Những người 'giữ lửa' hương bài Yên Cát

Nghề làm hương bài của đồng bào dân tộc Thổ ở khu phố Cát Tiến, thị trấn Yên Cát, huyện Như Xuân, tỉnh Thanh Hóa đã có từ lâu đời.

Vợ chồng ông Lê Văn Thăng và bà Hà Thị Oanh là những người tâm huyết trong việc gìn giữ, phát triển nghề làm hương bài truyền thống.  Gia đình ông Thăng đã có 4 đời làm hương bài. Năm 2021, vợ chồng ông thành lập HTX Hương Bài Yên Cát và cùng năm đó sản phẩm đã đạt chứng nhận OCOP 3 sao.

Quy trình làm ra sản phẩm hương bài trải qua nhiều công đoạn phức tạp, đòi hỏi sự khéo kéo của đôi bàn tay, kiên nhẫn, tỉ mỉ. Nguyên liệu hoàn toàn tự nhiên, gồm 3 nguyên liệu chính: nhựa trám, than hoa, rễ cây hương bài.

Phỏng vấn ông Lê Văn Thăng - Chủ thể sản phẩm Hương Bài Yên Cát:

Gia đình tôi có truyền thống làm hương bài đến nay là 4 đời. Vì là thành phần tự nhiên, nên trong quá trình sử dụng không làm đau đầu. Trong quá trình sản xuất không sử dụng hóa chất, hoàn toàn thân thiện với môi trường và an toàn với người sử dụng.

 Hiện nay, nhờ công cụ, máy móc hỗ trợ nên quy trình làm hương bài Yên Cát được rút gọn. Nhựa trám được cho vào máy lọc; thay vì phải giã, xe hương bằng tay như trước đây, gia đình ông Thăng đã đầu tư máy xay, máy lăn. Để đảm bảo chất lượng của sản phẩm khi thời tiết không thuận lợi, gia đình ông Thăng cũng đã đầu tư thêm lò sấy.

 Qua thời gian, cây hương bài trong tự nhiên cũng dần cạn kiệt. Để chủ động nguyên liệu sản xuất, vợ chồng ông Thăng đã cải tạo 5ha đất trồng sắn, mía kém hiệu quả sang trồng cây hương bài, hiện 3ha đã cho thu hoạch. Ngoài ra, ông Thăng còn liên kết với các hộ trồng cây hương bài, hỗ trợ giống và bao tiêu sản phẩm.

Năm 2024, HTX sản xuất được khoảng 4 triệu que hương, doanh thu ước đạt 1,5 tỷ đồng, tạo việc làm thường xuyên cho 15 lao động và hàng chục lao động thời vụ, với mức thu nhập trung bình từ 5 đến 6 triệu đồng.

Phỏng vấn bà Hà Thị Oanh về nguồn nguyên liệu của HTX:

Với 3ha cho thu hoạch đầu năm 2025, đạt sản lượng 200 tấn, HTX đã chủ động được nguồn nguyên liệu đầu vào.

Phỏng vấn ông Lê Tiến Đạt, Phó trưởng phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Như Xuân:

Hiện, huyện Như Xuân có 22 ha trồng cây hương bài, là nguyên liệu chính để làm hương. Diện tích này, trước đây canh tác sắn, mía nhưng cho hiệu quả kinh tế không cao. Cây hương bài là cây có nguồn gốc tự nhiên, phù hợp với thổ nhưỡng và khí hậu của các xã miền núi. Sau khi thu hoạch lá được giữ lại làm phân góp phần làm tơi xốp và cải tạo đất. Trong quá trình chăm sóc không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, hoàn toàn thân thiện với môi trường. Huyện Như Xuân hiện có sản phẩm của HTX Hương Bài Yên Cát đã đạt chứng nhận OCOP 3 sao. Định hướng, trong thời gian tới sẽ mở rộng diện tích trồng cây hương bài, để nâng cao hiệu quả kinh tế.

Cây hương bài không chỉ là nguyên liệu quan trọng cho sản phẩm hương bài đặc trưng của vùng đất Yên Cát; mà còn mở ra hướng đi giàu tiềm năng trong phát triển kinh tế địa phương. Cây hương bài có nguồn gốc tự nhiên, chống xói mòn và giữ đất tốt; phù hợp với loại đất khô cằn, giúp người dân tận dụng hiệu quả diện tích đất nông nghiệp kém màu mỡ, đem lại nguồn thu nhập ổn định.