Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Nguyễn Hoàng Hiệp: 'Đợt thiên tai vừa rồi rất dị thường'

Loại bỏ 472 quy hoạch thủy điện nhỏ ra khỏi quy hoạch

Ông Lê Công Thành, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường, cho rằng, đợt thiên tai vừa qua khốc liệt hơn đợt thiên tai lịch sử năm 1999 xảy ra ở miền Trung. Đã có 4 cơn bão liên tiếp ập vào, trong đó bão số 9 là bão mạnh nhất trong 20 năm qua, lượng mưa cũng lớn hơn cơn bão năm 1999.

Báo chí rất quan tâm đến hoạt động của con người có làm tăng thêm thiên tai hay không, đặc biệt là thiên tai gây thiệt hại lớn của người dân thời gian qua như sạt lở đất, lũ ống và lũ quét?

"Chúng ta đã được các chuyên gia về địa chất đánh giá nguyên nhân chính là miền Trung có khu vực đồi núi cao, địa hình phân cắt và có lớp vỏ phong hóa dày, nhiều đất sét. Đây là điều kiện hết sức bất lợi, nhất là khi xảy ra mưa lớn, mưa lâu ngày, nước chứa trong lớp phong hóa tạo thành khối nhầy và có lực trượt kéo xuống phía dưới.

Ngoài ra các hoạt động dân sinh như mở đường, san ủi mặt bằng xây dựng nhà ở, trường học, cơ sở hạ tầng… Trong đó có cả nhà máy thủy điện đảm bảo an ninh năng lượng cho đất nước đã tác động đến tự nhiên. 

Đây là hoạt động gây ra việc cắt ta-luy, tạo ra mất chân sườn dốc và mất ổn định sườn dốc, là những nguyên nhân kích hoạt thiên tai có thể xảy ra".

Ông Thành cũng cho biết, vừa rồi chúng ta cũng nói nhiều đến chuyện mất rừng có phải là nguyên nhân gây ra những thảm họa thiên tai không? "Chúng ta cần đánh giá trong từng trường hợp cụ thể", ông Thành nói.

Ví dụ năm 2016 ở Yên Bái đã xảy ra trận sạt lở đất kinh hoàng ở những khu vực rừng nguyên sinh. Hình ảnh chụp từ flycam cho thấy rừng nguyên sinh bị sạt lở như vết bổ cào ở sườn núi. Còn vụ sạt lở đất ở thủy điện Rào Trăng 3 (Thừa Thiên Huế) là công trình thủy điện đang trong quá trình xây dựng, cắt xẻ núi thì xảy ra sự cố đáng tiếc này.

Thực tế vừa rồi, những trận mưa lũ đều lớn hơn năm 1999, nhưng chính quyền địa phương, các tỉnh miền Trung đã thực hiện quy trình vận hành điều tiết liên hồ chứa, nhờ đó cắt được rất nhiều lượng nước.

Nếu lượng nước này không được các hồ chứa thủy điện, thủy lợi giữ lại thì khi đổ về hạ du sẽ gây ngập lụt sâu và trên diện rộng hơn rất nhiều so với năm 1999.

Liên quan đến đánh giá tác động môi trường của các dự án thủy điện, nhất là thủy điện nhỏ, Bộ Tài nguyên và Môi trường, các cơ quan chuyên môn luôn đánh giá, thẩm định các yếu tố tác động đặc thù, bao gồm các yếu tố tác động đến rừng, thảm phủ thực vật, đa dạng sinh học… vừa đánh giá dòng chảy tối thiểu mà thủy điện trở lại cho hạ du và các yếu tố liên quan khác.

"Chúng ta cũng đã biết rằng, Luật Lâm nghiệp đã có quy định chặt chẽ về việc chuyển đổi đất rừng cho tất cả các loại dự án, không chỉ riêng thủy điện. Trong đó cũng có những biện pháp hết sức chặt chẽ, cho nên việc đảm bảo trồng lại rừng, phát triển rừng, một số nhà máy thủy điện đã nâng cao nhận thức và thực hiện để vừa giữ nguồn sinh thủy cho khu vực nhà máy của mình, vừa đảm bảo tránh sạt lở đất", ông Thành cho biết.

Và trong thời gian tới, theo Thứ trưởng Lê Công Thành, để giảm thiểu nguy cơ, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Công thương và các Bộ có liên quan đã tham mưu cho Chính phủ loại bỏ 472 quy hoạch thủy điện nhỏ ra khỏi quy hoạch và 213 điểm tiềm năng có thể xây dựng thủy điện sẽ cần phải được xem xét hết sức kỹ lưỡng và chặt chẽ để đảm bảo sự phát triển kinh tế xã hội của các địa phương, đặc biệt là khu vực miền núi. Qua đó đảm bảo bền vững và tránh được thiên tai như thời gian vừa qua.

Đợt thiên tai vừa qua rất dị thường

Cùng trả lời vấn đề trên, Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Nguyễn Hoàng Hiệp, phân tích thêm: Đợt thiên tai vừa rồi rất dị thường, chưa bao giờ trong 20 ngày miền Trung chịu 4 cơn bão, dẫn đến hiện tượng “lũ chồng lũ, bão chồng bão”.

Ngay từ tháng 1/2020, tại Hội nghị toàn quốc phòng chống thiên tai, Bộ NN-PTNT và Bộ Tài nguyên - Môi trường đã cảnh báo năm nay miền Trung có 5-6 cơn bão ảnh hưởng trực tiếp. Điều đó cho thấy chúng ta cảnh báo rất sớm, nhưng tại sao lại thiệt hại như vậy? Tại sao khi xảy ra thiên tai vẫn có người không chạy được, vẫn ở trên những nóc nhà?

Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp lý giải: Người dân cơ bản đã có thông tin về mưa bão, bởi Bộ Thông tin và Truyền thông đã gửi 56,1 triệu lượt tin nhắn đến bà con. Một số nơi bị ngập trên diện rộng và ngập sâu, thậm chí nhà 2 tầng cũng không còn chỗ nào trú tránh. Điển hình như ở huyện Lệ Thủy (Quảng Bình) có nhà mực nước ngập 6,3m, vượt mức lũ lịch sử.

Nói về công tác ứng phó, Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp tiếp tục nhấn mạnh: "Đây là đợt thiên tai dị thường.

Công tác ứng phó đã rất chủ động, tuy nhiên có mấy vấn đề đặt ra. Thứ nhất, chúng ta nói về lực lượng ứng phó, chủ yếu là công an và quân đội. Vừa qua rất nhiều đồng chí hy sinh, bị thương. Chúng tôi đi cùng rất nhiều lần với các đồng chí, nhưng lực lượng cơ bản không đảm bảo".

Đại diện Bộ NN-PTNT cho rằng, phải có lực lượng chuyên nghiệp hơn, chính quy hơn, trang thiết bị hiện đại hơn để phù hợp với mọi điều kiện thời tiết. Có như vậy mới đảm bảo được an toàn cho các lực lượng cứu hộ.

Thứ hai, chúng ta đã đầu tư rất nhiều các công trình phòng, chống thiên tai, nhưng sức chịu đựng của các công trình có hạn. Ví dụ như đê biển chỉ thiết kế để chịu đựng được sóng gió cấp 10 - 11. Nếu thiết kế công trình chống chịu sóng gió cấp 12, giật 15 thì tốn kém hơn rất nhiều. Cơ sở giao thông và hạ tầng cũng vậy.

“Các khu neo đậu tàu thuyền tránh trú bão cũng mới chỉ đảm bảo khoảng 46% cho tàu thuyền. Đó là những câu chuyện có thật và vẫn đang diễn ra”, Thứ trưởng Hiệp chia sẻ.

Ông cũng cho biết, những trận sạt lở đất trong đợt vừa qua diễn ra rất phức tạp và nằm ngoài bản đồ cảnh báo sạt lở. Rõ ràng chúng ta phải ứng dụng khoa học công nghệ nhiều hơn thì mới cảnh báo nhanh được.

Hiện nay, hơn 10 tỉnh có nguy cơ thiên tai cao đã có bản đồ sạt lở, nhưng bản đồ sạt lở tỷ lệ 1/50.000 thì quá chung chung, dựa vào bản đồ trên thì có thể một lúc phải di chuyển vài xã, không thể làm được.

Chính vì vậy, sắp tới chắc chắn Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ sẽ có những chỉ đạo và đầu tư cho công tác này.

"Còn con người có tác động đến thiên tai hay không? Chắc chắn là có. Hoạt động của con người tác động theo cả hướng tốt và hướng không tốt. Quan điểm của chúng tôi là phải thuận thiên, nhưng thuận thiên phải có kiểm soát, phải có giải pháp công trình để thuận thiên và bắt buộc phải chọn đầu tư các công trình theo hướng không hối tiếc. Công trình nào xác định đầu tư không hối tiếc thì phải làm ngay".