Mưa lớn chỉ là yếu tố kích hoạt sạt lở
Những ngày qua, các trận sạt lở, trượt lở đất đá liên tục xảy ra tại các tỉnh miền núi thuộc Tây Nguyên và Tây Bắc như Đắk Nông, Lâm Đồng, thị trấn Cốc Pài, huyện Xín Mần, tỉnh Hà Giang… Những sự cố này gây thiệt hại lớn về tài sản, các công trình giao thông và thiệt hại về người.
Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang kiểm tra công tác ứng phó, khắc phục hậu quả do mưa lũ, sạt lở đất tại đèo Bảo Lộc, Lâm Đồng. Ảnh: Hải Minh.
Các cơ quan chuyên môn như Cục Địa chất Việt Nam, Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản, Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam… đã có những báo cáo độc lập về hiện trạng, diễn biến, nguyên nhân sạt lở tại các tỉnh thuộc Tây Nguyên, Tây Bắc những ngày qua.
Ông Phạm Văn Sơn, Phó Giám đốc Trung tâm Viễn thám và Tai biến địa chất (Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản) cho rằng, một trong những nguyên nhân chính gây kích hoạt các hoạt động trượt lở đất đá xảy ra tại các khu vực miền núi Việt Nam là mưa lớn.
Tuy nhiên, mưa chỉ là yếu tố kích hoạt, việc có xảy ra sạt lở hay không còn tùy thuộc vào tính chất địa hình, độ dốc, địa chất. Mỗi một nơi có ngưỡng mưa kích hoạt khác nhau, do vậy, cần nghiên cứu cụ thể ngưỡng mưa kích hoạt trượt lở cho từng khu vực, từng loại đất đá tùy theo độ thấm nước, mức độ bão hòa chảy nhão, thảm phủ...
Theo ông Sơn, khi bố trí quy hoạch dân cư, xây dựng công trình cần cân nhắc các vị trí sườn dốc có nguy cơ trượt lở đất đá cao, có kế hoạch thoát nước mặt, nước ngầm và cảnh báo người dân trong các khu vực nguy hiểm.
Hiện trường vụ sạt lở đất trên đèo Bảo Lộc (TP Bảo Lộc, Lâm Đồng) ngày 30/7 làm 3 chiến sĩ cảnh sát giao thông và 1 người dân thiệt mạng. Ảnh: Minh Hậu.
Đối với đường giao thông, cần xem xét yếu tố ổn định của nền đường liên quan đến ảnh hưởng của nước mặt, nước ngầm trong thời gian mưa lớn, mưa kéo dài và có sự tham gia của các phương tiện giao thông tác động.
Tổng Cục trưởng Tổng cục Khí tượng Thủy văn Trần Hồng Thái đánh giá, một trong những nguyên nhân gây sạt lở đất tại một số tỉnh Tây Nguyên và miền núi phía Bắc là do mưa lớn kéo dài khiến đất đá bị bão hòa. Ngoài ra, các tỉnh Tây Nguyên phân bố nhiều đá núi lửa bazan, phong hóa ra thành đất đỏ có chiều dầy lớn, tơi xốp, dễ bị rửa trôi, bóc mòn, dễ bị phá huỷ kết cấu khi bão hòa nước, nên khu vực này dễ bị trượt sạt.
Theo Tổng Cục trưởng Trần Hồng Thái, đối với sạt lở đất ở quy mô nhỏ thì xảy ra khá nhiều do đặc điểm địa hình chia cắt, chúng ta chưa thể thực hiện đo đạc đánh giá địa chất được tất cả các điểm như vậy. Hiện ngành KTTV đang thực hiện khoanh vùng cảnh báo khi có mưa lớn, đồng thời nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo chi tiết đến điểm có nguy cơ sạt lở để người dân phòng tránh.
Một số tỉnh Tây Nguyên đã xuất hiện những vết trượt lở, sạt lở có quy mô lớn và tiềm năng là những khối sạt lở lớn có khả năng đe dọa những khu dân cư và những công trình giao thông, các hồ thủy điện, thủy lợi…
Hai nguyên nhân mới gây ra sạt lở
Theo Tổng cục trưởng Tổng cục KTTV Trần Hồng Thái, qua các vụ sạt lở gần đây ở miền núi phía Bắc và Tây nguyên đã phát hiện hai nguyên nhân mới.
Thứ nhất, ở tỉnh Lâm Đồng đã xác định doanh nghiệp xây kè, đổ đất ở bên ngoài vào đó. Điều này cho thấy công tác quản lý trật tự đô thị ở địa phương còn sơ hở, cần phải tăng cường thanh tra kiểm tra để không thể xảy ra nữa.
Thứ hai, khu vực Tây Nguyên và ở Xín Mần (tỉnh Hà Giang) đã xuất hiện những vết nứt dài hàng trăm mét có tính chất hệ thống. Trong đó, các nhà khoa học nhận định dù Tây Nguyên có lớp phong thổ dày nhưng vết nứt kéo dài tới 547m, bề rộng chỉ 20cm.
Mưa lớn gây sạt lở nghiêm trọng tại nhiều tỉnh miền núi. Ảnh: MH.
"Với đà này vết nứt đó còn kéo dài và sâu hơn nữa, ảnh hưởng tới hoạt động kinh tế xã hội địa phương nên cần sớm có đánh giá nguyên nhân cụ thể để đưa ra những cảnh báo, xử lý trong thời gian tới", ông Trần Hồng Thái thông tin.
Ông Trần Hồng Thái cho rằng, giải pháp lâu dài cần triển khai các nghiên cứu, điều tra về trượt lở đất đá, lũ ống, lũ quét trên diện rộng ở tỷ lệ lớn. Bên cạnh đó, phân vùng cảnh báo nguy cơ để giúp Chính phủ và các địa phương có thể nắm bắt, hiểu biết về hiện trạng và nguy cơ trượt lở đất đá, lũ ống, lũ quét và có định hướng quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời có giải pháp phòng tránh và giảm thiểu thiệt hại về tính mạng và tài sản cho nhân dân.
“Cần thiết tổ chức đoàn khảo sát nhằm đánh giá khoa học và đầy đủ các yếu tố. Đặc biệt hoạt động khảo sát phải có sự phối hợp với các chuyên gia của Cục Địa chất Việt Nam, Viện Khoa học KTTV-BĐKH, cũng như các chuyên gia trong và ngoài Bộ TN-MT để đánh giá cụ thể, chính xác, xác định nguyên nhân cũng như dự báo được nguy cơ, mức độ phát triển của các khối sạt lở, từ đó đề xuất các giải pháp, góp phần đảm bảo cuộc sống bình yên. Đây là việc cấp thiết, cần sớm thực hiện.
Tổng cục KTTV sẽ phối hợp với các đơn vị liên quan bố trí mọi nguồn lực, sớm lên kế hoạch đi kiểm tra khảo sát một số khu vực sạt lở và có nguy cơ tai biến địa chất tại Tây Nguyên trong tháng 8”, ông Thái nói.
Đại diện Tổng hội Địa chất Việt Nam đề xuất Bộ Tài nguyên và Môi trường tiếp tục triển khai Đề án “Điều tra, đánh giá và phân vùng cảnh báo nguy cơ trượt lở đất đá các vùng miền núi Việt Nam”, đồng thời phân cấp cho địa phương những công việc cụ thể trong quá trình triển khai đề án này.
