Bí ẩn ‘vàng đen’ ở lưu vực sông Amazon

Đất đen có thể chứa trữ lượng carbon khổng lồ tại Amazon

Người bản địa ở Amazon có thể tạo ra đất đen, hay còn gọi là đất tối (Terra preta). Đất đen là một loại đất phì nhiêu màu mỡ. Nơi lưu trữ lượng carbon khổng lồ đã từng bị lãng quên ở khu vực Amazon trước khi được các nhà nghiên cứu khai quật, nghiên cứu và đưa ra những kết quả giúp chúng ta có thể ngăn chặn sự chậm lại của biến đổi khí hậu.

Những năm qua, nhóm nghiên cứu của Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) sử dụng thiết bị hồng ngoại để kiểm tra đất ở lưu vực sông Xingu phía bắc Brazil và nhìn thấy lỗ chỗ các điểm đất đen. Đặc biệt, các nhà khoa học đo được khoảng 9 triệu tấn carbon trong đất. Nghiên cứu chỉ ra, đất đen có thể lưu trữ lượng carbon trung bình cao gấp hai lần so với đất thông thường.

Bộ tộc Kuikuro tại đầu nguồn sông Xingu từ 1.500 năm trước đã biết sử dụng đất đen để trồng trọt. Đất đen là loại đất màu mỡ nhất trên thế giới, có hàm lượng thực vật bị phân hủy cao, giàu các chất dinh dưỡng chính như nitơ, phốt pho, và kali.

Ngày nay, các nhà nghiên cứu đã chỉ ra người Kuikuro ở phía Nam Brazil đã tạo ra các vùng đất tương tự xung quanh ngôi làng của họ. Một phát hiện nữa vào năm 2023, các nhà khoa học của Mỹ đã có thêm luận điểm chứng minh người Amazon cổ đại cũng đã tạo ra đất đen từ hàng nghìn năm trước.

Ngoài các nhà nghiên cứu MIT, chuyên gia địa hóa học Paul Baker của Đại học Duke cũng cho rằng, người Kuikuro chính là tộc người tạo ra đất đen. Tuy nhiên trong giới khoa học, điều này này vẫn còn là một tranh cãi. 

Nhà nghiên cứu về trái đất Taylor Perron của MIT chia sẻ, về mặt kỹ thuật, ông có thể cung cấp mô hình về các phương pháp then chốt giúp tìm ra lượng carbon lưu trữ trong không khí và trong đất ở vùng đất nhiệt đới do chính nông dân Amazon tìm ra, qua đó chống lại biến đổi khí hậu.

Người bản địa đã thay đổi Amazon từ hàng ngàn năm trước

Người phương Tây từ lâu đã xem Amazon là một vùng đất rộng lớn và còn nguyên sơ trước khi người châu Âu tới. Trong thời kỳ thuộc địa hóa, nhiều nhà khoa học phương Tây cho rằng, Amazon là vùng đất nhiệt đới nghèo dinh dưỡng. Họ lý luận, để phát triển nông nghiệp thịnh vượng thì người bản địa ở Amazon phải cải tạo đất, tạo độ phì nhiêu cho đất. Tuy nhiên, những nghiên cứu ngày nay cho thấy, người Amazon đã tạo ra đất đen từ thời cổ đại để giúp đất có độ phì nhiêu nhằm canh tác nông nghiệp hiệu quả hơn. 

Trong một bộ phim tài liệu về người Kuikuro được MIT sản xuất vào năm 2018, nhân vật nông dân bản địa đã tiết lộ, đất đen truyền thống được họ tạo ra bằng cách sử dụng các loại tro đốt, phụ phẩm từ cây trồng bón xuống đất, tạo ra chất hữu cơ thực vật làm giàu dinh dưỡng cho đất. Để cải tạo đất bạc màu thành đất giàu dinh dưỡng, họ dùng vỏ sắn, bột sắn và tro đốt để bón xuống đất, tạo mùn và chất dinh dưỡng cho đất

Các nhà nghiên cứu đã sưu tầm các mẫu đất xung quanh khu vực các ngôi làng của người Kuikuro và các địa điểm khảo cổ học ven lưu vực sông Xingu, Brazil. Phát hiện về sự tương đồng giữa mẫu đất đen từ khu vực cổ đại và khu vực hiện đại đã khiến nhiều người bất ngờ. Cả hai mẫu đất đen tìm thấy ở hai khu vực này đều có lượng axit thấp, có thể là nhờ vào sự tác động trung hòa của tro đốt, giàu chất dinh dưỡng thân thiện từ thực vật.

Tuy vẫn còn nhiều tranh cãi về nguồn gốc của “vàng đen”, nhưng trữ lượng carbon có trong đất đen Amazon là giá trị có khả năng xoay chuyển những nghiên cứu tiếp theo. Bởi trữ lượng carbon có trong đất đen có thể đã được người cổ đại ở Amazon cô lập (hay còn gọi là tích trữ carbon thông qua canh tác nông nghiệp) suốt hàng nghìn năm qua. Tích trữ carbon là phương pháp làm giảm thiểu hoặc chậm lại quá trình phát thải khí nhà kính, đồng thời phát triển nông nghiệp thịnh vượng bền vững cho tới ngày nay.

Đại diện nhóm nghiên cứu MIT nhận định: “Người cổ đại đã tìm ra cách tích trữ lượng carbon khổng lồ từ hàng trăm năm, thậm chí từ hàng nghìn năm trước. Chúng ta sẽ có thể học được bài học đó từ chính những người cổ đại”.