Làng Móng - ngôi làng bình yên được bao bọc bởi dòng Châu Giang êm ả, thuộc địa phận xã Tiên Phong (sau sáp nhập là xã Tiên Sơn), thị xã Duy Tiên, tỉnh Hà Nam. Ít ai biết, ở ngôi làng này từ xa xưa đã có một giống gà đặc sản được người dân ưu ái gọi với cái tên thân thuộc là gà làng Móng hay gà Móng.
Giống gà quý như vàng
Khác với các giống gà khác, gà Móng có đặc điểm là con trống màu đỏ tía, chân to, có vảy thẳng hàng không xù xì, con mái lông trắng nhạt. Năm 2003, Viện Chăn nuôi xác định gen của giống gà này thuộc loại quý hiếm và được ghi vào Sách đỏ Việt Nam.
Tại xã Tiên Sơn, hầu hết các hộ dân đều chăn nuôi gà Móng, có khoảng 100 hộ nuôi với số lượng từ 100 - 200 con, có hộ đến hơn 5.000 con. Hiện, tổng đàn gà Móng tại địa phương đang duy trì từ 50.000 - 70.000 con.
Trong đó có không ít hộ còn bảo tồn được nguồn gen thuần chủng của giống gà này, như gia đình ông Nguyễn Văn Thắm, chủ trang trại gà Móng Tuyết Thắm.
Gà Móng, giống gà đặc sản quý hiếm của người dân xã Tiên Sơn. Ảnh: Đức Minh.
Chúng tôi tìm đến trang trại của ông Thắm. Người đàn ông chạc tuổi ngũ tuần hồ hởi dẫn phóng viên đi tham quan mô hình chăn nuôi của gia đình mình. Bén duyên với giống gà đặc sản của quê hương từ thời tấm bé, ông Thắm hào hứng chia sẻ: “Tôi kế nghiệp cha ông nuôi gà Móng đến nay đã hơn 20 năm. Trước đây gia đình tôi cùng các hộ dân khác chủ yếu chăn nuôi theo hình thức nông hộ, phục vụ nhu cầu của gia đình, sau đấy mới là thị trường”.
Từ năm 2010, Sở NN-PTNT Hà Nam tạo điều kiện để gia đình ông Thắm xây dựng Trung tâm bảo tồn gen gà Móng. Từ đó đến nay, ông Thắm đã mạnh dạn đầu tư xây dựng chuồng trại khang trang, áp dụng chăn nuôi theo phương thức “mùa nào cho ăn thức nấy” nhằm tạo môi trường thuận lợi cho sự sinh trưởng của giống gà này.
Trang trại của gia đình ông Nguyễn Văn Thắm hiện chịu trách nhiệm bảo tồn nguồn gen gà Móng. Ảnh: Đức Minh.
Hiện nay, khu chuồng trại của gia đình ông đang có tổng diện tích hơn 2ha, với 7.000 con gà Móng các loại, từ gà đẻ đến gà thương phẩm. Ông Thắm cho biết, gà Móng có tuổi thọ lên đến hơn 10 năm, một năm đẻ 6 - 7 lứa, mỗi lứa khoảng 12 quả trứng. Giống gà này từ xưa đã kén chọn môi trường sống, vì vậy bắt buộc phải chăn nuôi thả vườn, nếu chăn nuôi theo mô hình công nghiệp thì gà sẽ khó phát triển và chất lượng thịt sẽ không ngon.
Bên cạnh đó, gà Móng nuôi càng lâu thịt sẽ càng thơm ngon, nhưng để đạt tiêu chuẩn xuất bán thì bắt buộc phải được nuôi đủ từ 6 tháng đến 1 năm. Tại trang trại của ông Thắm có những con đã nuôi được hơn 6 năm.
Chân gà Móng có lớp vảy sần sùi, thẳng hàng. Ảnh: Đức Minh.
“Giống gà này càng nuôi lâu khi ăn sẽ càng ngon. Gà Móng ngon nhất là luộc, luộc xong để nguội mở nắp nồi sẽ tỏa ra hương thơm đặc trưng. Thịt gà khi ăn sẽ cảm nhận được độ chắc, ngọt thịt, đặc biệt là lớp da gà dày không có mỡ nên giữ được độ giòn. Người nào đã từng ăn gà Móng một lần chắc chắn sẽ muốn ăn lại lần hai”, ông Thắm chia sẻ.
Thông thường gà trống đạt trọng lượng gần 4kg/con, gà mái khoảng 2kg/con là đạt yêu cầu để xuất bán. Hiện giá bán gà móng dao động từ 120.000 - 200.000 đồng/kg.
Trăn trở xây dựng thương hiệu đặc sản gà Móng
Thị trường tiêu thụ gà Móng thương phẩm của các trang trại chủ yếu ở Hà Nam, Hà Nội và các tỉnh lân cận.
Đặc biệt, trong những ngày cận kề Tết Nguyên đán 2025, các hộ chăn nuôi gà ở làng Móng và các làng lân cận bận rộn hơn bao giờ hết. Bởi đây là thời điểm khách hàng bắt đầu tìm đến để đặt mua gà. Hiện đàn gà của gia đình ông Thắm phần nhiều đã có khách đặt mua, trừ mọi chi phí chăm sóc, gia đình ông ước tính thu lãi khoảng 30%.
Không riêng gì nhà ông Thắm, gia đình ông Lê Đức Thiện hiện cũng đang tất bật với việc chăm sóc những con gà thương phẩm để sẵn sàng giao đến tay khách hàng. Với hơn 60 con gà Móng chuẩn bị xuất bán, ông Thiện tự hào kể rằng, nhiều năm xuất gà bán ra thị trường nhưng chưa năm nào ông thấy giống gà đặc sản của quê hương mình thua kém các giống gà ở địa phương khác, đặc biệt là về độ thơm ngon.
“Đàn gà nhà tôi giờ muốn bán cũng chẳng còn để bán, vì khách đặt mua hết rồi, giờ chỉ có đợi người ta đến lấy gà mang đi thôi”, ông Thiện chia sẻ.
Gà Móng nuôi càng lâu thịt sẽ càng thơm ngon, hấp dẫn thực khách. Ảnh: Đức Minh.
Có rất nhiều lý do khiến khách hàng tìm đến để mua giống gà này, trong đó lý do chính là chỉ có gà Móng được nuôi tại làng Móng khi ăn mới thơm ngon chuẩn vị.
Anh Phạm Sỹ Cường, người dân TP. Phủ Lý, tỉnh Hà Nam cho biết, 10 năm nay, gà Móng là món ăn không thể thiếu trên bàn tiệc của gia đình anh mỗi dịp Tết đến, xuân về. Sở dĩ như vậy vì hương vị thơm ngon vốn có của giống gà này khiến thực khách nhớ mãi không quên.
“Gà là món ăn quá quen thuộc trên mâm cơm rồi. Trước đó gia đình tôi cũng đã tìm mua nhiều loại gà khác nhau ở các địa phương khác, có những nơi họ cũng nuôi gà Móng, thế nhưng phải thú thực là không có nơi nào nuôi gà mà ăn ngon được như gà làng Móng hết”, anh Cường thẳng thắn chia sẻ.
Được nhiều khách hàng quan tâm, yêu thích là vậy, nhưng cũng không thể phủ nhận một thực tế rằng, tệp khách hàng của giống gà này chủ yếu là những người có điều kiện hoặc đã từng thưởng thức hương vị gà Móng.
Đầu ra của giống gà đặc sản này vẫn đang là nỗi trăn trở của nhiều người dân. Ảnh: Đức Minh.
Việc khó tiếp cận thị trường đại chúng đang là vấn đề khiến ông Thắm cùng những người chăn nuôi tâm huyết với giống gà độc nhất vô nhị này phải trăn trở. Nguyên nhân chủ yếu là do, giống gà này sinh sản chậm, khó nuôi với số lượng lớn nên giá thành của một con gà Móng cao hơn so với các giống gà khác.
Ông Thắm kể với chúng tôi rằng, trước đây nhiều lần ông cùng người dân xuất gà thương phẩm đến các siêu thị và nhà hàng đặc sản trong và ngoài tỉnh. Tuy nhiên do giá bán cao và khách hàng bị nhầm lẫn giữa gà Móng và các giống gà khác nên sản lượng tiêu thụ trong siêu thị hạn chế. Chuỗi liên kết để tiêu thụ cũng dần dần đứt gãy.
“Cứ hình dung 1 con gà phải nuôi mất gần 1 năm mới bán được, tốn bao nhiêu thóc gạo, số lượng lại không nhiều nên giá mới cao. Nếu có thể nuôi với số lượng lớn thì giống gà này đã chẳng có tên trong Sách đỏ. Hiện tại nguồn khách hàng mới tìm đến mua gà của chúng tôi thông qua giới thiệu truyền miệng. Nhưng ai đã mua và thưởng thức gà Móng đều sẽ muốn mua lại lần hai”, ông Thắm nhẹ nhàng nhấp một ngụm trà.
Để gà Móng có chỗ đứng hơn trên thị trường, chính quyền địa phương đã có nhiều nỗ lực trong việc quảng bá. Ông Trần Kim Công - Chủ tịch UBND xã Tiên Sơn chia sẻ, gà Móng đang được Sở NN-PTNT tỉnh Hà Nam quan tâm, quảng bá và phát triển thị trường.
Sở NN-PTNT Hà Nam thường xuyên mở các lớp tập huấn về chăn nuôi giống gà Móng này cho bà con. Bên cạnh đó, gà Móng cũng được Sở đưa đi dự các chương trình giới thiệu nông sản địa phương. Mấu chốt vẫn là phải đẩy mạnh công tác tuyên truyền giới thiệu sản phẩm kết hợp với xây dựng và phát triển thương hiệu riêng. Chỉ khi đó, cái tên gà Móng đặc sản mới được phổ biến rộng khắp.
