Phải coi thị trường là động lực thúc đẩy sản xuất nông nghiệp

Năm 2017, ngành nông nghiệp đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, đặc biệt là những thiệt hại to lớn do thiên tai. Dịch bệnh trên cây trồng, vật nuôi luôn tiềm ẩn nguy cơ bùng phát; thị trường tiêu thụ đối mặt với nhiều rào cản thương mại, cạnh tranh gay gắt bởi nhiều quốc gia đẩy mạnh xuất khẩu; vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm tiếp tục là vấn đề nóng, gây bức xúc trong xã hội.

Ông Nguyễn Xuân Cường - Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ NN-PTNT

Song được sự quan tâm, chỉ đạo sâu sát của Đảng, Chính phủ, Quốc hội; sự phối hợp của các tỉnh, thành phố; sự chỉ đạo đúng trọng tâm, trọng điểm và kịp thời của lãnh đạo Bộ NN-PTNT; sự đồng thuận - nỗ lực của doanh nghiệp và bà con nông dân; ngành NN-PTNT đã đạt được thành tựu hết sức ấn tượng, tổng giá trị xuất khẩu nông lâm thủy sản cả nước năm 2017 ước đạt 36,37 tỷ USD, tăng 13,0% so với cùng kỳ năm 2016. Trong đó, giá trị xuất khẩu các mặt hàng nông sản chính ước đạt 18,96 tỷ USD, tăng 15,7%; kim ngạch xuất khẩu thủy sản ước đạt 8,32 tỷ USD, tăng 18,0% và mặt hàng lâm sản chính ước đạt 8 tỷ USD, tăng 9,2% so với cùng kỳ năm 2016.

Đó thực sự là những con số ấn tượng của ngành NN-PTNT trong năm 2017, đồng thời là điểm sáng nhất trong tổng thể những kết quả tích cực toàn ngành đạt được năm vừa qua.

Nhân dịp đầu năm mới Mậu Tuất 2018, Báo Nông nghiệp Việt Nam có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Xuân Cường - Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ NN-PTNT trong một tâm thế và kỳ vọng xuất khẩu nông sản sẽ có thêm nhiều đột phá, tạo động lực để nền nông nghiệp Việt Nam phát triển, khẳng định vị thế trên thị trường toàn cầu.
 

Cả hệ thống vào cuộc tạo nên sức mạnh tổng hợp

Thưa Bộ trưởng, với vai trò là người đứng đầu một ngành sản xuất kinh tế quan trọng của đất nước, nhìn lại cả năm vừa qua, ngoài những số liệu chúng tôi điểm ra ở trên, xin Bộ trưởng đánh giá như thế nào về những điều kiện giúp toàn ngành đạt được kết quả ấn tượng đó?

Bộ NN-PTNN rất vui mừng vì thời gian qua đã nhận được sự quan tâm, chỉ đạo sâu sát của lãnh đạo Đảng, Chính phủ, sự chung sức của cả hệ thống chính trị, toàn xã hội, các thành phần kinh tế đến nông nghiệp.

Lãnh đạo Đảng và Chính phủ luôn xem nông nghiệp, nông dân, nông thôn có vị trí chiến lược quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng rất chú trọng đến vấn đề phát triển nông nghiệp. Chủ tịch nước cứ đến ngày mùng 6 tết dự lễ hội Tịch Điền. Chủ tịch Quốc hội đi công tác Lạng Sơn cũng bàn cách thúc đẩy vùng trồng ớt xuất khẩu của hợp tác xã. Thủ tướng Chính phủ dự bất kỳ diễn đàn nào cũng đề cập đến phát triển nông nghiệp công nghệ cao, đẩy mạnh cơ cấu lại nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới…

Các Bí thư, Chủ tịch tỉnh, thành phố đều quan tâm và trực tiếp chỉ đạo các Sở, ban, ngành tập trung phát triển nông nghiệp, nông thôn.

Đặc biệt là hiện nay, rất nhiều tập đoàn, doanh nghiệp lớn rất quan tâm và đầu tư vào nông nghiệp, các ngành hàng lớn đều có doanh nghiệp tham gia. Năm 2017, có những doanh nghiệp xuất khẩu tới 670 triệu USD, có 2 nữ tướng rất giỏi về ngành sữa được xếp thứ hạng trên thế giới và châu Á. Bà con nông dân rất sáng tạo, cần cù...

Cả hệ thống vào cuộc tạo nên sức mạnh tổng hợp. Tôi chia sẻ điều này và cũng để khẳng định, khi nhiều đại biểu quốc tế đến Việt Nam tham dự các hội thảo đều ngạc nhiên là đất nước nhỏ như Việt Nam, chịu nhiều thiên tai như vậy mà sản xuất vẫn tăng trưởng, nhất là xuất khẩu tăng đến 13,0%. Kết quả đó có được nhờ sự đồng thuận của cả xã hội, thống nhất cao trong toàn ngành, nỗ lực bám sát thực tiễn, vượt qua khó khăn, thách thức, phát triển sản xuất kinh doanh, vượt nhiều mục tiêu kế hoạch đề ra, góp phần vào tăng trưởng chung của cả nước, bảo đảm an sinh xã hội cho nhân dân.

Qua các cuộc họp Chính phủ, Bộ trưởng có thể cho biết Chính phủ đánh giá như thế nào về kết quả đạt được của ngành?

Thay mặt Chính phủ, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc luôn đánh giá cao sự chỉ đạo sát sao, linh hoạt và hiệu quả của Bộ NN-PTNT, các địa phương và sự nỗ lực vượt khó, sáng tạo của cộng đồng doanh nghiệp và nông dân.

Thủ tướng đã chỉ rõ, những kết quả của năm 2017 là kế thừa thành tựu của 30 năm đổi mới của đất nước, của ngành nông nghiệp đạt được và tiếp tục phát huy hiệu quả. Ngành nông nghiệp đã quán triệt và triển khai sớm các chủ trương, Nghị quyết của Đảng, Quốc hội, Chính phủ; xác định nhiệm vụ và giải pháp của ngành để tập trung chỉ đạo; chủ động và chỉ đạo quyết liệt, sâu sát, linh hoạt trong mọi tình huống (ứng phó với thiên tai, bất lợi của thị trường tiêu thụ nông sản...) nên đã vượt qua khó khăn, thách thức; đã “kề vai, sát cánh” cùng doanh nghiệp, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, xây dựng môi trường đầu tư kinh doanh hấp dẫn nên đã “kích hoạt” được nguồn lực của các doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp.
 

Gắn chặt với chuỗi nông sản toàn cầu

Nông nghiệp Việt Nam có nhiều mặt hàng nông sản tham gia xuất khẩu, vậy trong năm 2018 chúng ta xác định đâu là những mặt hàng mũi nhọn tham gia lĩnh vực này để tạo động lực phát triển?

Sức sản xuất nông nghiệp hiện nay không chỉ thỏa mãn nhu cầu trong nước mà còn xuất tới 180 thị trường ngoài nước, tạo ra một nền kinh tế mở về nông nghiệp, tức là cũng phải chấp nhận hàng hóa nông sản nhập khẩu. Vì vậy, chúng ta phải xác định những sản phẩm lựa chọn mang tính thế mạnh, có giá thành phù hợp, có thể cạnh tranh sòng phẳng về chất lượng. Đây là nguyên tắc chỉ đạo các kế hoạch tái cơ cấu ngành nông nghiệp.

Chế biến hạt điều xuất khẩu

Nông sản Việt Nam đang tham gia tốt vào chuỗi giá trị toàn cầu, vị thế được khẳng định và có nhiều mặt hàng đạt kim ngạch xuất khẩu cao như hồ tiêu (kim ngạch xuất khẩu năm 2017 đạt khoảng 1,12 tỷ USD), hạt điều (3,52 tỷ USD), cao su (2,26 tỷ USD), gỗ và sản phẩm gỗ (7,6 tỷ USD), và điển hình trong năm qua phải kể đến các mặt hàng rau quả có kim ngạch tăng trưởng mạnh, đạt 3,45 tỷ USD hay riêng con tôm đã đem về 3,9 tỷ USD. Hiện nay, trong 10 mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỷ USD, đã có 5 mặt hàng đạt kim ngạch trên 3 tỷ USD là tôm, trái cây, hạt điều, cà phê và đồ gỗ. Thời gian tới, Bộ NN-PTNT xác định tôm và rau quả là hai mặt hàng có thế mạnh, còn nhiều dư địa phát triển và Bộ đặt mục tiêu đến năm 2025 con tôm sẽ trở thành ngành hàng có giá trị 8 - 10 tỷ USD.

Hiện nay, “nhóm hàng nông sản tỷ USD” đã có nhiều như gạo, cao su, tiêu, điều, thanh long, cá, tôm, gỗ và sản phẩm từ gỗ..., vậy với tiềm năng và nỗ lực của ngành NN-PTNT, trong năm 2018 “nhóm tỷ USD” được kỳ vọng như thế nào?

2018 là năm bản lề, có ý nghĩa quan trọng trong việc thực hiện kế hoạch 5 năm 2016 - 2020. Nhiệm vụ chung Bộ NN-PTNT đặt ra là thực hiện mạnh mẽ kế hoạch cơ cấu lại, tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị với quy mô lớn hơn phù hợp với lợi thế, nhu cầu thị trường và thích ứng biến đổi khí hậu; đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại, phát triển thị trường kết nối chặt chẽ hơn với mạng lưới tiêu thụ toàn cầu. Kim ngạch xuất khẩu đặt ra cho năm 2018 đạt khoảng 40 tỷ USD; trong đó khối trồng trọt phấn đấu đạt khoảng 21 - 22 tỷ USD, khối lâm nghiệp đạt khoảng 9 tỷ USD, khối thủy sản đạt khoảng 9 - 10 tỷ USD. Đây là chỉ tiêu khó nhưng Bộ sẽ cố gắng cao nhất để hoàn thành các chỉ tiêu trên.

Trên khía cạnh kinh tế thì cứ ở đâu cần và ta có hàng đáp ứng sẽ xuất khẩu, vậy theo định hướng của ngành vấn đề thị trường sẽ được quan tâm như thế nào? 

Thị trường tiêu thụ hàng nông sản hiện đã được mở rộng nhờ Việt Nam đã ký được 12 Hiệp định thương mại tự do và đang đàm phán thêm các hiệp định mới. Để phối hợp chủ động tốt hơn với các Bộ và các địa phương trong việc phát triển thị trường, Bộ NN-PTNT quyết định thành lập Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản là nhằm chủ động tìm kiếm và mở rộng thị trường, tăng cường hợp tác để quảng bá và tìm cơ hội cho hàng nông sản Việt Nam.

Thời gian tới, Bộ tiếp tục duy trì xúc tiến quảng bá các sản phẩm nông sản chất lượng, an toàn thông qua các hội trợ triển lãm nông nghiệp lớn trong nước như Agroviet, Vietfish, Vietshrimp; tăng cường các hoạt động xúc tiến thương mại, kết nối cung cầu các địa phương theo chuỗi liên kết; đẩy mạnh kết nối các doanh nghiệp nông nghiệp trong và ngoài nước thông qua các hình thức hợp tác, liên kết sản xuất, tiêu thụ nông sản.

Đồng thời, lựa chọn tham gia các hội chợ nông nghiệp lớn tại các thị trường trọng điểm (Trung Quốc, Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản), các thị trường tiềm năng (ASEAN, Nga, Trung Đông) để quảng bá, giới thiệu các sản phẩm đang có triển vọng, còn dư địa mở rộng thị trường như rau quả, thủy sản (tôm và cá tra), gạo (ưu tiên gạo thơm, gạo chất lượng cao) và các sản phẩm chăn nuôi. Đẩy mạnh đàm phán, tháo gỡ các rào cản thương mại, nhất là giải quyết vấn đề áp “thẻ vàng” của EU đối với các sản phẩm thủy sản của Việt Nam.

Chế biến cá tra xuất khẩu

Một nhiệm vụ quan trọng để giữ thị trường đang có, mở thị trường tiềm năng là tập trung nguồn lực xây dựng thương hiệu hàng nông sản, nhất là các loại nông sản chủ lực; ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất các ngành hàng; tăng cường an toàn thực phẩm; đảm bảo nông sản Việt Nam đủ sức cạnh tranh về chất lượng, giá thành và phương thức thương mại.
 

Giảm thiểu bán tươi, bán thô, nâng cao giá trị gia tăng

Xuất khẩu sẽ là nhân tố quan trọng tạo động lực cho sản xuất và tăng trưởng của ngành, nhưng đi kèm đó chúng ta phải đáp ứng nhiều quy định khắt khe về chất lượng, tiêu chí an toàn vệ sinh thực phẩm. Bộ NN-PTNT sẽ chỉ đạo việc thực hiện các khâu này như thế nào trong thời gian tới?

Mặc dù là một quốc gia xuất khẩu nông sản mạnh trên thế giới, nhưng tỷ lệ hàng nông sản xuất đi vẫn chủ yếu dưới dạng thô hoặc với hàm lượng chế biến thấp, dẫn đến chất lượng và giá trị chưa cao. Nhiều sản phẩm được bán ra thị trường thế giới mà không có thương hiệu, nhãn mác hoặc phải sử dụng thương hiệu nước ngoài. Đó là bất lợi lớn khi tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu của nông sản Việt Nam.

Trong khâu chế biến, sản xuất hàng hóa, ngoài những hạn chế về quy mô sản xuất còn manh mún, ngành nông nghiệp còn phải đối mặt với vấn đề như việc sử dụng vật tư đầu vào và tài nguyên chưa hợp lý, ứng dụng khoa học công nghệ, nhất là công nghệ cao tuy có nhiều tiến bộ nhưng còn hạn chế, công nghệ chế biến phát triển chậm. Đơn cử như trong chế biến rau quả, dù đã cố gắng nhiều nhưng mới chỉ có khoảng 9% tổng lượng sản phẩm tiêu thụ có qua chế biến, còn lại là xuất bán thô. Rõ ràng đây là một hạn chế, thách thức nhưng cũng là một dư địa để năm 2018 ngành tập trung vào phát triển các dòng sản phẩm đã qua chế biến, có giá trị gia tăng cao, tăng khả năng cạnh tranh.

Bên cạnh đó, năm 2018, Bộ sẽ tập trung phối hợp với các địa phương, doanh nghiệp xây dựng vùng nguyên liệu mang tính ổn định theo quy trình chặt chẽ, có kiểm soát để bảo đảm cung ứng nguyên liệu ổn định chất lượng cao, làm tiền đề cho khâu chế biến và xuất khẩu. Riêng về chế biến rau quả, trong năm 2018 Bộ sẽ cùng các địa phương khởi công các nhà máy quy mô lớn trên các vùng, miền cả nước. Nếu làm tốt điều này và động viên nông dân cùng vào cuộc thì dự báo các ngành hàng tiếp tục có dư địa tốt để phát triển.

Trong khâu phân phối và tiêu thụ sản phẩm, vấn đề an toàn thực phẩm và đảm bảo vệ sinh để đáp ứng yêu cầu thị trường sẽ được đặc biệt quan tâm vì đây sẽ là rào cản lớn nhất các nước sẽ dựng lên đối với nông sản Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu. Trong kế hoạch cơ cấu ngành đến năm 2020, Bộ NN-PTNT xác định rõ nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của sản phẩm nông nghiệp, gắn sản xuất với tiêu thụ sản phẩm, hướng đến nền nông nghiệp hiện đại và có giá trị gia tăng cao, phát triển bền vững thì các ngành hàng nông sản của chúng ta mới có vị trí vững chắc trong chuỗi nông sản toàn cầu.

Thanh long tươi đang trở thành mặt hàng xuất khẩu chủ lực của trái cây Việt Nam

Bộ NN-PTNT đã vạch ra nhiều nhiệm vụ cụ thể và sẽ thực hiện rốt ráo ngay từ khâu đầu vào của nông sản hàng hóa, như nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm; giảm thiểu ô nhiễm sinh học và tồn dư hóa chất, kháng sinh trong sản xuất kinh doanh nông sản thực phẩm; tổ chức sản xuất theo hướng tập trung đảm bảo an toàn thực phẩm, áp dụng các hệ thống quản lý chất lượng tiên tiến (GAP, GMP, HACCP, ISO22000...); tăng cường sử dụng vật tư nông nghiệp theo hướng hữu cơ, đẩy mạnh phát triển sản phẩm hữu cơ và các sản phẩm đạt tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP và tương đương...

Đáp ứng các tiêu chí kỹ thuật, an toàn để xuất khẩu, đóng góp vào tăng trưởng chung của nền kinh tế, nhưng thị trường trong nước cũng rất quan trọng khi đòi hỏi của người dân cũng không ngừng tăng cao về chất lượng hàng nông sản. Vậy câu hỏi cuối cùng xin Bộ trưởng nhận định về tiềm năng thị trường nội địa và ngành sẽ chỉ đạo như thế nào để đáp ứng thị trường này?

Lựa chọn sản phẩm có thế mạnh để tập trung phát triển là nguyên tắc chỉ đạo về xây dựng ngành hàng trong cơ cấu lại nông nghiệp. Trong bất cứ hoàn cảnh nào, nếu lựa chọn được đúng đối tượng sản phẩm chúng ta đều có cơ hội thành công. Biến đổi khí hậu, nước biển dâng là thách thức lớn trên toàn cầu, nhưng chọn được hướng đi đúng thì chúng ta vẫn có thể vượt qua, như ở đồng bằng sông Cửu Long, từ thứ tự ưu tiên lúa gạo - thủy sản - trái cây, chúng ta đã chuyển sang thủy sản - trái cây - lúa gạo. Con cá tra hay con tôm đã làm rất hiệu quả vai trò kinh tế mũi nhọn của ngành thủy sản trong cơ cấu đó và sẽ tiếp tục đứng vững xứng đáng ở vị trí sản phẩm quốc gia.

Bộ NN-PTNT sẽ chỉ đạo sát sao, phát triển đồng hành 3 trục sản phẩm quốc gia - cấp tỉnh - địa phương. Ở cấp tỉnh, tiềm năng, dư địa còn rất nhiều, những đặc sản như nhãn lồng Hưng Yên, xoài Cao Lãnh, cam Cao Phong, vải thiều Lục Ngạn, gà đồi Yên Thế đều có thể trở thành những ngành hàng giá trị cao. Xuống đến cấp địa phương, mỗi làng, mỗi xã được khuyến khích và hỗ trợ lựa chọn, phát triển mô hình “Mỗi làng 1 sản phẩm”. Quảng Ninh đang làm rất tốt nhiệm vụ này, cả tỉnh đã có khoảng 290 sản phẩm, trong đó 85 sản phẩm đạt cấp độ 5 sao. Lựa chọn hướng đi đúng cho 3 trục sản phẩm quốc gia, đưa được kỹ thuật, công nghệ cao vào sản xuất kết hợp với phát triển thị trường chắc chắn sẽ đem lại thành công.

Nhân dịp đầu Xuân mới Mậu Tuất 2018, qua Báo Nông nghiệp Việt Nam, tôi xin gửi tới cán bộ, công nhân viên chức, người lao động trong ngành NN-PTNT, doanh nghiệp và bà con nông dân lời chúc mừng tốt đẹp nhất; chúc một năm mới mạnh khỏe, hạnh phúc, thành công!

Xin trân trọng cảm ơn Bộ trưởng!