Cây sâm Bố Chính đang được mở rộng phát triển ở Bản Tèn. Ảnh: Đào Thanh.
Khát vọng Bản Tèn
Chị Nguyễn Thị Hằng, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần V-ginseng phải mất ba năm mới đưa được cây sâm Bố Chính bén rễ ở Bản Tèn. Bà con đồng ý trồng sâm theo chị, cũng bởi vì bà con thương chị quá, thấy cái bụng chị cũng thật thà như cái bụng của người Mông.
Trong một lần đi khảo sát đất trồng sâm, chị Hằng thấy rằng, chất đất núi đá ở Bản Tèn có mùn hữu cơ tự nhiên rất tốt và biên độ ngày đêm của thời tiết nơi đây cũng phù hợp với cây sâm bởi ngày nắng nóng bình thường nhưng đêm lạnh sâu, phù hợp để tạo ra củ sâm dược tính tốt. Nhưng điều khiến chị quyết tâm đưa cây sâm lên đây vì bà con nghèo quá, muốn đưa giống cây này để đồng hành giúp bà con thoát nghèo.
Ý tốt là thế nhưng triển khai đâu dễ. Bà con đâu biết chị có ý tốt. Mỗi lần chị đến nhà vận động, nhà thì thấy chị từ xa đã vội vàng đóng cửa, nhà không đóng cửa cũng chẳng thèm bắt lời với chị. Họ ngó lơ chị, cứ nói chuyện với nhau bằng tiếng Mông. Bà con sợ nghe chị trồng sâm, sẽ chẳng có ngô làm mèn mén để ăn.
Không để cây sâm Bố Chính lỡ hẹn với Bản Tèn, cứ mười một giờ trưa một mình chị phóng xe lên Bản Tèn, có hôm chị ăn trưa trên xe. Chị muốn đi giờ này vì bà con mới không mải ở trên nương. Đối tượng đầu tiên chị tiếp cận là những thanh niên tiên tiến của thôn.
Mất một năm mải miết đi về như thế, đến năm thứ 2 sự chân thành của chị đã đi vào được cái đầu của bà con. Đã có 4 hộ đồng ý trồng sâm cho chị. Và 3ha sâm Bố Chính mọc lên bung nở đỏ rực cả một vùng núi đồi trùng điệp.
Đôi vợ chồng trẻ Lý Văn Bình và Vương Thị Tung là người đầu tiên ở Bản Tèn mủi lòng trước nhiệt huyết của chị Hằng. Nhưng để nghe chị hoàn toàn, vợ chồng Bình cần giải quyết được vấn đề cái ăn. Bởi quỹ đất canh tác ít, thiếu nguồn nước mà phải bỏ ra cả thung lũng rộng lớn để trồng sâm cho chị, sợ đến mùa không có ngô ăn.
Chị cam kết nếu trồng sâm không đạt hiệu quả sẽ đền bù 16 triệu bằng cả lũng trồng ngô. Sau vài tháng trồng, thung lũng sâm Bố Chính của vợ chồng Bình đã xanh tốt, lứa đầu tiên bán hoa đã đủ số tiền 16 triệu mà một năm vất vả trồng ngô mới thu về đủ. Giờ thì vợ chồng Bình đã yên tâm cùng chị gắn bó với cây sâm Bố Chính.
Chị Hằng chia sẻ, khi những cánh đồng sâm Bố Chính rộng tới 3ha quyện chặt vào núi đồi ở Bản Tèn cũng là lúc chị và bà con dân bản thương nhau như người thân. Giờ chị đã là người con của Bản Tèn. Vì thế, vụ tới việc mở rộng diện tích lên 6ha chắc chắn cũng sẽ dễ như cái cách người đàn ông ở Bản Tèn biết nhảy điệu khèn Mông, người đàn bà ở Bản Tèn biết nhóm lò nổi lửa nấu nồi mèn mén.
Một góc cánh đồng ruộng bậc thang ở Bản Tèn. Ảnh: Đào Thanh.
Đổi thay
Bản Tèn là bản người Mông hiếm hoi ở huyện Đồng Hỷ và cả tỉnh Thái Nguyên. Bản nằm trên núi cao hơn 1.200m của xã Văn Lăng, xã cuối cùng phấn đấu về đích nông thôn mới vào năm 2024 của huyện Đồng Hỷ. Bản Tèn còn nghèo. Cái nghèo ở đây hiện hữu trên mỗi nếp nhà, từ con đường, năng suất cây trồng và nghèo cả chữ. Cả bản có 148 hộ dân thì có đến 147 hộ nghèo và cận nghèo.
Phó thôn Bản Tèn Ngô Văn Tô băng qua mấy ruộng lúa, để đón chúng tôi lên thăm nhà anh. Nói là đi qua bờ ruộng nhưng thực chất là leo núi. Bởi ruộng ở Bản Tèn là ruộng bậc thang, bờ ruộng cũng là con đường duy nhất lên xóm của nhà Tô, xe máy không đi được. Mọi thứ từ sắn, ngô, rau quả… đều lên lưng người Mông mà về nhà.
Tô bảo với chúng tôi rằng, do nhiều năm nay thiếu đường nên cái nghèo còn ở lại với bà con người Mông. Nhà Tô không phải là hộ nghèo nhất bản. Mỗi vụ lúa thu về khoảng 5 tạ thóc và 2 tấn ngô. Bằng đấy thóc, ngô đến vụ người ăn không hết và còn dư thừa nuôi gia súc. Nhưng nếu muốn bán lấy tiền thì người sẽ không có cái để ăn. Vợ chồng Tô cũng đi chặt cây, làm thuê để kiếm tiền nuôi ba đứa con trai. Chúng đang tuổi ăn, tuổi lớn, nên tiền đi làm thuê vợ chồng Tô lấy về chưa kịp đến nhà thì đã hết dọc đường vì trang trải nợ.
Tôi hỏi đùa: Tam nam bất phú Tô có đẻ thêm không? Anh cười đáp: “Cả mình nữa là bốn mà.” Giờ việc của vợ chồng anh là lo cho ba thằng con ăn học. Một thằng đang học dưới trường nội trú được Nhà nước hỗ trợ tiền ăn, ở nên không phải lo. Nhưng nhiều hôm thằng con lớn ấy về rồi đi mà chẳng thể kịp chạy vạy mua cho nó bánh xà phòng mang theo nên đẻ bằng thế đã thấy vất vả lắm rồi!
Giúp Bản Tèn vượt nghèo, nhiều dự án đã được Nhà nước hỗ trợ bà con người Mông. Cán bộ leo mấy con dốc lên Bản Tèn nhiều lần cũng thành quen. Khi chuyện leo dốc lên Bản Tèn không khiến cán bộ thấy mỏi chân nữa thì dự án cũng dần vào được trong cái đầu của người dân bản.
Bí thư Đảng ủy xã Văn Lăng Hoàng Xuân Trường có hơn 20 năm gắn bó với nơi này. Từ ngày con đường nối liền từ trung tâm xã Hòa Bình đến trung tâm xã Văn Lăng là con đường đất lầy lội khó đi đến nay trở thành con đường nhựa, đường bê tông vào các thôn xóm, 4 trường học đều đạt chuẩn quốc gia, trạm y tế tốt, điện đến được các xóm phục vụ sinh hoạt, sản xuất cho bà con nhân dân. Gắn bó lâu ngày, nên các thôn, làng ở nơi đây thiếu gì và cần gì anh đều biết.
Anh Hoàng Xuân Trường bảo rằng, khó nhất ở Văn Lăng là hộ nghèo còn cao. Người dân chủ yếu sinh sống bằng trồng lúa nương và ngô, nhưng đất canh tác ít, lại thiếu nguồn nước trầm trọng. Xã Văn Làng có hơn 6.000 nhân khẩu thì số lượng đồng bào người Mông chiếm 1/3 dân số.
Anh Ngô Văn Tô chăm sóc đàn bò của gia đình. Ảnh: Đào Thanh.
Hỗ trợ bà con thoát nghèo, Nhà nước đã đưa nhiều chương trình dự án về Văn Lăng, trong đó đặc biệt là về Bản Tèn. Dự án của Nhà nước đã đến với xóm làng, vậy làm cách nào để dự án ở lại? Mối lo ấy cứ mãi luẩn quẩn trong đầu của Bí thư Đảng ủy xã Văn Lăng Hoàng Xuân Trường và chính quyền xã. Bởi khi người dân chưa nghe thì mang giống lúa đến làng sẽ nhận về cái lắc đầu vì giống lúa lạ không hợp với đất của người Mông. Mang con bò lai thì sẽ khó chăm sóc, mà mang con bò ta thì giống bé quá…
Muốn dân nghe thì phải hiểu người dân, phải ở lại với dân để dân biết mình thực lòng muốn cùng họ vun đắp cuộc sống. Bởi thế mà có lần Bí thư Đảng ủy xã Văn Lăng, Hoàng Xuân Trường đúng mùng một Tết, anh đến nhà dân vừa chúc Tết vừa mừng tuổi và vận động dân hiến đất làm đường, vận động người dân làm kinh tế. Dân nghe rồi thì cán bộ cũng vui mừng nâng chén rượu say cùng dân mừng xuân mới.
Từ những lần về với dân bản của Bí thư Trường và cán bộ xã Văn Lăng như thế, những giống đào, giống mận đã được mọc trên vườn đồi vươn mình nảy mầm cùng nắng xuân. Những con bò ta, hay bò lai và nhiều giống lợn, gia cầm… đã ở lại chuồng nhiều ngày, lớn lên đẻ ra những con giống mới thay vì bị người dân vội vàng làm thịt sớm.
Từ năm 2012 đến nay, Bản Tèn được Nhà nước đầu tư làm được khoảng 13km đường từ trung tâm xã Văn Lăng lên trung tâm thôn Bản Tèn được bê tông hóa. Đầu năm 2023, thôn tiếp tục được đầu tư xây dựng thêm 1 tuyến đường bê tông mới, với chiều dài hơn 2km, có tổng mức đầu tư trên 11 tỷ đồng, dự kiến hoàn thành trong năm 2024.
Bản Tèn nằm trên núi cao như vắt ngang lưng trời, đẹp tựa như cao nguyên xanh mát là tiềm năng lớn để phát triển du lịch sinh thái gắn với văn hóa bản địa. Bởi nơi đây có cánh đồng ruộng bậc thang rộng tới 10ha. Mùa không cấy lúa thì trồng tam giác mạch. Bản Tèn có bãi đá nghiêng hùng vĩ, có văn hóa người Mông bản địa đặc sắc…
Chính quyền xã Văn Lăng đã tổ chức được mấy mùa lễ hội ở Bản Tèn, thu hút bao nhiêu trai gái bản làng bên và cả du khách ở dưới thành phố Thái Nguyên, du khách ở Hà Nội cũng chẳng ngại ù tai, mỏi mắt mà vượt những cung đường núi quanh co để lên ngắm vẻ đẹp hùng vĩ của Bản Tèn.
