Thiếu nữ Khơ Mú xã Nghĩa Sơn hát bài dân ca Mưa rơi. Ảnh: Thái Sinh.
Tháng 2/2018 lần đầu tiên tôi lên Nghĩa Sơn tham dự lễ cầu mùa của người Khơ Mú nghe bài dân ca Mưa rơi bằng tiếng Khơ Mú do những cô gái vừa gieo hạt vừa hát, khiến lòng tôi cứ xốn xang với cảm giác rất khó tả. Bài dân ca diễn tả không khí của mùa xuân với nếp sống sinh hoạt của người Khơ Mú trước phong cảnh thiên nhiên tuyệt đẹp.
“Mưa xuân cho cây lá tốt tươi, búp chen lá trên cành…”
Mỗi dân tộc trên mảnh đất Văn Chấn đều có những mảng trầm tích văn hóa vô cùng đặc sắc và kỳ lạ, mặc dù cuộc sống đã có nhiều đổi thay nhưng những nét đẹp về phong tục, tập quán của các dân tộc nơi đây đều được gìn giữ như những báu vật vô cùng thiêng liêng và huyền bí.
Kỳ lạ hơn là vùng đất điệp trùng núi, điệp trùng mây mà ở đó ẩn chứa nhiều bí ẩn mà người ta không thể giải mã nổi.
Các nhà khoa học bên cây chè đại cổ thụ Giàng Pằng, xã Sùng Đô. Ảnh: Thái Sinh.
Văn Chấn từ lâu nổi tiếng với rừng chè cổ thụ Suối Giàng, có diện tích 450 ha mọc trên độ cao từ 800- 1.400m. Các nhà khoa học đã xác định cây chè Suối Giàng là một trong những cây chè thuỷ tổ của Việt Nam và thế giới.
Rừng chè cổ thụ sống trong môi trường quanh năm giá lạnh ẩn mình trong mây mù nên búp chè phủ một lớp lông tơ mịn màng như tuyết phủ, người ta gọi là chè Shan tuyết.
Do hấp thụ và chắt lọc được những tinh tuý của đất trời, cây chè Suối Giàng đã dâng hiến cho con người một sản phẩm chè ngon nổi tiếng mà không nơi nào có được. Vùng chè Suối Giàng được mệnh danh là "Đệ nhất kỳ quan trà Việt Nam”.
Ngài Đại sứ Tây Ban Nha Fernando Curcio khi lên Suối Giàng cứ ngẩn ngơ trước rừng chè cổ thụ, ông đã thốt lên rằng: Lần đầu tiên tôi thấy những cây chè to lớn như thế này, kỳ lạ quá…
Chè Suối Giàng là sản phẩm OCOP 5 sao. Ảnh: Thái Sinh.
Năm 2019 phát hiện thêm rừng chè đại cổ thụ Giằng Pằng thuộc xã Sùng Đô, nhiều cây chè có đường kính từ 0,8 - 1m mọc trên độ cao 1.500 - 1.700m đã làm chấn động giới khoa học trên toàn thế giới.
Theo GS.TSKH Đặng Huy Huỳnh, Chủ tịch Hội đồng Cây di sản Việt Nam và các nhà khoa học ở Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật thì những cây chè đại cổ thụ ở Giàng Pằng có tuổi đời trên 600 năm. Ngày 23/9/2019 huyện Văn Chấn đã long trọng làm lễ đón nhận bằng công nhận quần thể 100 cây chè Shan tuyết cổ thụ Giàng Pằng là Cây di sản Việt Nam.
Suối Giàng không chỉ nổi tiếng về rừng chè cổ thụ, khoảng hơn chục năm nay đá cảnh Suối Giàng được giới chơi đá khắp nơi tìm đến. Mỗi viên đá ở đây như hội tụ mây trời dáng núi, vân sắc không viên nào giống viên nào. Từ đó đã hình thành nên làng chế biến đá cảnh hình thành nơi cửa ngõ thị trấn Sơn Thịnh.
Những người chơi đá, mê đá như lạc vào thế giới đá, cơ man là đá với nhiều hình dáng khác nhau, từ tượng Phật bà Quan Âm, Di Lặc, đến bàn đá, sập đá… đủ loại, giá mỗi viên đá từ vài trăm ngàn đến vài trăm triệu, có sập đá hơn một tỷ đồng.
Đại sứ Tây Ban Nha Fernando Curcio (bên phải) ngạc nhiên trước đá cảnh Suối Giàng. Ảnh: Thái Sinh.
Nhiều người đã ví Suối Giàng như một Sa Pa thu nhỏ, nhưng cảnh quan nơi đây chưa bị tác động bởi con người, nên còn rất hoang sơ, nhiều nhà đầu tư về du lịch nghỉ dưỡng đã để mắt tới. Họ thấy Suối Giàng có rất nhiều điều kỳ lạ từ con người đến cảnh sắc thiên nhiên còn lưu giữ nhiều nét hoang sơ mà không nơi nào có được.
Văn Chấn còn có nếp thơm Tú Lệ nổi tiếng khắp vùng Tây Bắc. Người ta gọi nếp Tú Lệ là hạt ngọc trời ban. Chuyện xưa kể rằng khi người Thái về lập bản lập mường dưới chân đèo Khau Phạ, họ mang những giống lúa từ nhiều vùng đất khác nhau tới đây gieo cấy nhưng đến mùa thu hoạch chả được là bao.
Vị cao niên nhất bản Phạ đêm đêm quì gối giữa cánh đồng cầu trời cho mùa màng bội thu. Rồi một đêm ông nằm mơ thấy Ngọc Hoàng hiện ra, người đặt vào tay ông mấy hạt thóc và bảo: Giữ những hạt thóc này đến mùa mà cấy sẽ đủ gạo ăn quanh năm…
Ông giật mình mở mắt ra, chả thấy Ngọc Hoàng đâu, chỉ thấy một vệt sao băng phía đỉnh đèo Khau Phạ. Sớm hôm sau ông cơm đùm cơm nắm lẳng lặng ngược suối Nặm Lung chảy từ trên đèo Khau Phạ xuống.
Ông cứ đi mãi, mấy ngày trời ròng rã, chợt một hôm ông nhìn thấy một khóm lúa mọc ở ven khe suối, chạm tay vào đã thấy mùi thơm, ông nghĩ có lẽ đây là giống lúa Trời, nên ông ngắt về làm giống. Điều kỳ lạ giống lúa này cắm xuống là lên xanh tốt bời bời. Bởi thế người ta chỉ cấy một vụ cũng đủ lúa ăn quanh năm.
Cốm thơm Tú Lệ. Ảnh: Thái Sinh.
Mùa gặt về ông chọn những bông lúa to nhất giã gạo rồi đồ xôi để cúng tổ tiên và tạ ơn trời đất. Người ta gọi giống nếp thơm Tú Lệ hạt ngọc trời cho. Từ cây lúa nếp đó, ngày nay người dân Tú Lệ đã làm ra loại cốm nức tiếng gần xa trước khi mùa gặt bắt đầu. Nhiều người mang giống nếp Tú Lệ về địa phương mình trồng đều không ngon bằng gieo cấy trên mảnh đất Tú Lệ.
Theo các nhà khoa học, nếp Tú Lệ thơm ngon là bởi khí hậu ở đây mát mẻ quanh năm, do chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm khiến cây lúa tích trữ được nhiều dinh dưỡng. Đặc biệt, đất Tú Lệ có nhiều mùn và khoáng chất với những vi lượng chưa thể giải mã được.
Với nhiều điều kỳ lạ, Văn Chấn đang trở thành vùng đất hấp dẫn cho những nhà đầu tư du lịch, nghỉ dưỡng núi cao. Suối Giàng vùng đất hoang sơ nằm trên độ cao 1.400m, đây được ví là Sa Pa, Đà Lạt của Yên Bái, xã Tú Lệ có động Tiên Nữ, nơi đây đã hình thành khu du lịch cao cấp Le Cham, đang là điểm nghỉ dưỡng, tắm suối nước nóng tuyệt vời trên con đường chinh phục Tây Bắc của du khách bốn phương.
