Tinh hoa làng nghề sơn mài Tương Bình Hiệp

Giữ "lửa nghề" sơn mài truyền thống

Nhắc đến các nghề thủ công truyền thống trên đất Bình Dương không thể thiếu làng nghề sơn mài Tương Bình Hiệp ở phường Tương Bình Hiệp, TP.Thủ Dầu Một. Đây là làng nghề truyền thống có tuổi đời hàng trăm năm, được kế thừa và lưu truyền qua nhiều thế hệ.

Theo nghệ nhân ưu tú Lê Bá Linh (thường gọi là Tư Bốn), Phó Chủ tịch Hiệp hội Sơn mài và Điêu khắc Bình Dương, nghề sơn mài đã len lỏi vào đời sống người dân phường Tương Bình Hiệp từ khoảng những năm 1930. Trải qua nhiều thăng trầm, làng sơn mài Tương Bình Hiệp vẫn giữ được bản sắc riêng, luôn đảm bảo mặt hàng chất lượng cao, mẫu mã phong phú với hai loại sản phẩm là khảm và sơn mài. Mỗi sản phẩm ở đây là một tác phẩm nghệ thuật, đòi hỏi sự khéo léo của bàn tay, óc sáng tạo và cái nhìn tinh tế của nghệ nhân. 

Theo đó, sản phẩm sơn mài của Bình Dương chứa đựng đầy đủ 3 loại hình sơn mài truyền thống, đó là: Sơn mài trang trí, sơn mài ứng dụng và tranh sơn mài. Với nguồn nguyên liệu gỗ các loại, kết hợp với sơn dầu, một loại chất liệu có màu sắc đẹp, lạ, bóng, bền, nghệ nhân tạo nên lớp men đen bóng đặc trưng cho những tác phẩm sơn mài Bình Dương.

Rảo bước dưới những mái tôn nóng hực, ông Lê Bá Linh giới thiệu vắn tắt quy trình làm ra một sản phẩm sơn mài gồm các bước cơ bản là tạo kiểu dáng, sơn hom, mài, sơn lót, trang trí, làm bóng và kiểm tra.

Nghe thì đơn giản, nhưng khi tận mắt nhìn từng bước từ lúc thô sơ đến lúc hoàn thiện, tôi thực sự choáng ngợp trước quy trình phức tạp để cho ra một sản phẩm sơn mài chỉn chu.

“Để tạo nên một tác phẩm sơn mài truyền thống, thường phải trải qua 25 công đoạn khắt khe, đòi hỏi mất nhiều công sức và thời gian. Có công đoạn phải làm đi làm lại tới 6 lần mới đạt yêu cầu như công đoạn hom, sơn lót. Riêng công đoạn sơn mỗi sản phẩm phải mất từ 3 - 6 tháng mới đảm bảo yêu cầu chất lượng”, ông Lê Bá Linh chia sẻ.

Ông Lê Bá Linh cho biết thêm, sơn mài Tương Bình Hiệp luôn thể hiện sự tinh xảo, nhẹ nhàng, thanh thoát, đậm đà bản sắc, thể hiện đa dạng trên tất cả các sản phẩm, từ những bức tranh nghệ thuật đến các sản phẩm sơn mài để sử dụng và trang trí như bình, lọ, đĩa, vòng tay, hộp... Qua đó, sản phẩm sơn mài đã chinh phục nhiều thị trường khó tính.

“Để tạo ra một tuyệt tác sản phẩm sơn mài, có lẽ không phải bất kỳ ai cũng biết, nắm bắt và làm quen tay, ngoại trừ các nghệ nhân, các thợ lành nghề đã cống hiến hàng chục năm tuổi trẻ. Tùy theo kinh nghiệm của mỗi nghệ nhân và bí quyết của từng người sẽ cho mặt hàng sơn mài và khảm mang nét riêng, tạo thêm thêm sự đa dạng, phong phú và đặc sắc cho sản phẩm của làng, song vẫn giữ được nét đẹp truyền thống, sự tinh xảo, nhẹ nhàng mang đậm tính chất Á Đông, "giữ lửa" là một làng nghề truyền thống của dân tộc Việt Nam”, ông Lê Bá Linh nhấn mạnh.

Kỳ vọng phát triển mới

Tết Nguyên đán 2025 đang đến gần, bên cạnh bảo đảm hoàn thành đơn hàng xuất khẩu đã ký kết, các doanh nghiệp ngành sơn mài tại Tương Bình Hiệp đang tất bật phục vụ thị trường Tết.

Tại Công ty TNHH MTV Sơn mài Định Hòa (TP.Thủ Dầu Một), hàng chục công nhân đang miệt mài thực hiện các công đoạn trong quy trình sản xuất nhằm cung ứng kịp thời sản phẩm cho thị trường nội địa trong dịp Tết Nguyên đán sắp tới.

Ông Trương Quang Tịnh, Giám đốc công ty cho biết, vào dịp cuối năm, nhu cầu quà tặng và trang trí nội thất thường tăng cao. Do đó, công ty đã chuẩn bị nhiều mặt hàng phù hợp để đáp ứng nhu cầu của khách hàng.

Theo ông Tịnh, những năm qua sản phẩm sơn mài tiêu thụ nội địa trong dịp Tết Nguyên đán cao hơn bình quân tháng trong năm từ 20-30%. Năm nay tình hình kinh tế không có nhiều biến động mạnh như các năm trước và nhu cầu khách hàng cũng không thay đổi đáng kể. "Làng nghề sơn mài của chúng tôi là một nghề truyền thống lâu đời, và mỗi dịp Tết Nguyên đán, đây là thời điểm rất tốt để quảng bá hình ảnh và giới thiệu sản phẩm đến người tiêu dùng, ông Tịnh chia sẻ.

Phó Chủ tịch Hiệp hội Sơn mài và Điêu khắc Bình Dương Lê Bá Linh cho rằng, năm vừa qua đánh dấu sự suy giảm trong một số lĩnh vực như bất động sản đã góp phần làm giảm nhu cầu mua quà tặng và trang trí cho các cơ quan, tổ chức và gia đình vào cuối năm bị ảnh hưởng. Mặc dù nền kinh tế đang ổn định, nhưng không có sự phát triển mạnh mẽ như trước. Tuy vậy, ông Linh cho biết ngành sơn mài vẫn có những tín hiệu khả quan, với mức tăng trưởng đạt khoảng 5-10%. Hy vọng năm 2025, tình hình kinh tế sẽ ổn định và phát triển hơn, tạo điều kiện thuận lợi cho các ngành nghề, trong đó có sơn mài.

Ông Lê Bá Linh cho biết thêm, xu hướng chuyển đổi số trong ngành, mở ra nhiều cơ hội quảng bá sản phẩm thông qua các kênh thương mại điện tử. Tuy nhiên, việc chuyển đổi này cũng đặt ra nhiều thách thức đối với các cơ sở sản xuất thủ công. Do đặc thù sản phẩm thủ công không thể sản xuất đại trà với số lượng lớn, việc quảng bá rộng rãi và đáp ứng nhu cầu khách hàng đòi hỏi các đơn vị phải chuẩn bị sản lượng và bảo đảm chất lượng.

Việc kết hợp giữa kỹ thuật truyền thống và đổi mới sáng tạo là thách thức lớn đối với ngành sơn mài. Các doanh nghiệp cần năng động, sáng tạo và không ngừng học hỏi để bảo tồn và phát triển nghề truyền thống. Điểm nhấn của sản phẩm sơn mài làng nghề này là sự kết hợp giữa kỹ thuật cổ truyền và sáng tạo hiện đại. Sản phẩm không chỉ giữ gìn giá trị truyền thống mà còn mang lại mẫu mã mới mẻ, phù hợp với xu hướng thị trường.

Hiện, UBND tỉnh Bình Dương đã phê duyệt đề án “Bảo tồn và phát triển làng nghề sơn mài Tương Bình Hiệp kết hợp du lịch”. UBND tỉnh Bình Dương đã rất tích cực trong việc thúc đẩy dự án bảo tồn nghề sơn mài Bình Hiệp. Hiện tất cả hồ sơ thủ tục đã hoàn thành và đang chờ khởi công trong năm 2025.

Mỗi độ tết đến xuân về, mỗi ngành, mỗi người Việt Nam đều có những kỳ vọng mới. Đối với ngành sơn mài Bình Dương, chúng tôi hy vọng dự án này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc quảng bá sản phẩm, thu hút khách du lịch và duy trì nghề sơn mài truyền thống”, ông Lê Bá Linh nhấn mạnh.