Làng quê ngày cận Tết: Lá dong Tràng Cát vào 'mùa cưới'

Càng rách tay, càng vui

Đi sâu vào làng Tràng Cát (xã Kim An, huyện Thanh Oai, Hà Nội) trong lớp sương sớm mờ mờ của sáng mùa đông, lúi húi vài người phụ nữ đang cắt lá dong ở ruộng. Đôi ba người đàn ông đang vác dần những bó lá ra ngoài để sắp xếp, phân chia thành từng bó. Sân nhà nào cũng phủ kín một màu xanh của lá dong.

Đứng từ ngoài ngõ, lác đác vài chuyến xe vào làng. Các thương lái ở nhiều nơi tụ hội về đây để kiếm tìm thứ “ngọc xanh” của trời đất.

Thu hoạch lá dong không khó nhưng cần sự cẩn thận cao. Cuống lá dong phải được cắt vát đủ dài để giữ được lâu nhất có thể. Phần cuống còn lại do được vát nhọn nên dễ đâm vào tay những người thu hoạch. Bà Phạm Thị Oanh (68 tuổi, thôn Tràng Cát) cho biết: “Vát nhọn thì cuống mới dễ hút nước. Cái cuống còn lại thì đâm vào tay là chuyện bình thường. Có những vụ Tết, thu hoạch xong, tay chi chít những vết xước, không sâu nhưng mùa đông lạnh nên buốt”.

Thế nhưng những vết xước càng nhiều nghĩa là người dân được mùa. Dù buốt, dù đau nhưng không một ai than vãn. Họ vui vì đã có “một cái Tết ấm”. Ông Phạm Xuân Thường (70 tuổi, thôn Tràng Cát) cho biết: “Lá dong thì bán quanh năm. Nhưng trong năm chỉ bán lá gốc, lá khuôn (lá nhỏ) cho người ta làm bánh, gói quà vì phải tỉa bỏ chúng để lá đứng (lá to và đẹp) phát triển tốt nhất. Vụ thu chính là Tết, ai trồng dong cũng mong đến Tết”.

Lá dong thường được chia ra thành 2 loại: lá dong loại 1 (lá đứng) có chiều dài khoảng 60cm có giá khoảng 150.000 đồng/100 lá, lá dong loại 2 (lá khuôn) dài khoảng 40 - 50cm có giá dao động từ 70.000 - 80.000 đồng/100 lá.

Mùa Tết trước, với hơn 2 sào, nhà ông Thường thu về hơn 20 triệu đồng tiền lá dong. Ông quay sang bà Oanh (vợ ông Thường) mà cười khà khà, vang cả một cánh đồng: “Có lá dong là Tết có nồi thịt kho. 2 ông bà già ra ở riêng với nhau Tết có nồi thịt kho, có bánh chưng là ấm rồi…”.

Ngoài ruộng, người cắt, người vác tựa như Tết đã đến rất gần. Sâu trong làng, điểm xuyết trong màu xanh, màu cam của bạt là sân gạch đỏ au của những hộ trồng ít hoặc không trồng lá dong. Hầu hết các hộ trồng dong đều căng bạt để tránh ánh nắng mặt trời chiếu trực tiếp vào lá dong, gây héo, hỏng lá.

Lá sau khi thu hoạch được nhúng nước (làm ướt bằng nước) sau đó xếp lên nhau. Cách làm này có thể giúp lá dong tươi được từ 15 - 20 ngày.

Bà Oanh cười nói: “Người đến làng mùa này bảo: ‘Quái, sao làng này lắm đám thế!’ Người làng cười vui mà rằng: "Cưới lá đấy, người đâu ra mà cưới nhiều thế... Nhà nào cũng căng bạt như là có cỗ…”.

"Ngọc xanh” của trời đất

Theo ông Thường, đây là nghề truyền thống có từ thời thành lập làng đến nay. Bản thân ông được truyền nhiều kinh nghiệm từ những thế hệ trước để làm sao trồng ra cây lá dong được đẹp nhất.

Lá dong là loại cây ưa bóng. Chúng phát triển tốt nếu như có bóng mát và đất tốt. Ông Thường nói: “Đất càng chắc thì cây lên càng khỏe. Bóng càng mát thì lá càng xanh và càng cao. Cây được trồng lấy bóng phải là cây mít vì tán cao, vừa tạo bóng tốt mà không làm ảnh hưởng đến cây. Nhiều nhà cũng trồng cây khác như cây sấu để lấy bóng nhưng lá không đẹp. Chắc tại cây sấu chua…”.

Khoảng thời gian từ tháng 2 đến tháng 10 âm lịch, bà con tập trung chăm cây dong. Những người như ông Thường phải thường xuyên tỉa lá gốc, lá sâu, tưới nước đầy đủ cho cây dong. Qua Tết, người dân sẽ làm sạch ruộng dong bằng cách cắt phần cuống thừa sát gốc để cây dong có thể lên mầm mới. Cây dong ít bệnh, chăm dễ.

Ở điều kiện tốt, cây dong có thể cao đến 2m. Với chiều cao như vậy, người dân Tràng Cát đã gặp không ít khó khăn khi thu hoạch chúng. Bà Phạm Thị Phương (58 tuổi, thôn Tràng Cát) cho biết: “Vườn dong mọi năm cao quá đầu, vào cắt là khó thở. Nhưng năm nay, bão số 3 làm hỏng hết. Tháng Bảy, lá dong nhà tôi rách như ai xé, mít thì gãy hết. Phải làm lại hết nên bây giờ lá dong mới đến ngang vai như thế này…”.

Bão số 3 có ảnh hưởng lớn đến chất lượng và giá thành của lá dong. Lá loại 1 không nhiều. Giá thành cao hơn mọi năm nhưng người dân cũng chẳng có nhiều để bán.

Theo bà Hoa, khác với lá dong rừng, lá dong làng Tràng Cát là loại lá dong quê, được ưa chuộng bởi tàu lá dẻo. Lá dong nơi đây thường được dùng để gói bánh chưng, bánh giầy, bánh giò,... khi luộc lên sẽ cho màu xanh vô cùng đẹp mắt cùng hương vị đặc trưng. Lá dong đạt tiêu chuẩn phần lớn là nhờ đất bồi sông Đáy.

Gọi là “ngọc xanh” bởi lá dong Tràng Cát có lịch sử phát triển lâu đời và là một trong số những nông sản có giá trị cao. Lá dong làng Tràng Cát giờ đây không chỉ phục vụ cho nhu cầu của người dân khu vực nội thành Hà Nội và các tỉnh lân cận như Nam Định, Hà Nam, Hưng Yên,... mà còn được vận chuyển vào các tỉnh phía Nam, thậm chí xuất đi nước ngoài.

Vài năm gần đây, lá dong được xuất khẩu tới các thị trường như Đài Loan, Trung Quốc, Anh, Mỹ,... để phục vụ bà con Việt kiều đón tết. Lá dong xuất khẩu là những lá được tuyển chọn với các tiêu chí như lá to vừa phải, màu đẹp, tươi và được đóng gói kỹ càng.

Ông Nguyễn Văn Hải (Chủ tịch xã Kim An) cho biết: “Xã có khoảng 300 hộ với gần 20 ha trồng dong tập trung chủ yếu ở thông Tràng Cát. Cây dong giúp bà con trong vùng có thêm thu nhập. Ngoài ra, mặt hàng này của bà con cũng tạo điều kiện cho những người làm ăn xa quê có thể thưởng thức được hương vị bánh chưng truyền thống qua từng chiếc lá được xuất khẩu”.