Năm nay ngày Tết cổ truyền Chôl Chnăm Thmây ở Nam bộ diễn ra 3 ngày, từ ngày 14 - 16/4. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
Đây không chỉ là lễ hội để gắn kết cộng đồng, thể hiện ước vọng một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu mà còn là dịp để tưởng nhớ tổ tiên, ông bà.
Năm nay, ngày Tết cổ truyền Chôl Chnăm Thmây diễn ra 3 ngày từ 14 - 16/4. Theo quan niệm của đồng bào Khmer, đây là thời kỳ kết thúc mùa nắng chuẩn bị bước sang mùa mưa. Là thời điểm trời đất giao hòa, muôn cây xanh tốt, đâm chồi nảy lộc, khởi đầu cho một năm mới. Chôl Chnăm Thmây nghĩa là vào năm mới.
Những ngày này về các phum, sóc ở các tỉnh có đông đồng bào Khmer sinh sống như Sóc Trăng, Trà Vinh, An Giang, Kiên Giang, Vĩnh Long và TP Cần Thơ… mới cảm nhận được không khí hối hả đón Tết của đồng bào Khmer rất ấm áp và nghĩa tình.
Người dân Khmer gói bánh tét ăn Tết Chôl Chnăm Thmây. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
Ông Chau Hon, ở ấp An Hòa, xã Châu Lăng, huyện Tri Tôn, tỉnh An Giang cho biết: Năm nay người dân ăn Tết trong không khí rất phấn khởi vì lúa và hoa màu cho năng suất cao, bán được giá. Sau vụ mùa thu hoạch xong chúng tôi chuẩn bị mọi thứ để đón Tết cổ truyền của dân tộc.
Trước nhất, mỗi gia đình tự tu chỉnh bàn thờ Têvađa (còn gọi là bàn thờ Ông Thiên) ngay trước sân nhà và chuẩn bị các lễ vật như hoa, nến, nhang, cốm dẹp, bánh tét và nhiều loại trái cây thơm ngon khác. Trước giờ đón năm mới, ông bà, cha mẹ tập hợp con cháu lại trước bàn thờ tổ tiên, đốt nhang và nến, chắp tay vái lên trời cầu xin Ông Thiên ban phúc lành. Các hoạt động Tết Chôl Chnăm Thmây phần lớn được tổ chức tại chùa, vì vậy sau khi làm các thủ tục ở gia đình xong là tụ tập về chùa để thực hiện các nghi lễ và vui Tết tại đó.
Người dân mang cơm, thịt đến chùa để cúng. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
Theo Hòa thượng Chau Sơn Hy, trụ trì chùa Sà Lôn (xã Lương Phi, huyện Tri Tôn), Tết Chôl Chnăm Thmây còn gọi là tết “chịu tuổi”, thông thường những ngày này người Khmer tập trung vào chùa. Tại chùa các vị sư tổ chức nhiều nghi lễ. Ngày thứ nhất có tên gọi là Sang-kran nghĩa là “bước đi, tiến tới”. Ngày thứ hai gọi là Wana-bot nghĩa là “thiếu hoặc thừa”. Ngày thứ ba gọi là Lơn-sắtk nghĩa là “tiến lên, tăng lên”.
Gần đến ngày Tết, các vị chức việc của các chùa Phật giáo Nam tông Khmer như (A-Cha, Ban quản trị), quy tựu các con em Phật tử, mọi người cùng với các sư tập trung dọn dẹp, trang trí sơn phết lại ngôi chùa bằng nhiều màu sắc sặc sỡ rất đẹp.
Lễ tắm Phật. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
Còn các gia đình đồng bào Khmer đều ăn mặc đẹp. Mọi nhà đều sửa sang, quét dọn, trang trí lại, chuẩn bị đồ ăn, thức uống, bánh trái, hoa quả, cá thịt… Cho dù giàu hay nghèo đều không thể thiếu được Num-Chrụt (bánh tét), Num-tean (bánh ít) và Num-Kha-Nhây (bánh gừng)… Các loại bánh này tượng trưng cho sự no ấm, làm ăn thịnh vượng, được mùa của người Khmer, dùng để cúng trên bàn thờ ông bà tổ tiên, dùng làm lễ vật, đi chùa và để tiếp khách trong những ngày Tết.
Đặc biệt, ngày Tết Chôl Chnăm Thmây thường có tục té nước. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
Trong đêm giao thừa năm nay (diễn ra lúc 2h12) mọi nhà đều thắp nhang đèn, hoa quả, ly nước ướp hương hoa… cúng trên bàn thờ trước sân nhà để tiễn vị Chư thiên cũ (Thần Têu-va-đa) và rước vị Thần Têu-va-đa mới xuống cai quản đất đai, thổ trạch.
Đồng bào dân tộc Khmer tin rằng hàng năm Thần Têu-va-đa đều có một vị luân phiên nhau xuống để cai quản dương thế trong một năm. Cho nên, đồng bào Khmer rất tôn kính, ngưỡng mộ và trong đêm giao thừa mọi người ngồi xếp chân trước bàn thờ sân nhà, khấn vái để vị Thần Têu-va-đa năm mới ban phước lành cho cả gia đình trong năm.
Có thể cảm nhận rằng, vào những ngày Tết Chôl Chnăm Thmây, trong phum sóc luôn rộn ràng những điệu múa cổ truyền, giọng hát Dì Kê, cùng nhiều trò chơi dân gian như đẩy gậy, kéo co, đội cá om lấy nước... Đặc biệt, ngày Tết Chôl Chnăm Thmây thường có tục té nước. Thực ra đây là tục để các thanh niên đến tuổi sắp lấy vợ, được phép sử dụng để “trêu đùa”, làm quen với các thiếu nữ.
Lễ cầu siêu cho ông bà quá cố. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
Ông Chau Tút, người Khmer ở thị trấn Thới Lai, huyện Thới Lai TP Cần Thơ cho biết thêm: Trong ngày lễ cuối cùng, có hai nghi thức lễ phải thực hiện, đó là: Nghi lễ “Băng Skôl” (lễ cầu siêu), lễ này được thực hiện ở chùa kết thúc lễ đắp núi cát thông qua nghi thức cầu siêu, hồi hướng phước đức đến với ông bà, cha mẹ, người có công ơn đối với mình.
Buổi chiều làm nghi thức “Sroong tưk Press” (tắm Phật) được tổ chức tại chùa, sau đó mọi người về nhà tiếp tục làm nghi thức tắm cho ông bà, cha mẹ, người có công ơn với mình để xin tạ tội và cầu mong mọi sự phước lành cho bản thân và gia đình.
Tết Chôl Chnăm Thmây là dịp để đồng bào dân tộc Khmer gửi gắm ước mơ hạnh phúc, ý thức hướng thiện và lòng báo ân với tổ tiên, ông bà, cha mẹ của mình trong năm. Tết Chôl Chnăm Thmây có giá trị giáo dục con người về tấm lòng hiếu thảo, đoàn kết thương yêu nhau trong phum sóc, cũng là dịp để mọi người gặp gỡ nhau chúc mừng, thăm hỏi lẫn nhau.
