

Mặt khác, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều cũng là nhân vật tiên phong giao lưu văn học quốc tế. Với vai trò lãnh đạo của nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, nhà văn và công chúng đang hồi hộp cho những chuyển động mới từ nền văn chương Việt.

Ở nhiệm kỳ 2020 - 2025, những nhà văn trên 70 tuổi đã không còn tham gia ban chấp hành, nghĩa là một sinh khí chống lão hóa đang được thực hiện ở Hội Nhà văn Việt Nam. Tuy nhiên, trách nhiệm của những người lãnh đạo mới cũng đầy thử thách. Đó là lấy lại vị trí của nhà văn vốn đã tụt dốc nhiều năm qua.

Đã đến lúc Hội Nhà văn Việt Nam cần phát huy vai trò tập hợp những tài năng văn chương đích thực, để đóng góp vào quá trình vận động đi lên của dân tộc. Khi và chỉ khi chất lượng hội viên và chất lượng giải thưởng được nâng lên, thì ý thức sáng tạo mới được kích hoạt đúng mức. 

Hội Nhà văn Việt Nam khóa tới nên thay đổi phương thức hoạt động, tránh xa tâm lý cào bằng “hoa thơm mỗi người ngửi một ít” trong việc đầu tư sáng tác. Chú trọng đặt hàng thật thiện chí cả vật chất lẫn tinh thần, để các tác giả đang sung sức và các tác giả trẻ có được những tác phẩm mang hơi thở cuộc sống mới, can đảm lý giải những bất cập đang đe dọa cộng đồng, và mạnh dạn đề xuất những ý tưởng nhân văn.

Mảng lý luận phê bình cũng cần song hành với sáng tác bằng những hoạt động bổ ích. Không nên hội thảo những chủ đề chung chung, mà thực hiện những chuyên đề cụ thể, bám sát hiện thực cuộc sống. Chẳng hạn: "Nhà văn có thể viết về tệ nạn tham nhũng ra sao?".

Giới phê bình cũng cần được đặt hàng như giới sáng tác, thậm chí, phải đặt hàng thường xuyên.