Thương hiệu làng nghề 400 năm tuổi
TP Hội An (Quảng Nam) là địa phương nổi tiếng với nhiều làng nghề truyền thống có tuổi đời lên đến hàng trăm năm như làng gốm Thanh Hà, làng mộc Kim Bồng, làng rau Trà Quế… Ngoài ra, khi đến phố cổ này, ấn tượng đầu tiên của du khách chính là những chiếc đèn lồng lung linh đầy màu sắc đã tạo thành thương hiệu, vẻ đẹp riêng được làm nên từ bàn tay khéo léo, tâm huyết và sự tỉ mỉ của người thợ nơi đây.
Cơ sở sản xuất đèn lồng ở TP Hội An (Quảng Nam). Ảnh: L.K.
Nghề làm đèn lồng ở Hội An đến nay đã tồn tại được 400 năm, tạo sinh kế cho nhiều người dân địa phương qua biết bao thế hệ.
Ông Trần Hà (Chủ cơ sở sản xuất đèn lồng Hà Linh, phường Cẩm Châu, TP Hội An) cho biết, trước đây, ở địa phương, cây tre gắn liền với cuộc sống của người dân như bao vùng quê ở Việt Nam khác. Ngoài sử dụng tre để làm ra các vật dụng hàng ngày thì tre còn được dừng làm đèn lồng để treo ở các đền, chùa trong vùng.
“Đèn lồng trước đây được ông bà xưa làm rất đơn giản, hầu như hình dáng chủ yếu là loại trụ tròn, khung, đế bằng tre còn bên ngoài dán giấy gió rồi vẽ hình trang trí.
Đến khoảng thế kỷ 17, khi Hội An trở thành thương cảng lớn, sầm uất với nhiều thương nhân từ các nước châu Á, châu Âu đến buôn bán, trao đổi hàng hóa thì bắt đầu có sự giao lưu với văn hóa. Dần dần, qua thời gian, mẫu mã, hình dáng, chất liệu... làm đèn lồng có sự thay đổi, đáp ứng thị hiếu. Tuy nhiên, chất liệu chính của đèn lồng Hội An vẫn là cây tre”, ông Hà chia sẻ.
Đến ngày nay, sản phẩm đèn lồng của Hội An, khá đa dạng về hình dáng như: hình quả bí, quả dứa, củ tỏi, quá cà na, đĩa bay… cùng với nhiều loại kích cỡ từ nhỏ bằng lòng bàn tay cho đến những chiếc đèn lồng có chiều dài đến hơn 1m. Dù loại nào cũng vậy, để có được 1 chiếc đèn lồng hoàn chỉnh phải trải qua nhiều công đoạn khác nhau. Trong đó, mỗi người sẽ phụ trách một phần việc: vót thanh tre, gắn khung, xâu dây thép, bọc vải…
Nghề làm đèn lồng đỏi hỏi sự tỉ mỉ của các nghệ nhân để tạo ra sản phẩm hoàn hảo nhất. Ảnh: L.K.
Ông Nguyễn Văn Hùng (trú phường Cẩm Châu, TP Hội An) đến nay đã có kinh nghiệm hơn 20 năm làm đèn lồng cho biết, mỗi người được phụ trách một khâu sẽ giúp gia tăng hiệu quả, năng suất công việc. Như bản thân ông đảm nhận công đoạn tạo hình, lên khung nếu làm hết công suất, mỗi ngày có thể làm được hàng trăm chiếc. Dù nhiều hay ít, đơn giản hay phức tạp thì đều đòi hỏi người thợ phải thực hiện tỷ mỉ, công phu để sản phẩm sau cùng hoàn hảo nhất.
“Không phải ngẫu nhiên mà đèn lồng Hội An tạo dựng được thương hiệu và tồn tại được suốt mấy trăm năm qua. Bởi ngoài kinh nghiệm của những người thợ lành nghề thì việc lựa chọn nguyên liệu sản xuất cũng rất kỳ công. Trong đó, tre phải là loại già còn tươi, được nấu và ngâm trong nước muối để đảm bảo độ bền. Vải bọc thường là vải xoa hoặc lụa tơ tằm, tạo ra ánh sáng khác nhau tùy theo màu sắc”, ông Hùng chia sẻ.
Khi đã chuẩn bị đầy đủ vật liệu cần thiết, đầu tiên, người thợ sẽ xâu dây thép xuyên qua những thanh tre. Đây là công đoạn mất nhiều sức lực hơn, thường dành cho nghệ nhân nam. Họ gắn thêm thanh sắt nối hai đầu lồng đèn, cũng là phần để treo lồng đèn khi hoàn thiện. Sau đó, người thợ sẽ làm công đoạn tiếp theo, dùng dây cước hoặc chỉ gắn kết từng thanh khung lồng đèn cho đảm bảo khoảng cách, chiếc lồng đèn trở nên chắc chắn nhất.
Đèn lồng Hội An đa dạng về mẫu mã, kích thước, màu sắc. Ảnh: L.K.
Dán vải lên lồng đèn là một trong số các công đoạn cuối cùng cho ra sản phẩm hoàn thiện. Công đoạn này đòi hỏi sự khéo tay của người thợ. “Tất cả các công đoạn hầu hết đều làm bằng thủ công. Nhiều du khách đến tận nơi, trực tiếp chứng kiến cách người dân Hội An làm đèn lồng họ rất thích thú mà muốn trải nghiệm thực tế, đặc biệt là khách nước ngoài.
Hầu như ngày nào cũng có đoàn đến tham quan, tự làm đèn rồi mang về làm kỷ niệm. Vậy nên, người thợ ở Hội An đã nghiên cứu, cải tiến để những chiếc đèn lồng có thể gấp gọn lại, dễ dàng vận chuyển, mang đi như bây giờ. Chứ ngày xưa, những chiếc đèn lồng lớn phải khiêng, gánh đi rất cồng kềnh”, ông Hùng nói thêm.
Trải nghiệm làm đèn lồng
Đèn lồng ở Hội An được sản xuất quanh năm trong đó, các dịp lễ hội như Tết Trung thu hay lễ Vu lan cũng là thời điểm nhu cầu mua đèn lồng tăng cao. Đặc biệt, năm nào cũng vậy, cứ mỗi độ Tết đến, xuân về, những cơ sở sản xuất đèn lồng ở phố cổ Hội An lại bước vào giai đoạn nhộn nhịp nhất trong năm. Các nghệ nhân, công nhân tất bật công việc ngày đêm để làm kịp lượng hàng phục vụ cho nhu cầu của thị trường.
Nhiều du khách nước ngoài thích thú khi được trực tiếp làm ra những chiếc đèn lồng. Ảnh: L.K.
Tại cơ sở đèn lồng Minh Hiền (phường Minh An, TP Hội An) cho biết, thông thường, đèn lồng Tết thường được khách hàng đặt trước từ khoảng cuối tháng 10 âm lịch. Cho đến ngày 25 tháng Chạp, toàn bộ số hàng phải được hoàn tất để vận chuyển đến nơi tiêu thụ.
Chủ cơ sở đèn lồng Hà Linh, ông Trần Hà cho biết, khoảng từ đầu tháng 11, thì mỗi ngày, cơ sở sản xuất khoảng 200 chiếc đèn lồng phục vụ cho các đơn vị, doanh nghiệp đặt hàng để trang trí Tết. “Dựa trên số lượng công nhân của đơn vị mà chúng tôi cân đối nhận đơn hàng vừa đủ. Khách hàng đặt đèn lồng nhiều mẫu mã, kích thước khác nhau. Loại nhỏ thì vài chục ngàn mỗi chiếc, loại lớn có giá vài trăm đến 1 triệu đồng”.
Những chiếc đèn lồng đầy màu sắc đã tạo nên thương hiệu suốt hàng trăm năm qua ở TP Hội An. Ảnh: L.K.
Cũng theo ông Hà, so với các năm trước thì khoảng 4 năm trở lại đây, không chỉ cơ sở của ông mà số lượng tiêu thụ đèn lồng ở nhiều cơ sở khác trên địa bàn cũng giảm hẳn. Trước đây, đèn lồng Tết Hội An không chỉ tiêu thụ trong nước mà còn xuất bán ra nhiều nước khác trên thế giới như Đức, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc, Singapore, Indonesia… Tuy nhiên, kể từ sau đại dịch Covid-19, lượng hàng chủ yếu phục vụ nhu cầu trong nước trong đó 2 thị trường chính là Hà Nội và TP Hồ Chí Minh.
Theo Phòng Kinh tế TP Hội An, nghề làm đèn lồng Hội An đã được vinh danh là làng nghề tiêu biểu Việt Nam, nằm trong số 9 làng nghề truyền thống được Hiệp hội Làng nghề Việt Nam phong tặng năm 2011. Mặc dù vậy, những năm gần đây, nghề này cũng đang gặp rất nhiều khó khăn do cạnh tranh giá cả thị trường cũng như hoạt động xuất khẩu giảm mạnh. Nếu như trước dịch Covid-19, trên địa bàn có đến gần 80 cơ sở sản xuất thì hiện nay chỉ còn khoảng 55 cơ sở.
Từ thực tế này, TP Hội An cũng đã triển khai các giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy nghề làm đèn lồng truyền thống. Ông Nguyễn Chí Tiên, cán bộ phòng Kinh tế TP Hội An, cho biết, vừa qua, thành phố cũng đã làm hồ sơ xây dựng nghề truyền thống đèn lồng và đã được UBND tỉnh Quảng Nam phê duyệt. “Cùng với đó, trong thời đại công nghệ số hiện nay, chúng tôi cũng tổ chức tập huấn cho chủ cơ sở về thương mại điện tử, bán hàng online để quảng bá thương hiệu, tăng tính cạnh tranh, hạn chế đi theo lối mòn bán hàng kiểu truyền thống”, ông Tiên nói.
