Đường lỏng sirô ngô HFCS đang là chất tạo ngọt chính trong nước giải khát chứ không phải đường.
Bộ Tài chính đang dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) và đề nghị các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước nghiên cứu, đóng góp ý kiến.
Góp ý dự thảo nói trên, Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA) cho biết, đã có nhiều nghiên cứu về tác hại của mặt hàng đồ uống có đường đến sức khỏe con người được các tổ chức y tế trong và ngoài nước công nhận. Vì vậy, đến nay, đã có khoảng 85 quốc gia áp dụng sắc thuế này vào đồ uống có đường. Đặc biệt tất cả các tổ chức quốc tế đều đã nhận diện tác nhân gây hại sức khỏe trong đồ uống có đường là các loại đường tự do (free sugars) chứ không chỉ có đường như trước đây.
VSSA cho rằng, dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) dựa trên khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và kinh nghiệm quốc tế về biện pháp đánh thuế vào nước giải khát có đường để định hướng tiêu dùng, nhưng đã xuất hiện điểm không hợp lý. Đó là không sử dụng định nghĩa của WHO hoặc các tổ chức quốc tế về đồ uống có đường mà lại sử dụng định nghĩa của Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) vốn đã lạc hậu so với thực tế sản xuất và tiêu thụ nước giải khát hiện nay.
Cụ thể, TCVN 12828:2019 định nghĩa: Nước giải khát (water-based beverages) là sản phẩm pha sẵn để uống với mục đích giải khát, được chế biến từ nước, có thể chứa đường, phụ gia thực phẩm, hương liệu, có thể bổ sung các thành phần nguyên liệu có nguồn gốc tự nhiên, vitamin và khoảng chất, có ga hoặc không có ga. Theo định nghĩa này, chỉ có nước giải khát chứa đường là đối tượng chịu thuế.
Tuy nhiên, theo WHO, đối tượng chịu thuế đồ uống có đường được định nghĩa như sau: “Đồ uống có đường (sugary drinks) được định nghĩa là tất cả các loại đồ uống có chứa đường tự do (free sugars) … Đường tự do là đường đơn monosacarit (như glucose, fructose) và đường đa disacarit (như sucrose hoặc đường ăn).
Tương tự, theo Ngân hàng Thế giới, đối tượng chịu thuế đồ uống có đường được định nghĩa: Đồ uống có đường (Sugar-sweetened beverages - SSBs) là đồ uống không cồn có chứa chất làm ngọt có năng lượng, chẳng hạn như sucrose (đường) hoặc sirô ngô có hàm lượng fructose cao (HFCS) … Đồ uống có đường SSBs có chứa nhiều đường tự do (free sugars) dễ hấp thụ.
Có thể nhận thấy WHO và Ngân hàng Thế giới đã mở rộng định nghĩa "đồ uống có đường” thành “đồ uống có chứa đường tự do” khi sử dụng biện pháp đánh thuế nước giải khát có chứa chất ngọt.
Trong khi đó, tại Việt Nam đường lỏng sirô ngô HFCS hiện nay là chất tạo ngọt chính trong nước giải khát chứ không phải đường. Theo số liệu của Tổng cục Hải quan, khối lượng đường lỏng sirô ngô HFCS nhập khẩu đang có xu hướng tăng nhanh qua các năm, và đa số được nhập khẩu bởi các công ty sản xuất nước giải khát. Năm 2023, lượng đường lỏng sirô ngô nhập khẩu đã tăng với mức độ bùng nổ và đạt gần 232 nghìn tấn, tăng hơn gấp 2 lần so với năm 2021.
VSSA cho rằng việc sử dụng định nghĩa "nước giải khát có đường theo TCVN” là không hợp lý, không phù hợp với thông lệ quốc tế về định nghĩa đồ uống có đường khi sử dụng biện pháp đánh thuế tiêu thụ đặc biệt và trong hoàn cảnh Việt Nam có thể dẫn đến nguy cơ bỏ sót đối tượng chịu thuế, chính là nước giải khát có chứa đường lỏng sirô ngô HFCS.
Cũng theo VSSA, do định nghĩa "nước giải khát có đường theo TCVN” đã lạc hậu, không còn phù hợp với thông lệ quốc tế về định nghĩa đồ uống có đường khi sử dụng biện pháp đánh thuế tiêu thụ đặc biệt, do đó đề xuất bổ sung mặt hàng “nước giải khát theo TCVN, có hàm lượng đường trên 5g/100ml", vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt cũng trở nên bất cập. Vì trong trường hợp sử dụng chất làm ngọt là đường lỏng sirô ngô HFCS (hầu hết công ty nước giải khát tại Việt Nam đang sử dụng) sẽ không thể áp dụng tiêu chí “hàm lượng đường trên 5g/100ml”.
VSSA đã có công văn gửi Chính phủ và Bộ Tài chính đề xuất bỏ cụm từ "nước giải khát có đường theo TCVN" thành “đồ uống có đường (sugary drinks) bao gồm đồ uống chứa đường và đồ uồng có chứa đường lỏng sirô ngô HFCS ” với diễn giải chi tiết về đồ uống có đường phù hợp hướng dẫn của WHO.
Cụ thể, đồ uống có đường được định nghĩa là tất cả các loại đồ uống có chứa đường tự do (free sugars), bao gồm nước ngọt có ga hoặc không có ga, nước trái cây/rau và đồ uống, chất lỏng và bột cô đặc, nước có hương vị, nước tăng lực và thể thao, trà pha sẵn, cà phê pha sẵn và đồ uống có sữa có hương vị. Đường tự do đề cập đến là đường đơn monosacarit (như glucose, fructose) và đường đa disacarit (như sucrose hoặc đường ăn) được nhà sản xuất, người nấu ăn hoặc người tiêu dùng thêm vào thực phẩm và đồ uống, và đường tự nhiên có trong mật ong, sirô, nước ép trái cây và nước trái cây cô đặc.
VSSA cũng đề xuất bỏ tiêu chí “hàm lượng đường trên 5g/100ml” vì không còn phù hợp thực tế, có thể dẫn đến nguy cơ bỏ qua đối tượng chịu thuế chính hiện nay là đồ uống có chứa đường lỏng sirô ngô HFCS.
VSSA đề nghị Chính phủ và Bộ Tài chính xem xét kinh nghiệm của một số nước trong khối ASEAN như Philippines và Indonesia. Trong đó, Philippines thu thuế tiêu thụ đặc biệt có mức thuế khác nhau đối với đồ uống có đường và đồ uống có chứa đường lỏng sirô ngô HFCS, và áp mức thuế cao hơn (gấp 2 lần) đối với đồ uống có chứa đường lỏng sirô ngô HFCS.
Kinh nghiệm của Indonesia là vừa áp thuế phòng vệ thương mại đối với đường lỏng sirô ngô HFCS vừa kiến nghị thu thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát có đường và ga từ 1.00 rupiah đến 2.500 rupiah cho mỗi lít tuỳ loại đồ uống.
Trên cơ sở đó, VSSA đề xuất áp dụng mức thuế suất 10% đối với đồ uống có đường và áp dụng mức thuế suất 20% đối với đồ uống có chứa đường lỏng sirô ngô HFCS.
