Niềm tự hào của dân tộc
Cuối năm 2023, phiên họp Đại hội đồng Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) lần thứ 42 đã thông qua Nghị quyết phê chuẩn danh sách các “Danh nhân văn hóa và sự kiện lịch sử niên khóa 2024 - 2025”, trong đó có hồ sơ kỷ niệm 300 năm ngày sinh của danh y Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác.
Tượng đài Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác được dựng với hơn 1.600 tấn đá cẩm thạch. Ảnh: Hưng Phúc.
Đây là thời khắc trọng đại không chỉ của riêng Hà Tĩnh - Việt Nam mà còn là niềm vinh dự chung của các quốc gia thành viên thuộc Tổ chức UNESCO. Việc UNESCO thông qua nghị quyết cùng tham gia kỷ niệm 300 năm ngày sinh của Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác (1724 - 1791) đã khẳng định sự đánh giá cao của quốc tế đối với những giá trị văn hóa, y học của Việt Nam và với cá nhân danh nhân Lê Hữu Trác.
Lãnh đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hà Tĩnh chia sẻ, để được UNESCO vinh danh, hồ sơ về Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác đã được tỉnh Hà Tĩnh xây dựng công phu, khoa học, nêu bật được những đóng góp và những giá trị, thông điệp tiêu biểu của Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác, đáp ứng một cách đầy đủ và thuyết phục các tiêu chí của Đại Hội đồng UNESCO.
Đây cũng là thành quả của sự nỗ lực và phối hợp chặt chẽ trong thời gian qua giữa tỉnh Hà Tĩnh với Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam, Bộ Ngoại giao, Bộ Y tế, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, tỉnh Hưng Yên, các chuyên gia, nhà khoa học Việt Nam và quốc tế.
Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh Lê Ngọc Châu nhấn mạnh việc UNESCO vinh danh đại danh y Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác là niềm vinh dự, tự hào không chỉ cho đất nước Việt Nam nói chung, mà còn đối với Đảng bộ, chính quyền và nhân dân tỉnh Hà Tĩnh - quê mẹ của đại danh y. Vì vậy, sự kiện có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với sự phát triển kinh tế, văn hóa - xã hội của địa phương, nhất là trên các lĩnh vực y tế, văn hóa, giáo dục.
“Tỉnh Hà Tĩnh sẽ phát huy trách nhiệm trong việc giữ gìn, lan tỏa những giá trị về y đức, y thuật, văn hóa, giáo dục mà cụ Lê Hữu Trác để lại trong sự nghiệp chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân”, Phó Chủ tịch Lê Ngọc Châu nhấn mạnh.
Tại phiên họp toàn thể lần thứ 42 của Đại hội đồng UNESCO (Cộng Hòa Pháp) diễn ra vào năm 2023, danh y Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác là 1 trong số 53 danh nhân văn hóa và sự kiện lịch sử sẽ được UNESCO cùng vinh danh và cùng tham gia kỷ niệm. Ảnh: BHT.
Đồng thời khẳng định, thời gian qua, đội ngũ thầy thuốc tại Hà Tĩnh đã ứng dụng và lan tỏa những giá trị di sản quý báu mà Hải Thượng Lãn Ông để lại cả về y đức và y thuật. Mỗi thầy thuốc đều thấm nhuần lời dạy của Đại danh y Lê Hữu Trác, không ngừng học tập, trau dồi kiến thức, xây dựng đội ngũ cán bộ chuyên môn vững về y thuật, sáng về y đức, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của người dân về chăm sóc và bảo vệ sức khỏe.
Đặc biệt, Bệnh viện Y học Cổ truyền Hà Tĩnh đã ứng dụng và kết hợp y học hiện đại vào công tác khám, chữa bệnh nhưng vẫn giữ vững và phát huy thế mạnh của y học cổ truyền trong điều trị, xây dựng nhiều bài thuốc nam bằng nguồn dược liệu sẵn có trên địa bàn, qua đó làm phong phú các bài thuốc quý trong chữa bệnh nhằm thực hiện tốt phương châm “Nam dược trị nam nhân".
Thời gian tới, các cơ sở y tế trong tỉnh Hà Tĩnh sẽ xây dựng không gian văn hóa Hải Thượng Lãn Ông. Đây là nơi giáo dục y đức cho đội ngũ thầy thuốc, đồng thời phát huy những tư tưởng, tinh hoa trong hệ thống di sản mà Đại danh y Lê Hữu Trác để lại đối với sự nghiệp chăm sóc sức khỏe nhân dân trên địa bàn tỉnh.
Danh y lỗi lạc
Đại danh y Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác sinh năm Giáp Thìn (1724), mất năm Tân Hợi (1791), quê ở làng Liêu Xá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, trấn Hải Dương (nay là xã Liêu Xá, huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên). Tuy nhiên, cuộc đời ông chủ yếu gắn bó vùng đất Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh. Mộ Lê Hữu Trác đặt tại xã Sơn Trung; khu lưu niệm ở xã Quang Diệm, đều thuộc huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh.
Phần mộ của Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác. Ảnh: Hưng Phúc.
Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác là danh y lỗi lạc nhất trong lịch sử y học dân tộc, đồng thời cũng là nhà văn hóa lớn có nhiều đóng góp với nền văn hóa dân tộc. Cuộc đời và sự nghiệp của ông được kết tinh bởi tri thức uyên thâm, tư tưởng tiến bộ, đạo đức trong sáng, thể hiện qua những tác phẩm đồ sộ mà giá trị còn mãi đến ngày nay.
Ông để lại cho hậu thế một tàng thư y học; một tấm gương sáng về y đức, y lý, y thuật... vô giá trong Di sản Văn hóa Việt Nam và được coi là “ông tổ” của ngành y học cổ truyền Việt Nam.
Là con của tiến sỹ Thị lang Bộ Công triều, Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác sớm được theo cha học tập ở kinh thành Thăng Long và nổi tiếng là cậu học trò thông minh, toàn diện. Lê Hữu Trác từng thi đậu Tam trường, rồi theo học binh thư và được sung vào quân đội chúa Trịnh.
Ông là người quyết đoán, thẳng thắn, cương trực nhưng cũng rất hiền từ, là người có chí khí thanh cao nên sớm chán nản khi chứng kiến những rối ren, ngang trái của xã hội. Sau một thời gian tham gia việc quân chính, viện cớ anh trai mất và phải nuôi mẹ, ông xin về quê mẹ ở ẩn.
Vốn là người thông minh, học rộng, sau một cơn bạo bệnh được thầy thuốc Trần Độc chữa trị và quý mến truyền thụ cho tất cả các kiến thức về y dược, Lê Hữu Trác nhanh chóng hiểu sâu y lý, tìm thấy sự say mê ở sách y học.
Khu lăng mộ cùng tượng đài của Đại danh y nằm ở xã Sơn Trung, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh. Ảnh: Hưng Phúc.
Với trí thông minh hơn người lại cẩn trọng trong công việc, ông phát hiện được những kiến thức mới về y học, sinh lý học, dược học. Dựa trên thực tế dược liệu Việt Nam, ông có những sáng tạo độc đáo, tạo nên nhiều bài thuốc quý hiếm, chữa bệnh cứu người thành công. Ông phát hiện 305 vị thuốc nam; sưu tầm, thu thập 2.854 vị thuốc nam hay của các bậc tiền bối, nhất là Nam dược của Thiền sư Tuệ Tĩnh.
Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác còn là người đam mê soạn sách, mở trường thuốc để truyền bá y học và với lý tưởng cao cả “làm sách truyền phương để giúp đời vô tận, Lê Hữu Trác dựng lên “ngọn cờ đỏ thắm” trong y giới qua bộ “Hải Thượng Y tông tâm lĩnh”.
Hiện, bộ sách “Hải Thượng y tông tâm lĩnh” được đưa vào kho tư liệu của nhiều thư viện ở Pháp và châu Âu, là đề tài của nhiều luận án khoa học tại một số trường đại học trên thế giới. Tầm ảnh hưởng của đại danh y đã vượt xa khỏi biên giới Việt Nam từ cách đây hàng trăm năm.
Tỉnh Hà Tĩnh đang chỉ đạo UBND huyện Hương Sơn, các ngành văn hóa, y tế trùng tu và nâng cấp quần thể Khu di tích Quốc gia Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác tại huyện Hương Sơn thành nơi lưu giữ những giá trị văn hóa - lịch sử về đại danh y, tiến tới đề xuất đưa Khu Di tích trở thành Khu di tích Quốc gia đặc biệt. Đồng thời, xây dựng và phát triển Khu di tích trở thành Trung tâm Y học Cổ truyền Hải Thượng Lãn Ông.
