Nhìn thẳng những yếu kém trong xuất khẩu nông sản

Doanh nghiệp nợ tiền nông dân, cạnh tranh giá không lành mạnh

Phát biểu tại Hội nghị bàn giải pháp gỡ khó cho xuất khẩu nông sản do Bộ Công thương, Bộ NN-PTNT phối hợp tổ chức chiều 28/5, Chủ tịch Hiệp hội lương thực Việt Nam Nguyễn Ngọc Nam chia sẻ: 4 tháng đầu năm, xuất khẩu nông sản có nhiều tin vui. Xuất khẩu được 3,4 triệu tấn gạo đạt kim ngạch hơn 2 tỷ USD, tăng 11% số lượng, tăng 34% giá trị.

Các thị trường lớn Việt Nam hướng tới gồm Philippines, Trung Quốc, Indonesia… Trong 5 tháng đầu năm, giá gạo trong nước tăng hơn so với cùng kỳ, đảm bảo hiệu quả cho bà con nông dân, người trồng lúa.

Dự báo, xuất khẩu gạo của Việt Nam năm 2024 sẽ khởi sắc khi các thị trường lớn tăng khối lượng nhập khẩu. Các nước đang nghe ngóng xem Ấn Độ có dỡ bỏ hạn chế xuất khẩu cấm xuất khẩu gạo do El Nino, khả năng đến tháng 9 chưa dỡ bỏ, đây là cơ hội cho Việt Nam.

Tuy nhiên, ông Nam cũng nêu một số tồn tại, như việc doanh nghiệp nợ tiền lúa nông dân, hay việc doanh nghiệp xuất khẩu gạo cạnh tranh không lành mạnh về giá. Ông đề nghị liên bộ và Hiệp hội chỉ đạo rốt ráo xử lý vấn đề này.

Hiện trong số 157 đầu mối xuất khẩu gạo, chỉ 70 doanh nghiệp thuộc hiệp hội, nên họ không báo cáo và khó chỉ đạo. Theo quy định thì cũng không có biện pháp nào để chế tài. Do vậy chỉ có Bộ Công thương mới có thể xử lý được. Ông Nguyễn Ngọc Nam đề xuất áp dụng giá sàn trong xuất khẩu gạo.

Còn theo Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) Nguyễn Anh Sơn, những hạn chế, yếu kém trong hoạt động xuất khẩu gạo và rau quả còn nằm ở quy trình sản xuất, chế biến.

Theo ông Sơn, quy trình sản xuất, chế biến của các hộ sản xuất và doanh nghiệp chưa hoàn toàn tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về chất lượng, yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, mã số vùng trồng; quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ, phân tán, thiếu liên kết, chất lượng chưa ổn định, sản phẩm xuất khẩu còn ở dạng thô, thiếu chế biến sâu. Một số doanh nghiệp chưa nắm vững các quy định, chính sách của thị trường nhập khẩu hay các yêu cầu kèm theo ưu đãi từ các FTA; một số doanh nghiệp chưa chú trọng xây dựng thương hiệu, quảng bá sản phẩm…

Hoạt động thương mại hai mặt hàng gạo và rau quả trong thời gian tới sẽ còn phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, đặc biệt trong bối cảnh tình hình thế giới tiếp tục còn nhiều khó khăn như tình trạng bất ổn an ninh chính trị leo thang tại một số quốc gia, khu vực; tỷ lệ lạm phát vẫn ở mức cao; nhiều nền kinh tế lớn tiếp tục thắt chặt chính sách tiền tệ… tạo áp lực lớn lên thị trường thương mại hàng hóa; yêu cầu về quy chuẩn, chất lượng sản phẩm ngày càng tăng…

Để đạt được mục tiêu phục hồi xuất khẩu tăng khoảng 6% so với năm 2023, Cục Xuất nhập khẩu cho rằng cần tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, hỗ trợ sản xuất; đẩy mạnh công tác thông tin thị trường, xúc tiến thương mại; tận dụng hiệu quả cơ hội từ các hiệp định thương mại, đàm phán mở cửa thị trường, ứng phó với các hàng rào kỹ thuật, biện pháp phòng vệ thương mại…

Diện tích, sản lượng một số loại cây trồng tăng "nóng"

Ông Nguyễn Như Cường (Cục trưởng Cục Trồng trọt, Bộ NN-PTNT) cho biết: Dự kiến, diện tích sản xuất lúa năm nay ước khoảng 7,09 triệu ha, năng suất trung bình đạt 61,2 tạ/ha, tăng khoảng 0,2 tạ/ha so với năm 2023; sản lượng ước đạt 43,4 triệu tấn thóc, giảm khoảng 35 nghìn tấn so với năm 2023.

Diện tích rau năm 2024 sản xuất khoảng 1.030 nghìn ha (tăng khoảng 30 nghìn ha so với 2023), năng suất dự kiến đạt 191,5 tạ/ha (cao hơn so với năm 2023 khoảng 0,5 tạ/ha), sản lượng dự kiến đạt 19,7 triệu tấn (cao hơn 2023 khoảng 624 nghìn tấn).

Nếu từ nay đến cuối năm không có diễn biến bất thường của thời tiết, thiên tai, dịch bệnh thì sản xuất lúa, rau đảm bảo kế hoạch đề ra về diện tích, năng suất, sản lượng; đáp ứng nhu cầu tiêu thụ trong nước và đồng thời đảm bảo lượng gạo hàng hóa phục vụ xuất khẩu khoảng 7,6 triệu tấn.

Với việc diện tích, sản lượng một số loại trái cây đang tăng trưởng nóng, vượt quy hoạch như sầu riêng, Bộ NN-PTNT đã và đang triển khai việc khuyến cáo các điều kiện vùng trồng, giống, quy trình canh tác, thu hoạch,..; tăng cường hoạt động thanh kiểm tra, giám sát mã số vùng trồng, đóng gói xuất khẩu theo yêu cầu của các Nghị định thư đã ký; không ngừng hoàn thiện hệ thống các tiêu chuẩn quốc gia, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia để chuẩn hóa các quy trình thu hoạch, sơ chế, chế biến sản phẩm theo yêu cầu thị trường.

Ông Nguyễn Thanh Bình - Chủ tịch Hiệp hội rau quả cho biết: Vấn đề về chất lượng, nhất là rau quả còn chưa cao, thể hiện ở sự đồng đều của sản phẩm, vẫn tồn tại dư lượng thuốc bảo vệ thực vật nên cần có giải pháp để xử lý. Bên cạnh đó, hiện tượng tranh mua, tranh bán khi thị trường biến động, nhất là ở vùng nguyên liệu xảy ra nghiêm trọng, đây là vấn đề tồn tại đã lâu, dù có nhiều giải pháp nhưng chưa giải quyết tốt được (đó là liên kết giữa nhà sản xuất và tiêu thụ) khi thị trường biến động, nhất là sầu riêng.

“Các doanh nghiệp thuộc hiệp hội gặp nhiều khó khăn, trong năm 2023 đều lỗ, vì ký rồi phải thực hiện, trong khi doanh nghiệp mua, đặt hàng với các nông hộ khi giá tăng gấp đôi họ sẵn sàng bỏ và phải chấp nhận mua với giá thị trường, khiến doanh nghiệp lỗ.

Công tác quản lý, kiểm tra, giám sát xử lý vi phạm về mặt chất lượng liên quan đến khâu sản xuất (từ vật tư đầu vào, chế biến, bảo quản, thực hiện mã số vùng trồng, đóng gói) làm chưa tốt, nên vẫn xảy ra vi phạm, vì vậy các cơ quan chức năng cần phối hợp với địa phương, hiệp hội làm tốt công tác kiểm tra, giám sát, đặc biệt các sản phẩm thu hoạch, quản lý tốt lực lượng thương lái, không để xảy ra hiện tượng tranh mua, tranh bán. Việc cấp mã số vùng trồng là đúng, hiệu quả cùng với việc đẩy mạnh đàm phán xuất khẩu chính ngạch với bơ, dừa tươi… để nâng cao xuất khẩu”, ông Bình nhận định.

Kiên quyết thu hồi giấy phép xuất khẩu gạo, rau quả nếu vi phạm các quy định

Theo Bộ trưởng Công thương Nguyễn Hồng Diên, trong bối cảnh có những thuận lợi và khó khăn đan xen, để tiếp tục đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả hoạt động xuất khẩu gạo, rau quả theo hướng bền vững, đồng thời bảo đảm vững chắc an ninh lương thực quốc gia, ông Diên đề nghị các hiệp hội ngành hàng cần chú trọng làm tốt công tác tuyên truyền, quán triệt tới hộ sản xuất, doanh nghiệp và hội viên đầy đủ và kịp thời về các chỉ đạo, chủ trương, cơ chế chính sách của Đảng, Nhà nước về sản xuất, xuất khẩu trong tình hình hiện nay để nghiêm túc thực hiện.

Trong đó, Bộ trưởng Bộ Công thương đề nghị Bộ NN-PTNT tiếp tục triển khai tái cơ cấu ngành lúa gạo, rau quả theo hướng nâng cao năng suất, chất lượng. Đồng thời làm tốt việc định hướng quy hoạch vùng trồng, tổ chức sản xuất, cơ cấu giống, kỹ thuật canh tác ứng dụng công nghệ trong sản xuất, thu hoạch, bảo quản. Bên cạnh đó chú trọng xây dựng các tiêu chuẩn sản xuất, chế biến, chất lượng sản phẩm phù hợp với yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế để nâng cao khả năng cạnh tranh, khẳng định trên thị trường truyền thống cũng như mở rộng tại các thị trường tiềm năng.

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cũng đề nghị Bộ Nội vụ nghiên cứu, hướng dẫn hiệp hội ngành hàng rà soát, xây dựng điều lệ, quy chế hoạt động theo hướng kiện toàn các quy định cần thiết để đảm bảo doanh nghiệp hội viên tuân thủ quy định của pháp luật và chú trọng xây dựng thương hiệu sản phẩm, thương hiệu ngành hàng, từ đó nâng cao uy tín, phát triển thương hiệu quốc gia.

Về phía Bộ Công thương, các đơn vị chức năng của bộ tiếp tục hỗ trợ doanh nghiệp đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu để phát triển thị trường sản phẩm nông sản nói chung và sản phẩm gạo, rau quả nói riêng một cách trọng tâm, trọng điểm; tăng cường xúc tiến thương mại, quảng bá thương hiệu, sử dụng chỉ dẫn địa lý, thương hiệu quốc gia... nhằm gia tăng thị phần tại các thị trường truyền thống, khai mở các thị trường ngách và thâm nhập các thị trường mới, tiềm năng...

Tăng cường kiểm tra, giám sát xử lý các vi phạm, kiên quyết thu hồi giấy phép xuất khẩu gạo, rau quả nếu vi phạm các quy định của pháp luật hiện hành. Kiên quyết thu hồi giấy phép kinh doanh xuất khẩu gạo của các doanh nghiệp vi phạm.