Nhạc sĩ Xuân Tiên (1921-2023) qua nét vẽ của Trần Thế Vĩnh.
Nhạc sĩ Xuân Tiên có họ tên đầy đủ Phạm Xuân Tiên, sinh ngày 28/1/1921 tại Hà Nội. Nhạc sĩ Xuân Tiên là con út trong gia đình có 6 anh em trai. Nhạc sĩ Xuân Tiên có người anh kế cũng tham gia sáng tạo nghệ thuật là nhạc sĩ Xuân Lôi (1917-2006).
Nhạc sĩ Xuân Tiên đám cưới với người phụ nữ cùng tuổi Hoàng Thị Hương vào năm 1940. Họ sống bên nhau hạnh phúc hơn 8 thập niên, với 8 đứa con chung. Bà Hoàng Thị Hương qua đời ngày 18/6/2021.
Công việc chính của nhạc sĩ Xuân Tiên là chơi nhạc và đệm đàn cho các sân khấu nên ông viết không nhiều ca khúc. Từ bài hát đầu tiên “Chờ một kiếp mai” viết chung với nhạc sĩ Ngọc Bích vào năm 1953 đến khi qua đời, nhạc sĩ Xuân Tiên chỉ có khoảng 20 ca khúc. Tuy nhiên, điều đặc biệt là hầu hết các ca khúc của nhạc sĩ Xuân Tiên đều khai thác chất liệu âm nhạc dân tộc và có sức sống lâu bền.
Nhạc sĩ Xuân Tiên từng thổ lộ: “Tôi thích những âm hưởng lạc quan yêu đời, tôi yêu những lời hát ca ngợi quê hương dân tộc. Tôi cũng có làm những loại nhạc tình yêu lứa đôi và nhạc buồn nhưng không có sầu thương ủy mị quá. Có buồn những cũng chỉ là chớm buồn chút thôi”.
Trong ca khúc của nhạc sĩ Xuân Tiên có thể tìm thấy âm hưởng dân ca Huế qua “Tiếng hát trong sương”, âm hưởng dân ca Nam bộ qua “Cùng một mái nhà”, âm hưởng dân ca Chàm qua “Hận Đồ Bàn” và âm hưởng dân ca Bắc bộ qua “Khúc hát ân tình”.
Ca khúc “Khúc hát ân tình”, còn có tên khác “Duyên Bắc tình Nam”, là một trong những sáng tác quen thuộc nhất của nhạc sĩ Xuân Tiên. Tính đến nay, bài hát đã qua đời gần 70 năm. Sau Hiệp định Geneve, nhạc sĩ Xuân Tiên đã chứng kiến dòng người di cư và ông mong muốn cộng đồng có được sự gắn bó yêu thương. Ông đã soạn nhạc và nhờ nhạc sĩ Song Hương viết lời ca khúc "Khúc hát ân tình".
Ca khúc "Khúc hát ân tình" nổi tiếng của nhạc sĩ Xuân Tiên.
Ca khúc “Khúc hát ân tình” mang sự hòa hợp và bao dung: “Người từ, là từ phương Bắc đã qua dòng sông, sông dài. Tìm đến phương này, một nhà thân ái. Ơi! Tình Bắc duyên Nam Là duyên tình chung muôn đời ta đắp xây. Gặp nàng, nàng là thôn nữ mắt duyên cười say môi hồng. Tình ngát đôi lòng mộng vàng chung bóng.
Ơi! Mạch đất dâng hương là hương cần lao chung đời vai sát vai. Cùng góp bàn tay thương yêu nhau rồi, ngô khoai hai mùa ngát một niềm vui chung vui. Cho thơm hương đời lúa vàng tình ơi”.
Nhạc sĩ Xuân Tiên rất đam mê luyện tập thể thao, nên ông sống khỏe mạnh đến tận tuổi 100. Trong cuốn hồi ký xuất bản tại Úc, nhạc sĩ Xuân Tiên thổ lộ bí quyết trường thọ: “Dù tuổi đã nhiều, lúc nào cũng nên vui vẻ với mọi người, sống lạc quan, bỏ qua sự hờn giận, tìm sự vui tươi cho trí óc. Cố không nghĩ ngợi lung tung để cho trí óc được thanh thản. Nếu có thể, nên tập thể dục một chút cho máu huyết lưu thông, đó là sức khỏe vô giá của người nhiều tuổi”.
