Trước đây, thị trường NPK ở nước ta chủ yếu là sân chơi của các DN lớn, nên chất lượng nói chung tương đối bảo đảm. Nhưng trong mấy năm nay, nhất là trong năm 2013 này, đã chứng kiến sự ra đời của hàng loạt DN sản xuất NPK quy mô nhỏ. Và sản phẩm NPK của các nhà sản xuất nhỏ lại đang thắng thế trên thị trường so với các nhà sản xuất lớn. Nhưng chất lượng phân NPK của nhiều DN nhỏ lại rất đáng lo ngại
Nở rộ quy mô nhỏ
Theo ông Lê Quốc Phong, Phó Chủ tịch Hiệp hội Phân bón Việt Nam, trước đây, muốn sản xuất phân NPK trộn, các DN đều phải trông chờ vào nguồn nguyên liệu NK. Do đó, phải là DN có vốn lớn mới dám sản xuất loại phân bón này. Nhưng từ khi đạm Cà Mau được tung ra thị trường, nguồn nguyên liệu trong nước đã có sẵn tại chỗ, mua ở đâu cũng có nên các cơ sở sản xuất NPK quy mô nhỏ đã ồ ạt ra đời. Theo thống kê của phòng Marketting (Cty CP Phân bón Bình Điền), chỉ riêng ở thị trường Miền Nam đã có đến 61 cơ sở sản xuất phân NPK quy mô nhỏ, đưa sản phẩm ra thị trường, chủ yếu là các sản phẩm trộn, với công thức thông thường nhất là 20-20-15+TE và 16-16-8+TE.
Một điểm kihnh doanh phân bón ở Long An
Tại sao các nhà sản xuất nhỏ lại tập trung vào 2 loại NPK này? Khi nghe tôi hỏi, chủ một DN phân bón nhỏ ở Bình Dương, thổ lộ: “Nông dân Nam bộ chỉ quan tâm tới NPK 20-20-15 hay 16-16-8. Cứ thấy trên bao bì có ghi 1 trong 2 công thức nói trên, là họ quan tâm liền. Bởi thế, những DN nhỏ, chưa có tên tuổi trên thị trường, nếu muốn bán NPK, nhất định phải làm 20-20-15 hay 16-16-8”.
Thực trạng DN sản xuất NPK quy mô nhỏ ồ ạt ra đời như nấm sau mưa còn thể hiện rất rõ ở chỗ nhiều DN, cơ sở trước đây vốn chỉ làm giống, thuốc BVTV hay phân hữu cơ, giờ cũng nhảy sang làm NPK. Nhiều cơ sở vốn chỉ làm đại lý phân phối sản phẩm NPK cho các công ty lớn, giờ cũng mua máy móc về tự phối trộn, đóng bao đem bán. Ông Nguyễn Tấn Đạt, GĐ Cty CP Phân bón Miền Nam cho hay, hiện có 16 đại lý đang tự tổ chức sản xuất phân NPK, 4 đại lý liên kết sản xuất với đơn vị khác. Do quá nhiều DN, cơ sở sản xuất phân NPK ra đời, nên trên thị trường cũng đã xuất hiện nhiều DN chuyên sản xuất, cung ứng chất độn cho các DN, cơ sở sản xuất NPK.
Tuy sinh sau đẻ muộn, nhưng các DN sản xuất NPK quy mô nhỏ lại đang lấn sân DN lớn trên thị trường nội địa, bởi sản phẩm của họ có giá bán rẻ hơn. Theo ông Nguyễn Tấn Đạt, phân NPK hiện đang chiếm tới khoảng 50% giá trị đầu tư phân bón cho sản xuất nông nghiệp. Mấy năm nay, thị phần của các DN lớn về sản xuất NPK đang giảm mạnh. Như Cty Phân bón miền Nam trong năm 2012 tiêu thụ gần 80 ngàn tấn NPK. 8 tháng đầu năm nay, chỉ mới bán được xấp xỉ 50 ngàn tấn. Cty Phân bón Bình Điền chỉ còn chiếm gần 40% thị phần phân NPK ở ĐBSCL. Trong khi đó, các DN nhỏ lại đang gia tăng mạnh về sản lượng cũng như thị phần. Ông Đạt ước tính 60% thị phần NPK hiện đang thuộc về các DN nhỏ.
Làm giả chính mình
Điều đáng nói là phần nhiều các DN sản xuất NPK quy mô nhỏ đang làm phân bón kém chất lượng. Theo một cán bộ ở Cục Cảnh sát Kinh tế (Bộ Công an), nhiều DN đang sản xuất phân bón, nhất là phân trộn NPK với chất lượng thực tế kém xa so với chất lượng đăng ký ghi trên bao bì. Lâu nay, chúng ta vẫn gọi đây là loại phân bón kém chất lượng, nhưng đúng ra, phải gọi đây là phân bón giả, hay nói cho đầy đủ và chính xác là phân bón mà nhiều DN làm giả của chính mình. Những DN làm ăn kiểu này thường là các DN có quy mô nhỏ.
Ông Nguyễn Tiến Dũng, TGĐ Cty CP Vật tư Nông sản, cũng cho hay, trên thị trường thời gian qua cũng xuất hiện một số loại phân bón tổng hợp, đặc biệt là NPK với hàm lượng thấp, nhưng lại đóng bao ghi các hàm lượng hữu hiệu cao hơn để bán cho nông dân nhằm thu tiền với giá cao. Đây chính là loại phân bón kém chất lượng và ở khía cạnh nào đó, cũng có thể coi là phân bón giả. Việc làm này là hành vi lừa đảo, trục lợi dẫn tới người nông dân bỏ tiền thật mua hàng giả, khiến cho chi phí sản xuất nông nghiệp bị đội lên cao.
Theo ông chủ DN phân bón ở Bình Dương (đã nhắc tới ở trên), nhiều DN, cơ sở nhỏ đã lợi dụng việc quy định ghi nhãn bao bì sản phẩm còn chưa chặt chẽ, nên thường tìm cách lập lờ đánh lừa nông dân và để qua mặt cơ quan chức năng đối với các sản phẩm làm giả của chính mình. Chẳng hạn, trên bao bì cứ cho in hàng chữ to tên sản phẩm là NPK 20-20-15 để nông dân lầm tưởng đó là phân 20-20-15, mà không để ý tới dòng chữ rất nhỏ ghi thành phần đăng ký với hàm lượng thấp hơn nhiều. Nếu dân có khiếu nại, DN hay cơ sở đó sẽ cãi ngay NPK 20-20-15 chỉ là tên của sản phẩm, còn chất lượng đăng ký thì đã ghi ở bên dưới. Trong khi đó, nếu đem xét nghiệm kỹ càng, chất lượng thực tế của loại phân đó, vẫn còn thấp hơn so với thành phần đăng ký.
Điều đáng lo ngại là dạng phân bón làm giả chính mình, hiện đang khá phổ biến trên thị trường. Bởi như đã nói ở trên, phân bón NPK do các DN, cơ sở nhỏ sản xuất, hiện đang chiếm tới 60% thị phần NPK cả nước. Mà phần lớn các DN, cơ sở này đang sản xuất phân NPK với chất lượng chỉ bằng 75-80% so với chất lượng đăng ký trên bao bì. Như vậy đã đủ thấy nông dân đang bị thiệt hại rất lớn về tiền bạc, bởi bỏ tiền ra mua phân với chất lượng này nhưng thực tế lại chỉ nhận được phân với chất lượng khác, thấp hơn.
Tuy vậy, tình trạng trên cũng có nguyên nhân từ chính các ... nhà sản xuất phân bón nghiêm túc và từ quản lý Nhà nước đối với ngành hàng phân bón. Bởi khi sử dụng một số lô hàng phân bón mà chất lượng thực tế thấp hơn so với chất lượng đăng ký công bố trên bao bì, năng suất cây trồng của nông dân vẫn không giảm. Điều này cho thấy phân bón đúng chất lượng đang bị dư về hàm lượng so với nhu cầu dinh dưỡng của cây trồng. Nhiều DN sản xuất phân bón nhỏ đã phát hiện ra điều này nên đã tổ chức sản xuất phân bón có hàm lượng thấp hơn so với hàm lượng ghi trên bao bì, mà vẫn bán được hàng vì nông dân thấy dùng phân ấy cây trồng vẫn tốt. Về quản lý Nhà nước, hiện nay chỉ tổ chức kiểm tra, xử phạt phân bón giả, phân kém chất lượng ở các đại lý. Đây là kiểu kiểm tra phần ngọn, nên không thể triệt được tận gốc tình trạng sản xuất phân bón kém chất lượng đang tràn lan hiện nay.
