Nếu so với hai lão trượng Phan Huỳnh Điểu và Phan Nhân vừa qua đời cuối tháng 6, thì nhạc sĩ An Thuyên vẫn còn nhiều quỹ thời gian để tiếp tục sáng tác. Thế nhưng, một cơn nhồi máu cơ tim cấp chiều ngày 3/7 đã khiến nhạc sĩ An Thuyên phải giã biệt cung đàn ở tuổi 66.
Sự ra đi đột ngột của nhạc sĩ An Thuyên làm cho đồng nghiệp, đồng đội và công chúng choáng váng trong niềm tiếc thương!
Trải qua hai cuộc kháng chiến vệ quốc, quân đội góp cho đất nước nhiều nhạc sĩ tài danh Huy Du, Huy Thục, Nguyễn Đức Toàn, Thuận Yến... Kế tục truyền thống ấy, An Thuyên trở thành một nhạc sĩ quân đội nổi tiếng trong bối cảnh đất nước hòa bình và hội nhập.
An Thuyên sinh ra và lớn lên ở Nghệ An. Sau khi tốt nghiệp phổ thông, ông tham gia công tác sưu tầm dân ca với tư cách một chuyên viên của Ty Văn hóa Nghệ An. Những câu ví những điệu hò trầm tích nơi bản làng miền núi đã giúp An Thuyên có được ca khúc đầu tay “Em chọn lối này”.
Được viết đầu thập niên 1970 của thế kỷ trước, nhưng “Em chọn lối này” khi được ca sĩ Thanh Hoa hát trên Đài Tiếng nói Việt Nam vào năm 1980 mới thực sự lan rộng trong đời sống cộng đồng.
Năm 1975, An Thuyên nhập ngũ. Và được Đoàn văn công Quân khu 4 cho đi học Khoa Sáng tác - Nhạc viện Hà Nội, và nhanh chóng có nhiều ca khúc viết về người lính được mến mộ như “Hành quân lên Tây Bắc” hay “Khi xe tăng qua miền quan họ”.
Từ năm 1992, An Thuyên được điều động về Trường Văn hóa Nghệ thuật Quân đội để chung tay đào tạo những tài năng nghệ thuật mới cho quân đội nói riêng và cho xã hội nói chung.
Có thể nói dấu ấn của nhạc sĩ An Thuyên ở Trường Văn hóa Nghệ thuật Quân đội rất đậm nét. Từ mô hình cao đẳng được nâng cấp lên đại học, Trường Văn hóa Nghệ thuật Quân đội được đánh giá là một đơn vị giáo dục uy tín nhất. Nhiều nhạc sĩ và ca sĩ xuất sắc đã bước ra từ chiếc nôi kỷ luật, bài bản và thân ái này.
Nhạc sĩ An Thuyên đã được phong quân hàm Thiếu tướng khi đảm nhiệm cương vị Hiệu trưởng Trường ĐH Văn hóa Nghệ thuật Quân đội.
Những năm nhạc sĩ An Thuyên làm lãnh đạo, Trường ĐH Văn hóa Nghệ thuật Quân đội có cách tuyển sinh khá độc đáo. Không chỉ thường xuyên mở lớp đào tạo ở các địa phương và các quân khu, mà còn đặc cách cấp học bổng cho những gương mặt triển vọng. Nhờ thiện chí với thế hệ trẻ của An Thuyên, mà đời sống biểu diễn có được các gương mặt như Hồ Quỳnh Hương hay Lê Anh Dũng.
Thậm chí, chỉ cần theo dõi các cuộc thi ca hát, thấy thí sinh nào có tố chất thì nhạc sĩ An Thuyên cũng đích thân có lời mời vào Trường ĐH Văn hóa Nghệ thuật Quân đội.
Có thể kể một thí dụ. Ở cuộc thi Tiếng hát Truyền hình toàn quốc, khi nghe ca sĩ Giáp Thị Kim Thủy của tỉnh Bình Dương trình bày một ca khúc khá ngọt ngào, nhạc sĩ An Thuyên đã chủ động tìm gặp và hỏi: “Cháu có phải là con gái của Giáp Văn Thạch không?”.
Cô gái đứng trước mặt xác nhận thân phụ chính là tác giả ca khúc “Quê hương”, nhạc sĩ An Thuyên thổ lộ luôn: “Cha của cháu mất sớm, tôi chưa có dịp hạnh ngộ. Thấy cháu nối nghiệp cha, tôi rất mừng. Nếu cháu tin tưởng, hãy nộp đơn vào trường của tôi, để được rèn giũa theo con đường chuyên nghiệp!”.
Thái độ khuyến khích tích cực của nhạc sĩ An Thuyên, đã đưa Giáp Thị Kim Thủy ra Hà Nội và bây giờ đầu quân cho Đoàn văn công Thủ đô.
Ngoài tâm huyết dành cho sự nghiệp đào tạo, An Thuyên vẫn miệt mài sáng tác. Tài năng của ông không chỉ được quân đội thừa nhận, mà khán giả cả nước hoan nghênh.
Các ca khúc của An Thuyên đi vào đời sống tinh thần hàng triệu người, như “Tiếng đàn Balalaica trên sông Đà”, “Thơ tình của núi”, “Mẹ Việt Nam anh hùng”, “Chín bậc tình yêu”, “Neo đậu bến quê”...
Ở lĩnh vực nhạc phim, nhạc kịch và khí nhạc, An Thuyên đều có thành tựu riêng. Còn chuyện sáng tác ca khúc, điểm dễ nhận ra nhất của An Thuyên là sự vận dụng khéo léo chất liệu dân ca.
Ngay từ ca khúc “Em chọn lối này”, An Thuyên đã phát huy chất văn học trong ca từ: “Lối ấy có ánh trăng soi đường, có tiếng suối trong ban mai/ Tiếng giã gạo trong sông mây, là lối về bản em đây”.
Do vậy, những ca khúc nổi tiếng của An Thuyên như “Huế thương” hay “Ca dao em và tôi” đều có ca từ rất đẹp!
Nhạc sĩ An Thuyên quan niệm về sáng tác: “Mỗi người có một lối riêng, cách làm riêng. Ý chí của tôi là: “trèo lên vai cha ông để nói tiếng nói thời đại mình!” Dân ca Nghệ Tĩnh đã cho tôi tất cả, cuộc sống, sự nghiệp, sự dâng hiến và tư cách làm người. Tôi sinh ra trong một gia đình diễn kịch dân gian, những năm tháng trẻ trung được đi sưu tầm dân ca Nghệ Tĩnh. Có lẽ đây là bệ phóng may mắn quyết định mà tôi có được. Tôi đang tiếp tục khai thác thế mạnh này để tiếp tục sáng tạo, hy vọng sẽ có thêm những tác phẩm mới có tinh thần Nghệ Tĩnh mới mẻ hơn như tôi hằng mong muốn: Trong nền âm nhạc Việt Nam có một An Thuyên nói giọng Nghệ mang tâm hồn Việt Nam”.
Trong bài “Huế thương”, nhạc sĩ An Thuyên viết “trở lại Huế yêu, lần theo ân tình câu hát”. Lời ca ấy cũng chính là lẽ sống của An Thuyên: luôn trọng ân tình. Ân tình với bạn bè, ân tình với đồng đội, ân tình với học trò, và ân tình với nơi chôn nhau cắt rốn “sông Lam biết khi mô cho cạn/ Người ơi, đục trong câu hát cháy lòng...”
Sài Gòn, 4/7/2015
