Tổn thất sau thu hoạch nông sản, thủy sản chiếm 12% GDP toàn ngành nông nghiệp

Nâng cao nhận thức về thất thoát và lãng phí LTTP

Ngày 25/9, Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của Liên hợp quốc (FAO) tổ chức Lễ kỷ niệm Ngày quốc tế nhận thức về mất mát và lãng phí lương thực thực phẩm. 

Thất thoát và lãng phí lương thực thực phẩm (LTTP) gây ra tổn thất kinh tế lớn cho nền nông nghiệp toàn cầu. Mỗi năm, hơn 10% khối lượng thực phẩm bị mất mát trong chuỗi cung ứng trước khi đến tay người tiêu dùng. Thậm chí, khi thực phẩm đã vào đến các gia đình, nhà hàng và dịch vụ ăn uống, hơn 1 tỷ tấn thức ăn vẫn tiếp tục bị lãng phí trên toàn thế giới.

Hơn nữa, lượng thực phẩm thải ra các bãi rác gây ra tới 10% tổng lượng khí thải nhà kính từ hệ thống sản xuất thực phẩm, làm gây ô nhiễm môi trường và gia tăng biến đổi khí hậu.

Phát biểu tại Lễ kỷ niệm, ông Rémi Nono Womdim - Trưởng đại diện FAO nhấn mạnh: “Khi dân số toàn cầu tăng lên, nhu cầu về lương thực cũng tăng theo. Giảm thất thoát và lãng phí lương thực trở thành nhiệm vụ cấp bách đối với tất cả mọi người. Các quốc gia phải hành động để giảm thất thoát và lãng phí lương thực”.

Trưởng đại diện FAO đánh giá cao những cam kết của Việt Nam nhằm giảm thất thoát và lãng phí LTTP. Trong đó, Quyết định 300/QĐ-TTg của Chính phủ về chuyển đổi hệ thống LTTP minh bạch, trách nhiệm, bền vững được cộng đồng quốc tế đánh giá cao. 

Ông Womdim chúc mừng Bộ NN-PTNT về những hành động mạnh mẽ nhằm giảm thất thoát và lãng phí LTTP. Trưởng đại diện FAO cũng cam kết sẽ đồng hành cùng Việt Nam thúc đẩy quá trình chuyển đổi hệ thống LTTP, hiện thực hóa các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) vào năm 2030.

Lúa gạo đứng đầu nhóm nông sản bị thất thoát sau thu hoạch

Tại Lễ kỷ niệm, các chuyên gia nông nghiệp Việt Nam đã thảo luận và chia sẻ về những nỗ lực chống thất thoát, lãng phí LTTP ở Việt Nam và trên thế giới.

Từ góc nhìn trong nước, PGS.TS Phạm Anh Tuấn - Viện trưởng Viện Cơ điện nông nghiệp và Công nghệ sau thu hoạch cho hay, tổn thất chung trong lĩnh vực nông sản, thủy sản dao động từ 20 - 25%. Tổng thiệt hại ước tính khoảng 8,8 triệu tấn, tương đương 3,9 tỷ USD, chiếm khoảng 2% GDP cả nước và 12% GDP toàn ngành nông nghiệp.

Điển hình, lúa gạo là mặt hàng chủ lực của Việt Nam, nhưng chuỗi cung ứng gạo là một trong những lĩnh vực có mức độ thất thoát và lãng phí thực phẩm lớn nhất, làm tăng phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp. 

Theo nghiên cứu năm giai đoạn 2022 - 2024 của chương trình Mitigate+ (sáng kiến của CGIAR), khoảng 6,4 triệu tấn gạo bị thất thoát trong chuỗi cung ứng trên cả nước, tương đương với 12,2 triệu tấn CO2 phát thải, chiếm khoảng 13 - 15% tổng sản lượng gạo. 

Điều này làm cho lúa gạo trở thành sản phẩm đứng đầu trong nhóm những mặt hàng “cực kỳ then chốt” đối với quá trình giảm thất thoát và lãng phí thực phẩm ở Việt Nam, theo đánh giá của nhóm nghiên cứu quốc tế. Nói cách khác, giảm thất thoát và lãng phí trong sản xuất, thu hoạch, chế biến và phân phối sản phẩm gạo là chìa khóa để tăng cường tính bền vững, trách nhiệm của hệ thống LTTP quốc gia.

PGS.TS Phạm Anh Tuấn phân tích một số nguyên nhân chính gây thất thoát và lãng phí LTTP ở Việt Nam. Do sản xuất nông nghiệp còn manh mún, nhỏ lẻ (quy mô phổ biến là 0,4ha) và trang bị cơ giới hóa còn thấp so với khu vực, nông dân chịu tổn thất từ sau khâu thu hoạch và lưu trữ. Tiếp đó, đầu tư cơ sở hạ tầng gắn với vùng nguyên liệu và hệ thống logistic còn hạn chế, gây ra đứt gãy trong chuỗi cung ứng nông, thủy sản.

Vì vậy, ông Tuấn khuyến cáo các nhà khoa học cần thu thập dữ liệu chi tiết để có thể phân tích nguyên nhân và triển khai các biện pháp can thiệp phù hợp với từng chuỗi ngành hàng.

“Phân tích kỹ lưỡng về các đặc thù của chuỗi cung ứng sẽ giúp các nhà quản lý định vị những giải pháp cụ thể về công nghệ chế biến, hình thức quản lý, cũng như cơ chế, chính sách. Điều này sẽ góp phần nâng cao hiệu quả trong sản xuất và tiêu thụ”, Viện trưởng lưu ý.

Theo đó, các nhà nghiên cứu của Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn (IPSARD) trình bày những đánh giá ban đầu thực trạng thất thoát LTTP theo chuỗi giá trị nông sản cũng như trong tiêu dùng của các gia đình. 

Chia sẻ thêm với các nhà nghiên cứu chính sách, ông Phan Văn Tấn - cán bộ thường trực văn phòng Chương trình Không còn còn nạn đói thông tin, chương trình đã gần đạt được 4/5 mục tiêu đề ra vào năm 2025. Tuy nhiên, mục tiêu giảm thất thoát, lãng phí LTTP còn gặp khó khăn về nguồn lực và chưa có cơ chế, chính sách đặc thù hỗ trợ các hoạt động.

“Nội dung này cần tính liên ngành với sự tham gia không chỉ của Bộ NN-PTNT mà còn Bộ Y tế, Bộ Công thương, Bộ TN-MT và các cơ quan khác”, ông Tấn phân tích. Ông bày tỏ kỳ vọng sẽ có cơ chế phối hợp giữa các đơn vị và địa phương để hoàn thiện cả 5 mục tiêu chương trình.

Cùng với đó, chuyên gia Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và môi trường (Bộ TN-MT) nhận định, cần có thêm sự tham gia của Bộ KH-ĐT. Theo chuyên gia, Nghị định 35/2022 của Chính phủ về quản lý khu công nghiệp và khu kinh tế sẽ tạo động lực lớn cho việc áp dụng khoa học kỹ thuật vào chế biến nông, thủy sản. Việc thực hiện cộng sinh công nghiệp, kết nối giữa các doanh nghiệp và vùng nguyên liệu sẽ giúp giải quyết một phần thách thức về thất thoát LTTP của Việt Nam.

Lắng nghe ý kiến các chuyên gia, Trưởng đại diện FAO tại Việt Nam một lần nữa khẳng định, giảm thất thoát và lãng phí LTTP góp phần nâng cao tính bền vững nền nông nghiệp quốc gia. Ông Womdim kỳ vọng, những nỗ lực mạnh mẽ và toàn diện sẽ giúp Việt Nam chuyển đổi hệ thống LTTP để sản xuất tốt hơn, dinh dưỡng tốt hơn, môi trường tốt hơn và cuộc sống tốt hơn, để không bỏ lại ai phía sau.