Chuyện tình khó quên của tác giả ‘Đi trong hương tràm’

Chuyện tình khó quên của nhà thơ Hoài Vũ gắn liền với những bài thơ được các nhạc sĩ Trương Quang Lục, Thuận Yến, Phan Huỳnh Điểu phổ nhạc thành những ca khúc nổi tiếng, như “Vàm Cỏ Đông”, “Đi trong hương tràm”, “Anh ở đầu sông, em cuối sông”, “Người ấy bây giờ đang ở đâu”, “Chia tay hoàng hôn”…

Về những bóng hồng từng xuất hiện trong thơ mình, nhà thơ Hoài Vũ khẳng định tất cả đều là những “chuyện tình khó quên”. Đó là những người phụ nữ từng mang đến cho ông những ân cần, những trìu mến thời bom đạn cam go.

Ví dụ, trên dòng sông Vàm Cỏ, nhà thơ Hoài Vũ đã được một cô giao liên tên là Lan chăm sóc khi ông bị sốt rét vào năm 1968. Cơn sốt rét lùi xa thì họ cũng tạm biệt nhau để mỗi người một đường công tác. Tình cảm ấy cứ theo nhà thơ Hoài Vũ suốt mấy năm.

Mùa xuân năm 1971, ông quay lại chốn cũ tìm người xưa thì mới hay cô giao liên Lan đã hy sinh trong một trận càn của Mỹ. Bẽ bàng và xót xa, nhà thơ Hoài Vũ viết bài thơ “Đi trong hương tràm” để bái vọng cố nhân: “Em gửi gì trong gió trong mây/ Để sáng nay lên Vàm Cỏ Tây/ Hoa tràm e ấp trong vòm lá/ Mà khắp trời mây hương thoảng bay/ Dù đi đâu, và xa cách bao lâu/ Dù gió mây kia đổi hướng thay màu/ Dù trái tim em không trao anh nữa/ Một thoáng hương tràm cho ta bên nhau”.

Sự lan tỏa của bài hát “Đi trong hương tràm” thì ai cũng biết. Thế nhưng, xin được nói thêm, Nghệ sĩ Ưu tú Tiến Dũng vào thập niên 90 của thế kỷ trước từng thể hiện thành công ca khúc “Đi trong hương tràm”, nên ông đặt tên cho con gái mình là Hương Tràm. Bây giờ con gái của Nghệ sĩ Ưu tú Tiến Dũng đã định vị một ca sĩ Hương Tràm ở giới show biz Việt.

Nhà thơ Hoài Vũ tên thật là Nguyễn Đình Vọng, sinh năm 1935 tại Mộ Đức, Quảng Ngãi. Năm 12 tuổi, cậu trai Nguyễn Đình Vọng rời quê nhà theo học Trường thiếu sinh quân Khu 5 để bắt đầu thực hiện ước mơ góp sức giải phóng non sông khỏi ách nô lệ. Tâm hồn non nớt ấy, nhiệt huyết hồn nhiên ấy, được bồi đắp thêm khi chàng trai Nguyễn Đình Vọng tập kết ra Bắc năm 1954 để được đào tạo bài bản. Tốt nghiệp Đại học Văn khoa tại Bắc Kinh, ông lại về Hà Nội học khóa cấp tốc dành cho phóng viên chiến trường.

Cuối năm 1963, Nguyễn Đình Vọng cùng một đoàn văn nghệ sĩ nhận nhiệm vụ chi viện cho miền Nam đánh Mỹ. Lặn lội suốt 3 tháng, băng rừng, trèo đèo lội suối, Nguyễn Đình Vọng đặt chân đến Căn cứ Trung ương cục miền Nam. Và không ai ngờ, chính khói lửa dọc hai nhánh sông Vàm Cỏ Đông và Vàm Cỏ Tây đã biến chiến sĩ lãng mạn Nguyễn Đình Vọng thành nhà thơ đôn hậu Hoài Vũ!

Không gian thơ của Hoài Vũ được xác lập từ chiến khu Tân Biên, Tây Ninh - nơi 2 nhánh sông Vàm Cỏ Đông và Vàm Cỏ Tây từ lưu vực tỉnh Prey Veng (Campuchia) chảy song hành dích dắc vào lãnh thổ Việt Nam, đến ngã ba Cây Bần Quỳ cuối huyện Tân Trụ, Long An - nơi 2 nhánh sông Vàm Cỏ Đông và Vàm Cỏ Tây nhập lại một dòng đổ vào sông Soài Rạp. Vì vậy, suốt một thập kỷ, từ 1963 đến 1975, sóng của Vàm Cỏ Đông đã lặn vào thơ Hoài Vũ mà gió của Vàm Cỏ Tây cũng thổi vào thơ Hoài Vũ.

Và lắm phen, sóng Vàm Cỏ Đông và gió Vàm Cỏ Tây cùng hội tụ một “chuyện tình khó quên” của Hoài Vũ: “Đời hai ta gắn bó với hai sông/ Em - Vàm Cỏ Tây, anh - Vàm Cỏ Đông/ Mỗi tối triều lên chao sóng nước/ Bìm bịp kêu xao xác cả hai dòng”.

Khoảng cách gần gũi giữa sóng Vàm Cỏ Đông và gió Vàm Cỏ Tây đã cho nhà thơ Hoài Vũ bao nhiêu quan sát và suy tư, đúng như ông bộc bạch: “Một điều tôi lấy làm tự hào là tất cả tác phẩm của mình đều được kết tinh từ tấm lòng và vốn sống thực tế chứ không phải bịa đặt. Đó là vốn sống của chính tôi, vốn sống của đồng đội và nhân dân ngay trên chiến trường khắc nghiệt nhưng cũng đầy tình yêu thương”.

Mùa xuân năm 1972, nhà thơ Hoài Vũ gặp được lương duyên đích thực của đời mình. Trong cuộc họp mặt bí mật của những cán bộ hoạt động nội thành Sài Gòn – Chợ Lớn, dù tất cả đều đeo khăn che mặt, nhưng nhà thơ Hoài Vũ để ý một thiếu nữ có vóc dáng thanh mảnh và đôi mắt rất đẹp. Thủ trưởng đơn vị là ông Mai Chí Thọ phát hiện được sự xao xuyến của nhà thơ Hoài Vũ, liền bảo: “Cô ấy chưa có chồng đâu. Nếu cậu thích, thì tôi mai mối cho”. Dĩ nhiên, nhà thơ Hoài Vũ gật đầu đồng ý.

Người nữ cán bộ ấy là Nguyễn Thị Thơ, nhỏ hơn nhà thơ Hoài Vũ 5 tuổi. Đám cưới của họ được tổ chức trong bưng biền kháng chiến, vào ngày 26/3/1972. Sau đám cưới ít lâu, họ phải xa nhau để thực hiện nhiệm vụ cách mạng. Nhà thơ Hoài Vũ trở lại Căn cứ trung ương Cục miền Nam phụ trách tạp chí Văn Nghệ Giải Phóng. Còn người vợ Nguyễn Thị Thơ mang giọt máu của ông quay vào nội thành tiếp tục hoạt động phong trào và sinh cô con gái Nguyễn Phương Thảo. Tháng 5/1975, nhà thơ Hoài Vũ mới được sum họp với người vợ và được bồng bế đứa con gái 3 tuổi trong niềm vui chung đất nước hòa bình lẫn niềm vui riêng kết thúc chuỗi ngày day dứt “Người ấy bây giờ đang ở đâu/ Ví bằng hóa đá để bên nhau/ Trái tim dám xẻ làm muôn mảnh/ Nối bến bờ xa mấy nhịp cầu”.

Suốt hành trình sáng tác, nhà thơ Hoài Vũ thường làm thơ theo lối kể chuyện. Mạch thơ Hoài Vũ luôn triển khai hiền hòa theo trật tự của từng dòng thơ, từng khổ thơ. Số lượng câu thơ lên đến vài chục, được quyết định theo chi tiết của câu chuyện cần kể. Thỉnh thoảng, trong miên man câu chuyện về tình đất, tình người lại bật ra những câu thơ độc đáo. Chẳng hạn, về đặc sản gạo Nàng Thơm, có thể trích 4 câu: “Vẫn mùi hương ấy, tình yêu ấy/ Lúa theo ta vào tận chiến hào/ Trong ngần đấy, dễ gì ta thấy/ Giọt lệ buồn trong ánh mắt em trao”. 

Thơ Hoài Vũ dịu nhẹ như con người của ông, nên đôi lúc rộng rãi về cảm xúc và hào phóng về ngôn từ. Sau ngày non sông thống nhất, nhà thơ Hoài Vũ cũng được đảm nhiệm nhiều chức vụ, nhưng trước hết và sau cùng thì ông vẫn là một nhà thơ cách mạng, một nhà thơ chân thành ngay giữa những bộn bề và ganh đua: “Không có tình yêu nào làm lòng ta nhức nhối/ Như tình yêu Trường Sơn dưới bom gầm pháo dội/ Không có tình yêu nào khiến đời ta sôi nổi/ Như tình yêu Trường Sơn lượn giữa mây xanh/ Lớn lên bằng tiếng động Trường Sơn, màu sắc Trường Sơn/ Nên tâm hồn ta ngang dọc những lối mòn/ Dẫu chưa về lại rừng xanh thẳm/ Vẫn nghe thác đổ giữa Sài Gòn”.

Hiện nay, ở tuổi 90, nhà thơ Hoài Vũ vẫn lặng lẽ viết giữa mái ấm hạnh phúc. Con đường thi ca của ông cứ bồi hồi rung động, như một cá tính khiêm nhường với người, như một thái độ tận tụy với nghề. Công chúng chỉ cảm nhận hết tấm lòng cống hiến từ nhà thơ Hoài Vũ, khi những câu chữ giàu nhạc tính của ông vang vọng trong từng khoảnh khắc nhớ nhung: “Anh như cơn gió bay khắp chốn/ Ðể lại mình em với ruộng, với vườn/ Mồ hôi đổ giữa ngày mùa bận rộn/ Nước mắt trào lạnh buốt những đêm sương/ Xa em, anh như tia nắng đi trên cát/ Thèm một dòng sông, những cánh đồng/ Xa em, anh như người hát sau đêm hát/ Chỉ thấy gió vật vờ qua những tấm phông/ Anh đi em nhé! Lòng nhủ khẽ/ Hoàng hôn cũng về, dịu êm và lặng lẽ/ Một tiếng còi tàu vọng lại phía sông xa/ Như muốn nhắc thầm anh: Cơn bão sắp đi qua”.

Chuyên mục “Chuyện tình khó quên” giới thiệu câu chuyện “Nhà thơ Hoài Vũ một thoáng hương tràm cho ta bên nhau” trên Nông nghiệp Radio lúc 20h ngày 4/5.