Không chỉ là chiếc nón
Nghề chằm nón ngựa ở làng Phú Gia, xã Cát Tường (huyện Phù Cát, Bình Định) hình thành đến nay đã hơn 200 năm. Từ đó đến nay, người dân làng Phú Gia không ngừng gìn giữ, bảo tồn nghề truyền thống của ông cha, tạo ra cho xã hội sản phẩm độc đáo không chỉ làm xao lòng du khách trong nước mà còn “đốn tim” du khách nước ngoài.
Theo ông Đỗ Văn Lan (74 tuổi), người cả đời tâm huyết với nghề chằm nón ngựa ở làng Phú Gia, sở dĩ chiếc nón được sản xuất tại làng Phú Gia có tên là “nón ngựa” bởi nó bền bỉ như sức ngựa. Thêm nữa, nón ngựa Phú Gia chỉ dành cho giới có chức sắc và những người thuộc giới thượng lưu, quyền quý của thời ấy, họ chỉ đội nón lúc ngồi trên lưng ngựa. Nét độc đáo của nón ngựa Phú Gia là mẫu hoa văn “long, lân, quy, phụng” được thêu trên nón. Những mẫu hoa văn này là biểu tượng quyền uy của người đội nón. Mỗi mẫu hoa văn thể hiện thứ bậc của người đội nón trong xã hội thời ấy. Chỉ cần nhìn vào hoa văn trên chiếc nón ngựa là biết phẩm hàm của những vị quan trong triều đình phong kiến.
Ông Lâm Hải Giang, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bình Định phát biểu tại Lễ đón nhận bằng Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia của nghề chằm nón ngựa Phú Gia. Ảnh: V.Đ.T.
Ông Lan cho rằng nón ngựa Phú Gia là sản phẩm đặc trưng của văn hóa trang phục, có giá trị mỹ thuật cao và là sản phẩm đặc trưng làng nghề của Bình Định. Nón ngựa Phú Gia được làm thủ công với nhiều công đoạn công phu, mỗi công đoạn lại yêu cầu cách thức khác nhau. Để làm ra một chiếc nón ngựa, người chằm nón phải thực hiện 10 công đoạn, từ tạo sườn cho đến thêu thuyền, kết lá… Nón ngựa Phú Gia có kết cấu rất đặc biệt và rất bền chắc.
“Nón được kết thành 10 lớp, nguyên liệu làm nón là lá kè (lá cọ), ống giang (cật), rễ dứa,… mọc tự nhiên trong rừng núi Bình Định. Hoa văn trên nón ngựa đa số là các hình ảnh mang đậm bản sắc văn hoá người Việt như đám mây, long-lân-quy-phụng, hoa sen, bầu rượu,… Vì thế, người làm nón ngoài sự tinh tế còn phải có năng khiếu mỹ thuật. Mỗi chiếc nón ngựa nếu làm đủ các công đoạn sẽ có độ bền sử dụng 150 đến 200 năm. Hiện nhiều chiếc nón ngựa của 200 năm trước vẫn còn được lưu giữ tại thôn Phú Gia”, ông Lan cho hay.
UBND huyện Phù Cát đón nhận bằng Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia của nghề chằm nón ngựa Phú Gia. Ảnh: V.Đ.T.
Bảo tồn di sản
Ngày 12/9, tại làng Phú Gia, UBND huyện Phù Cát phối hợp với Sở Văn hóa và Thể thao Bình Định long trọng tổ chức lễ đón nhận bằng Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được trao cho nghề chằm nón ngựa.
Theo ông Lâm Hải Giang, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bình Định, nghề chằm nón ngựa đã và đang được người dân xã Cát Tường duy trì, lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Làng nghề nón ngựa Phú Gia đã được UBND tỉnh Bình Định công nhận là làng nghề truyền thống, đạt danh hiệu Làng nghề tiêu biểu Việt Nam, trở thành địa điểm du lịch nổi tiếng của Bình Định; sản phẩm của làng nghề đã có mặt trong và ngoài nước.
“Nghề chằm nón ngựa Phú Gia được ghi danh Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, qua đó khẳng định giá trị bền vững và sức sống mãnh liệt của làng nghề; tôn vinh, biểu dương cộng đồng dân cư và các nghệ nhân trong việc giữ gìn, bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Đây vừa là niềm vinh dự, vừa là trách nhiệm lớn lao của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân huyện Phù Cát nói riêng và tỉnh Bình Định nói chung”, ông Giang khẳng định.
Quan khách thưởng ngoạn nét độc đáo của những chiếc nón ngựa Phú Gia. Ảnh: V.Đ.T.
Để nghề chằm nón ngựa Phú Gia trường tồn trong dòng chảy văn hóa dân tộc, ông Lâm Hải Giang đề nghị huyện Phù Cát cần có quy hoạch tổng thể, chi tiết, lưu ý đến các thiết chế truyền thống và không gian sử dụng nón ngựa để giữ gìn bản sắc văn hóa làng nghề truyền thống gắn với phát triển kinh tế và du lịch.
Cùng với đó là xây dựng, triển khai thực hiện các giải pháp, cơ chế, chính sách hỗ trợ nghệ nhân; tiếp tục tuyên truyền, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các cấp, các ngành, chủ thể di sản, nhân dân; khuyến khích các tổ chức, cá nhân đóng góp, tài trợ cho việc bảo vệ và phát huy; đẩy mạnh kết nối với các đơn vị kinh doanh dịch vụ du lịch để xây dựng tour, tuyến phục vụ nhu cầu khách du lịch trong nước và quốc tế, hướng đến mục tiêu xây dựng du lịch làng nghề nón ngựa Phú Gia là sản phẩm du lịch đặc trưng của tỉnh.
Theo ông Nguyễn Văn Hưng, Chủ tịch UBND huyện Phù Cát, ngoài những chiếc nón ngựa truyền thống, làng nghề Phú Gia ngày nay còn chế tác ra nhiều loại nón cách tân. Người làm nón chỉ giữ lại những công đoạn chính trong quy trình làm nón ngựa truyền thống, một số nguyên liệu làm nón cũng được thay đổi để phù hợp với xu hướng thị trường. Hiện nay, nón ngựa Phú Gia đã có mặt ở khắp nơi, từ Bắc vào Nam và cả nước ngoài.
Chiếc nón ngựa Phú Gia “đốn tim” du khách. Ảnh: V.Đ.T.
“Làng nón ngựa Phú Gia đã trở thành một điểm nhấn du dịch ở các tour về Bình Định. Mỗi phiên chợ (5 ngày một phiên) có gần 1.000 chiếc nón ngựa Phú Gia được xuất đi các tỉnh, thành khắp cả nước. Những kết quả phấn khởi nêu trên là động lực để những người dân ở làng nón ngựa Phú Gia quyết tâm giữ nghề, giữ nét văn hóa, tinh hoa của cha ông ngày trước”, ông Hưng chia sẻ.
Cũng theo ông Hưng, để bảo vệ và phát huy giá trị di sản nghề chằm nón ngựa Phú Gia, trong thời gian tới, huyện quyết tâm triển khai thành công Đề án Bảo vệ và phát huy giá trị của nghề chằm nón ngựa Phú Gia. Cụ thể, huyện tiếp tục tạo điều kiện hỗ trợ, khuyến khích các hộ gia đình, cơ sở sản xuất phát triển theo hướng liên kết, tạo sản phẩm hàng hóa đặc trưng.
“Các nghệ nhân, người nắm giữ di sản có nhiều đóng góp trong việc gìn giữ, thực hành, bảo vệ và phát huy giá trị di sản ở làng nón ngựa Phú Gia sẽ được tôn vinh xứng đáng. Huyện Phù Cát cũng sẽ hình thành khu trưng bày, khu trình diễn nghề truyền thống gắn với hoạt động du lịch trải nghiệm; đầu tư xây dựng các cơ sở hạ tầng kỹ thuật phục vụ du lịch. Thành lập tổ hợp tác tổ chức sản xuất và tiêu thụ sản phẩm; xây dựng trang thông tin điện tử làng nghề…”, ông Nguyễn Văn Hưng, Chủ tịch UBND huyện Phù Cát.
