Những con số ấn tượng
Theo ông Phạm Kim Đăng, Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi (Bộ NN-PTNT), năm 2024, nhờ chủ động làm tốt công tác chăn nuôi an toàn sinh học (ATSH), kiểm soát dịch bệnh, tối ưu hóa chi phí, tăng cường liên kết chuỗi, phòng chống buôn lậu, thắt chặt nhập khẩu, tìm kiếm mở rộng thị trường... nên có thể xem là năm khá yên bình đối với ngành chăn nuôi.
Năm 2024, hai đối tượng vật nuôi chủ lực là lợn và gia cầm tăng khoảng 3% về tổng đàn. Ảnh minh họa.
Thống kê cho thấy, mặc dù đối diện với nhiều thách thức nhưng lĩnh vực chăn nuôi vẫn duy trì được mạch tăng trưởng khá ấn tượng. Chỉ riêng đàn trâu, bò giảm nhẹ về số đầu con còn các loại vật nuôi khác đều tăng cao hơn so với năm 2023. Đặc biệt, hai đối tượng vật nuôi chủ lực là lợn và gia cầm tăng khoảng 3% về tổng đàn. Ngành chăn nuôi đã cung cấp cho thị trường hơn 8 triệu tấn thịt hơi các loại (tăng 3,5% so với năm 2023); hơn 1 triệu tấn sữa tươi nguyên liệu (tăng 2,1%); hơn 19 tỷ quả trứng (tăng 2,8%).
Bên cạnh việc đảm bảo nguồn cung cho thị trường nội địa (100 triệu dân và hơn 10 triệu khách du lịch), một số sản phẩm như sữa, thịt lợn, gia cầm, mật ong, yến sào… đang ngày càng có chỗ đứng trên thị trường quốc tế. Tổng kim ngạch xuất khẩu sản phẩm chăn nuôi 11 tháng năm 2024 đạt hơn 475 triệu USD (tăng 4,4% so với cùng kỳ năm 2023).
Bên cạnh đó, các doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi cung ứng ra thị trường hơn 21 triệu tấn thức ăn quy đổi (tăng 3,4%). Nhiều sản phẩm thức ăn chăn nuôi được xuất khẩu sang các nước trong khu vực và một số thị trường khu vực Trung Đông với tổng giá trị gần 1,4 tỷ USD.
Công tác xây dựng thể chế cũng là một điểm sáng của ngành chăn nuôi trong năm 2024 khi lần đầu tiên những nội dung về đất chăn nuôi tập trung được đưa vào Luật Đất đai sửa đổi. Đồng thời, cũng là lần đầu tiên trong lịch sử phát triển ngành chăn nuôi có 1 Nghị định về chính sách nâng cao hiệu quả chăn nuôi (Nghị định 106/2024/NĐ-CP) được Chính phủ ban hành ngày 1/8/2024.
Cùng với đó, 5 đề án và kế hoạch của 5 đề án ưu tiên thực hiện Chiến lược phát triển chăn nuôi giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2045 cũng được ban hành. Có thể nói, chưa bao giờ ngành chăn nuôi nước ta có một hệ thống thể chế, chính sách đầy đủ, hoàn thiện, phù hợp thực tiễn, hội nhập khu vực và quốc tế như hiện nay.
Cũng nhờ hệ thống thể chế được hoàn thiện, ngành chăn nuôi đã thu hút được ngày càng nhiều tập đoàn trong và ngoài nước đầu tư sản xuất với quy mô lớn, áp dụng công nghệ cao, hiện đại vào chăn nuôi, tạo động lực thúc đẩy chuyển đổi từ quy mô nông hộ, nhỏ lẻ sang chăn nuôi tập trung, hàng hóa.
Tổng kim ngạch xuất khẩu sản phẩm chăn nuôi 11 tháng năm 2024 đạt hơn 475 triệu USD. Ảnh: Trung Quân.
Nhiều mô hình coi trọng chất lượng, phúc lợi động vật, bảo vệ môi trường được hình thành; từng bước giúp sản phẩm chăn nuôi có thể đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế, tăng sức cạnh tranh với sản phẩm nhập khẩu và thâm nhập thị trường toàn cầu.
“Có thể coi đây là thời điểm vàng để chuyển đổi ngành chăn nuôi theo định hướng phát triển đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và khuyến cáo của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) về chuyển đổi ngành chăn nuôi thế giới theo hướng năng suất tốt hơn, dinh dưỡng tốt hơn, môi trường tốt hơn và cuộc sống tốt hơn”, ông Phạm Kim Đăng đánh giá.
Nhiều thị trường mới được mở
Tại Chiến lược phát triển chăn nuôi giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2045 hướng đến mục tiêu giá trị xuất khẩu sản phẩm chăn nuôi đạt từ 1 - 1,5 tỷ USD vào năm 2025 và từ 3 - 4 tỷ USD vào năm 2030.
Một tín hiệu đáng mừng là đến hiện tại cả nước có hơn 1.700 cơ sở an toàn dịch bệnh (ATDB) và 152 vùng ATDB tại 60 tỉnh, thành phố. Để từng bước đáp ứng yêu cầu của thị trường nhập khẩu, mục tiêu của Bộ NN-PTNT đến năm 2025 là xây dựng 11 vùng ATDB cấp huyện đối với các bệnh cúm gia cầm và newcastle theo quy định của Tổ chức Thú y thế giới (WOAH) tại các tỉnh Đông Nam bộ.
Đối với gia súc, ngoài duy trì 4 huyện của tỉnh Bình Dương ATDB theo quy định của Việt Nam với các bệnh lở mồm long móng và dịch tả lợn cổ điển, sẽ xây dựng 4 huyện khác của tỉnh Bình Phước và ít nhất 2 huyện của tỉnh Đắk Nông và Lâm Đồng. Đặc biệt, theo quy định của của WOAH, Việt Nam sẽ xây dựng thành công vùng ATDB đối với gia súc tại 4 huyện của tỉnh Bình Phước và Bình Dương.
Đặc biệt, nhiều doanh nghiệp đã chung tay cùng địa phương xây dựng các vùng chăn nuôi đảm bảo ATSH và kiểm soát dịch bệnh; hình thành chuỗi chăn nuôi gắn với chế biến bằng công nghệ hiện đại như Masan, C.P. Việt Nam, Japfa, De Heus...
Riêng tại Tây Ninh, Tập đoàn Hùng Nhơn và De Heus đã đầu tư 7 dự án thuộc chuỗi tổ hợp khu nông nghiệp công nghệ cao DHN Tây Ninh. Các dự án này bao gồm hệ thống trang trại con giống, trang trại gà thịt xuất khẩu và nhà máy chế biến thực phẩm với tổng vốn đầu tư 2.500 tỷ đồng. Cùng với đó, tập trung nghiên cứu thị trường, xác định nhu cầu, thị hiếu của người tiêu dùng trong nước và quốc tế. Đây là tiền đề để chăn nuôi tiếp cận được với các thị trường lớn trên thế giới, đặc biệt như thị trường Halal.
Ngoài ra, sau một thời gian thâm nhập thị trường quốc tế, chinh phục các thị trường khắt khe nhất thế giới, mật ong Việt Nam đã trở thành thương hiệu toàn cầu. Năm 2023, FAO đã đưa mật ong Việt Nam vào danh mục sản phẩm OCOP (one country one product) của thế giới.
Bên cạnh đó, sau thời gian dài mở cửa thị trường, đến nay, Tổng cục Hải quan Trung Quốc đã cấp phép cho 11 nhà máy của Việt Nam được xuất khẩu sang Trung Quốc. Nhờ đó, sản lượng sữa và sản phẩm sữa xuất khẩu sang Trung Quốc liên tục tăng trưởng.
Đồng thời, sau khi ký kết Nghị định thư xuất khẩu tổ yến và sản phẩm tổ yến Việt Nam sang Trung Quốc đã có 9 doanh nghiệp Việt Nam được cấp phép cho xuất khẩu sản phẩm vào thị trường này. Thịt gà chế biến cũng được xuất khẩu sang Nhật Bản, Hồng Kông (Trung Quốc), 5 nước thuộc Liên minh kinh tế Á - Âu và Mông Cổ.
Ngoài những mặt hàng đã và đang xuất khẩu, hiện nay Bộ NN-PTNT đang tích cực đàm phán với cơ quan có thẩm quyền của một số quốc gia để thúc đẩy việc xuất khẩu sản phẩm chăn nuôi của Việt Nam như: Đàm phán với Hàn Quốc về điều kiện an toàn thực phẩm đối với sản phẩm thịt gia cầm (Việt Nam và Hàn Quốc đã thống nhất điều kiện về ATDB đối với sản phẩm thịt gia cầm xuất khẩu từ Việt Nam sang Hàn Quốc); đàm phán với Nhật Bản về điều kiện, thủ tục để xuất khẩu sữa và sản phẩm sữa sang thị trường này; tiếp tục đàm phán tăng số lượng doanh nghiệp sản xuất được phép xuất khẩu sang các thị trường đã được mở cửa…
Bộ NN-PTNT đang tích cực đàm phán với cơ quan có thẩm quyền của một số quốc gia để thúc đẩy việc xuất khẩu sản phẩm chăn nuôi của Việt Nam. Ảnh: Minh Đảm.
Việc Việt Nam có các sản phẩm chăn nuôi xuất khẩu vào nhiều thị trường đã khẳng định chất lượng sản phẩm Việt Nam có đủ điều kiện để chinh phục các thị trường khắt khe, khó tính trên toàn thế giới. Việc đa dạng hóa các thị trường xuất khẩu, khai mở những thị trường mới còn nhiều dư địa như thị trường Halal được coi là chìa khóa đẩy mạnh xuất khẩu nói chung, sản phẩm chăn nuôi nói riêng.
Phát triển chăn nuôi theo chuỗi liên kết là xu thế bắt buộc
Ông Nguyễn Xuân Dương, Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam cho rằng, khi thiết kế Luật Chăn nuôi, Chiến lược phát triển chăn nuôi, chúng ta đã định hướng tạo không gian thuận lợi hình thành và phát triển các chuỗi liên kết bền chặt trong chăn nuôi. Đứng đầu chuỗi là các doanh nghiệp lớn (doanh nghiệp trong nước hoặc doanh nghiệp FDI). Những đầu tàu này sẽ phát huy thế mạnh của mình đầu tư vào những khâu mà chăn nuôi nhỏ lẻ không thể làm được như sản xuất thức ăn, giết mổ, chế biến, kiến tạo thị trường, thậm chí thiết kế thị trường. Từ đó, dẫn dắt các HTX, hộ chăn nuôi tham gia chuỗi định hướng sản xuất một cách hiệu quả, bền vững.
Trên thực tế, nhiều ý kiến lại cho rằng các doanh nghiệp FDI đang phát triển rất nhanh, chi phối ngành chăn nuôi Việt Nam. Điều này vô hình chung đã thu hẹp không gian của các doanh nghiệp trong nước. Do đó, cần phải có giải pháp hạn chế để doanh nghiệp trong nước có thể chiếm thị phần nhiều hơn tại thị trường Việt Nam.
Tuy nhiên, chúng ta phải xem xét kỹ lưỡng nhận định này và nhìn thẳng vào thực tế. Khi Việt Nam mở cửa hội nhập, cơ hội và thách thức sẽ luôn xuất hiện song hành cùng nhau. Do đó, việc sản phẩm chăn nuôi trong nước phải cạnh tranh với các sản phẩm cùng loại của các quốc gia khác là điều tất yếu. Trong bối cảnh đó, chúng ta mở cửa chào đón các doanh nghiệp FDI nhằm tận dụng tối đa nguồn lực của họ để phát triển, nâng tầm sản xuất trong nước.
Nhiều đánh giá vẫn nhìn nhận dư địa ngành chăn nuôi trong nước còn nhiều, nhưng suy xét đến cùng sẽ thấy chúng ta đã đạt giới hạn về quy mô chăn nuôi (số đầu lợn đứng thứ 6 thế giới; thủy cầm thứ 2 thế giới; đàn trâu, bò đã hơn 10 triệu con…). Trong khi đó, diện tích cho chăn nuôi có hạn; biến đổi khí hậu ngày càng khó lường; áp lực bảo vệ môi trường lớn, nhất là việc ngành chăn nuôi phải tham gia tích cực vào chiến lược chung của quốc gia, thực hiện các cam kết của Chính phủ về giảm phát thải khí nhà kính (chăn nuôi chiếm 17-19% lượng phát thải trong nông nghiệp); các loại dịch bệnh nguy hiểm luôn rình rập.
Đồng thời, mặc dù trong nước số lượng đầu con vẫn tăng, nhưng lượng hao hụt do dịch bệnh, thiên tai khá lớn. Chăn nuôi là ngành chịu nhiều chi phí nhất như phòng chống dịch bệnh, nhân công, giá thức ăn tăng cao… làm giá thành chăn nuôi trong nước cao hơn so với thịt nhập khẩu, dẫn tới lượng thịt bên ngoài đi vào thị trường nội địa vẫn tăng. Theo thống kê, hiện tại trong nước mỗi năm sản lượng thịt tăng 2%, trong khi thịt nhập khẩu tăng 15-20%.
Theo ông Nguyễn Xuân Dương, Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam, trong bối cảnh mới, chắc chắn phải tổ chức chăn nuôi theo chuỗi liên kết. Ảnh: Trung Quân.
Đây là minh chứng cho thấy năng lực, sức cạnh tranh của sản phẩm chăn nuôi trong nước chưa đủ mạnh để hạn chế sản phẩm chăn nuôi nhập khẩu. Đặc biệt, trong thời gian tới, hoạt động nhập khẩu sản phẩm chăn nuôi chắc chắn sẽ ngày càng gia tăng do thuế nhập khẩu đang lùi dần về 0%.
Chỉ khi tính toán và phân tích được tất cả các yếu tố này thì mới thấy không gian chăn nuôi đang ngày càng hẹp đi. Nếu người làm chăn nuôi trong nước không nghiêm túc tự nâng cấp mình thì chắc chắn sẽ bị đào thải ra khỏi cuộc đua.
Bên cạnh đó, phải hiểu cặn kẽ rằng, doanh nghiệp FDI đầu tư vốn, công nghệ, lao động tham gia sản xuất vẫn là người Việt Nam. Bản thân các doanh nghiệp Việt xuất phát điểm đã gặp nhiều hạn chế về các nguồn lực, trong bối cảnh đòi hỏi phát triển nhanh, mạnh, nếu nắm giữ thị phần lớn nhưng không tự làm mới được mình về mọi mặt, không đủ sức cạnh tranh thì Việt Nam rất dễ trở thành một nước nhập khẩu sản phẩm chăn nuôi.
Một nước nông nghiệp mà phải đi nhập khẩu thịt là chúng ta đã thua. Nông dân vừa không có việc làm, mất đi quyền lợi chính đáng của mình vừa không thể khai thác được các tài nguyên khác từ chăn nuôi như phụ phẩm làm phân bón, dịch vụ… để phục vụ tốt hơn cho các định hướng lớn về an sinh xã hội, phát triển sản xuất trồng trọt an toàn, hữu cơ.
Cho nên, trong guồng quay không ngừng của thị trường, nếu doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp FDI liên kết chặt chẽ được với nhau thì tất cả sẽ cùng lớn mạnh, sản phẩm chăn nuôi Việt Nam mới đủ sức cạnh tranh với sản phẩm từ các nước.
Ngược lại, nếu vẫn duy trì cách thức “mạnh ai nấy làm” thì không những không thể phát triển mà càng làm cho mình tự “hụt hơi”. Chỉ cần dẫn một ví dụ đơn giản là giống lợn cụ kỵ có giá thành rất cao và mỗi cơ sở không cần thiết phải có số lượng lớn. Nếu không có liên kết, doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước đều đi nhập khẩu con giống này về sử dụng, thì vô hình chung chúng ta đang lãng phí chi phí không cần thiết.
“Trong bối cảnh mới, chắc chắn phải tổ chức chăn nuôi theo chuỗi liên kết. Doanh nghiệp đủ mạnh thì tổ chức liên kết kín, chưa đủ mạnh tiến hành liên kết hở. Trong một không gian mà đơn vị sản xuất thức ăn chăn nuôi không biết bán sản phẩm cho ai; đơn vị sản xuất không biết nên bán sản phẩm cho thị trường nào là điều tối kỵ. Chỉ có hợp lực lại, ai có thế mạnh ở mảng nào phát huy tối đa ở mảng đó, bổ trợ để cùng nhau giảm chi phí, tăng năng suất, chất lượng, hạ giá thành sản phẩm thì mới có thể đi xa trong chăn nuôi”, ông Nguyễn Xuân Dương đánh giá.
Ngành chăn nuôi phải tham gia tích cực vào chiến lược chung của quốc gia, thực hiện các cam kết của Chính phủ về giảm phát thải khí nhà kính. Ảnh: Trung Quân.
Ông Vũ Mạnh Hùng, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Hùng Nhơn cũng nhận định, sự đổ bộ của các ông lớn FDI vào Việt Nam ngày càng mạnh mẽ. Nếu nông dân Việt Nam không thay đổi tư duy sẽ rất dễ nhận phần thua ngay trên sân nhà. Phát triển chuỗi liên kết giữa hộ sản xuất và doanh nghiệp, giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp là chìa khóa để phát triển bền vững.
Các tập đoàn FDI là những gã khổng lồ, họ có tiềm lực tài chính, công nghệ, bề dày lịch sử, kinh nghiệm, không có lý do gì chúng ta không hợp tác với họ để cùng phát triển. Chuỗi liên kết bền chặt giữa Tập đoàn Hùng Nhơn, Tập đoàn De Heus, các đối tác và người dân đang hoạt động rất hiệu quả là một minh chứng rõ nét.
Hiện nay, nhiều thị trường được đánh giá là tiềm năng nhưng lại rất khó tính như Halal đang thu hút được sự quan tâm của nhiều doanh nghiệp lớn. Do đó, nếu chúng ta phối hợp với các tập đoàn nước ngoài, liên kết thành chuỗi khép kín; HTX, hộ sản xuất thay đổi tư duy, cách làm thì việc tiếp cận với những thị trường cao cấp này hoàn toàn không hề khó khăn với nông dân Việt Nam.
