Rộn ràng thanh âm mùa xuân

Đó là những làn điệu chèo từ quê lúa Thái Bình, bài hát Then đặc trưng của đồng bào Tày, Nùng, mượt mà sâu lắng, những điệu múa, thanh âm từ dàn hoà tấu cồng chiêng của đồng bào S'tiêng... Tất cả tạo thành một bức tranh sinh động và đa dạng về văn hóa truyền thống ở Bình Phước. 

Réo rắt những làn điệu chèo

Một ngày giáp Tết Ất Tỵ, chúng tôi đến Câu lạc bộ (CLB) hát chèo P.Tiến Hưng, TP.Đồng Xoài, tỉnh Bình Phước giữa lúc những cụ bà làn da đã nhăn nheo tuổi tác, xúng xính trong bộ cánh tứ thân nhiều màu, khuôn mặt tươi rói, tất bật chuẩn bị cho buổi “biểu diễn” chào xuân.

Nghệ nhân Vũ Thị Diệp, Chủ nhiệm CLB cho biết, bà sinh ra ở vùng quê lúa Thái Bình, cũng là cái nôi của chèo,. “CLB Chèo Tiến Hưng là những người con quê Thái Bình, Nam Định, Hà Nam, vì có cùng đam mê làn điệu chèo, lại có duyên gặp nhau trên mảnh đất Bình Phước, nên cùng nhau lập CLB này để mỗi dịp tết đến, xuân về, có thể cùng nhau cất tiếng ca cho bớt nhớ quê”.

Còn cụ bà Trần Thị Lộc, năm nay 74 tuổi, thành viên không thể thiếu trong ban nhạc CLB, đã sửa soạn từ sáng sớm để đến CLB tập luyện, nói. “Quê tôi cũng ở Thái Bình, cái nôi của nghệ thuật hát chèo. Tôi mê hát chèo và tham gia hội diễn ở làng từ thời con gái. Hồi đi thanh niên xung phong, tôi thường xuyên hát chèo phục vụ anh chị em. Nhờ nghệ thuật hát chèo mà tôi sống vui, sống khỏe. Mấy năm nay, do tuổi cao, thanh quản tôi không còn tốt, không thể hát được nữa, nên chỉ làm thành viên ban nhạc, nhịp mõ thôi”.

Nói về âm nhạc dân gian ở Bình Phước, ông Nguyễn Khắc Vĩnh, Phó Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh cho biết, hát chèo Thái Bình du nhập vào Bình Phước từ rất sớm, ngoài ra, còn có ví dặm xứ Nghệ, bài chòi Quảng Nam, đờn ca tài tử Nam bộ, đàn tính, hát Then của đồng bào Tày, Nùng vùng núi phía Bắc…Tất cả tạo nên một bức tranh tổng thể về văn hóa, nghệ thuật khá đa dạng, đặc sắc.

Tại ấp Sóc Nê, xã Tân Tiến, huyện Bù Đốp, nơi tập trung khá nhiều đồng bào Tày, Nùng, phong trào hát Then phát triển mạnh, nhiều CLB hát Then ra đời từ lâu, tạo thành một nét văn hoá riêng vô cùng độc đáo.

Nói về âm nhạc truyền thống ở Bình Phước mà không nói đến văn hoá cồng chiêng của đồng bào S’tiêng thì vô cùng thiếu sót, một trong những nét văn hoá làm nên “thương hiệu” Bình Phước. Đồng bào S’tiêng sống tập trung chủ yếu ở Bình Phước, và cồng chiêng là một trong những giá trị văn hoá cốt lõi của người S’tiêng. Cồng chiêng không chỉ là nhạc cụ nghi lễ, mà còn là phương tiện nói lên tiếng lòng, là niềm vui cuộc sống của đồng bào. Và đặc biệt, nó còn có giá trị tâm linh, là sợi dây kết nối giữa con người với thiên nhiên, thần linh, tổ tiên.

Tôi từng nghe ông Điểu Đố, một trong những cây đại thụ của đồng bào S’tiêng ở thị trấn Đức Phong, huyện Bù Đăng, người đang lưu giữ cả một kho di sản vô giá của đồng bào S’tiêng, nói về cồng chiêng: “Đối với người S’tiêng, chum, ché rất quý, nhưng so với cồng chiêng thì không là gì. Cồng chiêng mang giá trị tâm linh, là sợi dây kết nối với tổ tiên, thần linh. Trong các lễ hội, nếu không có tiếng cồng chiêng, thì không thể múa, hát, không gọi được thần linh về chứng kiến và phù hộ cho mùa màng bội thu, không thể đắm say trong men rượu cần được”.

Giải pháp bảo tồn, phát triển văn hoá truyền thống

Mới đây, ngày 20/11/2023, Tỉnh ủy Bình Phước đã ban hành Nghị quyết số 14-NQ/TU về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Bình Phước đến năm 2030, định hướng đến năm 2045. Trong đó khẳng định: “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực phát triển bền vững đất nước; cần phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội. Phát triển văn hóa vì sự hoàn thiện nhân cách con người và xây dựng con người để phát triển văn hóa”.

Ở một tỉnh hội tụ 41 dân tộc với đủ loại hình văn hóa nghệ thuật 3 miền Bắc, Trung, Nam và Trường Sơn - Tây Nguyên như Bình Phước càng là cơ sở, “ngọn đuốc soi đường” để đi tới sự phát triển toàn diện. Chính hoạt động văn hóa, văn nghệ là "chìa khóa" thăng hoa cảm xúc, khơi dậy "sức mạnh mềm" đưa mỗi gia đình, cơ quan, tổ chức và địa phương vươn lên phát triển.

Nghị quyết số 14 của Tỉnh ủy chú trọng gắn kết bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa với phát triển du lịch; tiếp tục huy động các nguồn lực cho công tác tu bổ, tôn tạo, số hóa di sản để phát huy giá trị di tích. Có kế hoạch nghiên cứu, sưu tầm những giá trị văn hóa của địa phương, thực hiện các đề tài nghiên cứu khoa học về văn hóa; bảo tồn, tôn tạo các di tích lịch sử, văn hóa tiêu biểu, phục vụ giáo dục truyền thống và phát triển kinh tế - xã hội; huy động sức mạnh của toàn xã hội nhằm bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, khích lệ sáng tạo các giá trị văn hóa mới, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại và vùng miền khác để làm giàu văn hóa địa phương; tạo dựng các sản phẩm văn hóa đặc trưng của Bình Phước.

Chị Điểu Thị Hoa, Trưởng nhóm Văn hóa cộng đồng Vườn quốc gia Bù Gia Mập chia sẻ: Khi được các cấp, ban, ngành quan tâm, tạo điều kiện, nhóm múa cồng chiêng ở đây được đi giao lưu, biểu diễn trong và ngoài tỉnh, góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc mình, thỏa đam mê nghệ thuật cồng chiêng. Hơn nữa, khi có những hoạt động gắn kết du lịch vườn với văn hóa truyền thống, mỗi thành viên trong nhóm còn có thể tăng thu nhập từ hoạt động này.

Theo ông Nguyễn Khắc Vĩnh, Phó Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Bình Phước, để phát huy hiệu quả sức mạnh của văn hóa, phải nâng cao nhận thức đồng bào các dân tộc, nhân dân hiểu sâu về văn hóa, làm sao để mọi người cùng nhận thức chung vai trò, ý nghĩa, tầm quan trọng của họ trong sự phát triển đất nước. Đồng thời phải nâng cao chất lượng đời sống văn hóa trong đồng bào dân tộc thiểu số, tạo nên sự hài lòng và tin tưởng. Cùng với đó, hiện Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đang tập trung bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa của dân tộc qua việc phục dựng các lễ hội… Từ đó càng phát huy được sức mạnh mềm văn hóa trong sự phát triển chung của tỉnh và đất nước.

“Phải tạo ra các sân chơi về văn hoá truyền thống, như CLB, nhà văn hoá, tổ chức các cuộc thi để mọi người có động lực tham gia, để mọi người hiểu sâu về giá trị tinh thần của văn hoá truyền thống, từ đó hình thành tình yêu đối với loại hình này. Đó là yếu tố quan trọng để duy trì, phát triển âm nhạc dân tộc nói riêng, văn hoá truyền thống nói chung”, ông Nguyễn Khắc Vĩnh, Phó Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Bình Phước.