Thuốc bảo vệ thực vật là vật tư kỹ thuật không thể không sử dụng trong sản xuất nông nghiệp. Nhưng nếu sử dụng quá mức sẽ dẫn đến hậu quả rất tai hại với môi trường, con người và cả sản xuất.
CẦN TÍCH CỰC HẠN CHẾ SỬ DỤNG
Đã có cây trồng thì thế nào cũng có dịch hại cây, đó là qui luật của tự nhiên. Sự bùng phát dịch hại liên quan đến nhiều yếu tố trong đó có những yếu tố thuộc về tự nhiên mà con người rất khó hoặc không thể khống chế nổi, như thời tiết chẳng hạn. Các biện pháp kỹ thuật canh tác của con người nhiều khi còn sơ hở là điều kiện để dịch hại bùng phát.
Khi dịch hại bùng phát đe dọa sản lượng mùa màng thì biện pháp dùng thuốc là rất quan trọng. Ngay trong phương pháp quản lí dịch hại tổng hợp (IPM) cũng có biện pháp dùng thuốc. Có thể chịu rủi ro đành hy sinh sản lượng thu hoạch một số năm để chờ những biện pháp an toàn hơn? Điều này trong thực tế rất khó chấp nhận.
Tính độc hại của thuốc BVTV ai cũng thấy, kể cả người nông dân. Có gia đình để riêng vài luống rau hoặc bao kỹ một số chùm quả không sử dụng thuốc hoặc không cho thuốc dính vào để dùng, còn lại đem bán ra ngoài.
Các trường hợp dùng thuốc ở các vùng rau an toàn lớn ở Hà Nội như Văn Đức, Thư Phú, đồng ruộng được “tắm” thuốc như ở Kiên Giang, Vĩnh Long mà báo Nông nghiệp Việt Nam đã nêu gần đây là những vấn đề ngành nông nghiệp cần lưu tâm. Chắc chắn đây chỉ là một số ít trường hợp được báo nêu ra còn trong thực tế thì hầu như đâu cũng có.
Trước nguy cơ này, có ý kiến là cần cấm tiệt việc sử dụng thuốc BVTV độc hại, được vậy còn gì bằng. Nhưng theo tôi ý kiến này có những điểm nên xem xét. Thứ nhất đã là thuốc BVTV thì thuốc nào cũng độc hại, không nhiều thì ít. Thứ hai liệu trong sản xuất nông nghiệp có thể không sử dụng thuốc BVTV được không? Và thứ ba, làm sao cấm tiệt được khi thực tế lại rất cần.
Trong khái niệm về sản xuất nông nghiệp hữu cơ, phương pháp sản xuất được coi là hoàn hảo nhất vẫn cho phép sử dụng những chế phẩm BVTV sinh học. Vì vậy để góp phần bảo vệ sản xuất theo các tiêu chí hiệu quả và an toàn, chỉ cần hạn chế sử dụng thuốc BVTV một cách hợp lí, thích hợp với tình hình và yêu cầu cụ thể.
HẠN CHẾ NHƯ THẾ NÀO?
Trong danh mục thuốc BVTV ban hành đều đã qui định thuốc cấm và hạn chế sử dụng. Đó là những loại thuốc độ độc cấp tính hoặc mãn tính cao, ảnh hưởng lớn đến môi trường và sức khỏe, thuộc loại đặc biệt nguy hiểm. Ai mua bán, sử dụng rõ ràng vi phạm pháp luật. Số thuốc còn lại là được phép kinh doanh và sử dụng nhưng trong ý đồ chỉ đạo cũng cần phân loại để hạn chế.
Có thể phân loại và hạn chế theo hai cách. Một là cấp độ độc, trước hết là cấp độc II, kể cả thuốc hóa học và sinh học (trong thuốc có nguồn gốc sinh học cũng có loại cấp độc II, như nhóm Avermectin). Về mặt này cần xem xét thêm cả ảnh hưởng đến thiên địch. Hai là hạn chế theo đối tượng cây trồng, với những cây yêu cầu độ an toàn cao như rau cần có tiêu chuẩn riêng.
Ngoài ra có những tiêu chuẩn tham khảo như thời gian cách ly, hàm lượng hoạt chất, lượng sử dụng. Có những loại thuốc độc cao nhưng thường sử dụng cách xa thời gian thu hoạch hoặc không trực tiếp phun lên cây như thuốc xử lý giống, xử lý đất, thuốc trừ cỏ, trừ sâu cuốn lá, nhện gié cho lúa.
Hiện có nhiều sản phẩm đang đẩy hàm lượng hoạt chất ngày càng lên cao làm tăng tồn dư trên nông sản, ảnh hưởng đến người sử dụng và môi trường. Thuốc sinh học nhóm Avermectin thuộc cấp độc II, rất hại thiên địch nhưng lượng sử dụng rất thấp và mau phân hủy. Hạn chế cả thuốc hỗn hợp nhiều hoạt chất.
Nói chung nếu quy định nhiều tiêu chuẩn hạn chế đối với nhiều trường hợp là không cần thiết, còn gây khó khăn cho người sử dụng, người quản lý và doanh nghiệp, có thể còn ảnh hưởng đến sản xuất.
HẠN CHẾ BẰNG CÁCH NÀO?
Theo tôi, có 3 việc quan trọng trước mắt cần làm:
Trước hết cần chấn chỉnh và cải tiến việc đăng ký thuốc
Đối tượng cây và dịch hại nên quy định theo hoạt chất chứ không theo từng sản phẩm thương mại như hiện nay. Căn cứ vào tính chất và tác dụng của hoạt chất, quy định một số đối tượng cây trồng và dịch hại mà hoạt chất có hiệu quả cao và an toàn để cho phép sử dụng, khi cần thiết thì làm thí nghiệm hoặc điều chỉnh, bổ sung lại.
Như vậy những chế phẩm thương mại của hoạt chất không cần đăng ký đối tượng sử dụng riêng mà được sử dụng theo đối tượng hoạt chất đó đã được phép. Hiện có những sản phẩm được đăng ký rất nhiều đối tượng trong đó nhiều đối tượng thực sự không có hiệu quả, dân nghe theo quảng cáo dùng không tốt lại phải dùng thuốc khác.
Các hoạt chất mới, nhất là thuốc sinh học, nên khuyến khích đưa vào. Một lý do hiện nay nông dân sử dụng thuốc nhiều là do có nhiều hoạt chất hiệu quả trừ dịch hại thực tế đã giảm vì dùng đã lâu.
Các đơn vị đăng ký sản phẩm phải đảm bảo những tiêu chuẩn nhất định về điều kiện và trình độ sản xuất, chất lượng nguồn nguyên liệu, có thể tăng kinh phí đăng ký. Nhiều ý kiến cho rằng việc đăng ký thuốc BVTV hiện nay rất lộn xộn, thiếu chặt chẽ, là nguyên nhân quan trọng dẫn đến sự bát nháo trong thị trường kinh doanh và tăng lượng thuốc sử dụng trên đồng ruộng.
Tăng cường quản lý khâu cung ứng
Trước hết nên quy định lại mức độ xử phạt các công ty và đại lý vi phạm sao cho đủ sức răn đe, hạn chế. Có những đơn vị sẵn sàng chịu phạt và chi phí thêm vì phạt vẫn có lợi. Nội dung quảng cáo thì gần như xả láng, thậm chí có hại.
Thường xuyên kiểm tra các đại lý và cửa hàng cung ứng. Theo các kết quả điều tra, đa số nông dân sử dụng thuốc theo khuyến cáo của cửa hàng. Hàng năm các địa phương vẫn tổ chức bồi dưỡng kỹ thuật và phổ biến các quy định quản lý thuốc cho đại lý nhưng thực tế hiệu quả rất thấp, đa số đại lý vẫn chạy theo lợi nhuận là chính.
Tuyên truyền, hướng dẫn kỹ thuật cho nông dân rộng rãi và có chất lượng hơn
Xem ra các lớp tập huấn và chương trình phát thanh, truyền hình của cơ quan kỹ thuật vẫn ít và kém hấp hẫn hơn nhiều so với các cuộc hội thảo, tư vấn dày đặc và thoải mái của các công ty.
Vấn đề hạn chế sử dụng thuốc BVTV thực sự đã rất cấp bách, đặt ra một trách nhiệm lớn đối với ngành chức năng quản lý công tác bảo vệ thực vật của nhà nước.
