Nhiều năm qua, nguồn nguyên liệu trong chế biến thủy sản xuất khẩu (CBTSXK) ở Bình Định hầu như trông cậy hoàn toàn vào NK. Trong khi đó, giá nguyên liệu NK ngày càng hiếm và tăng cao mà giá đầu ra vẫn “giậm chân tại chỗ” khiến nhiều DN CBTSXK ở Bình Định lâm vào thế bí.
Lấy đơn cử từ 1 đơn vị “đàn anh” trong ngành CBTSXK ở Bình Định là Công ty CP Thủy sản Bình Định, chúng ta có thể thấy tình hình “đói” nguyên liệu thủy sản ở tỉnh này nghiêm trọng đến dường nào. Mặc dù công ty này có mạng lưới thu mua khắp các tỉnh trong khu vực miền Trung, nhưng nguyên liệu chỉ đủ đáp ứng được khoảng 20-30%. Công ty thường xuyên NK từ 70-80% (hơn 6.000 tấn nguyên liệu) mới đủ thực hiện các đơn hàng và ổn định sản xuất.
Thế nhưng nguồn nguyên liệu NK ngày càng eo hẹp, do các nước trên thế giới cắt giảm hạn ngạch khai thác đến 20% sản lượng. Thêm vào đó, xăng dầu tăng cao, đoàn tàu khai thác của Đài Loan, Thái Lan càng hoạt động càng bị lỗ nên lượng tàu khai thác cũng bị giảm đến 40%. Từ đó, nguyên liệu NK không ngừng tăng giá, riêng năm 2011 tăng rất cao lên đến 30-40%. Các yếu tố trên làm chi phí đầu vào tăng cao hơn 30%, theo đó giá thành sản phẩm tăng cao theo, cao hơn nhiều so với các nước trong khu vực châu Á như: Thái Lan, Malaysia, Indonesia, Philippin nên làm giảm năng lực cạnh tranh.
Nhiều khách hàng không chấp nhận mức giá cao đã hủy đơn hàng. Bà Cao Thị Kim Lan-GĐ Cty CP Thủy sản Bình Định lo lắng: “Nếu nguyên liệu dựa vào nguồn NK là chính thì hoạt động SX sẽ có ngày bị tắc tị, bởi nhiều nước trên thế giới đang có chủ trương cấm và hạn chế bán nguyên liệu thô”.
Có điều nghiệt ngã là, nguồn nguyên liệu là cá ngừ đại dương và cá ngừ sọc dưa tại địa phương thì rất dồi dào, nhưng không XK được. Bà Mai Kim Thi, Chi cục trưởng Chi cục KT-BVNLTS Bình Định cho biết: “Hàng năm, sản lượng đánh bắt cá ngừ đại dương của ngư dân Bình Định đạt khoảng 4-5 ngàn tấn, cá ngừ sọc dưa đạt khoảng 6-7 ngàn tấn”. Thế nhưng hiện nay 2 mặt hàng nói trên chưa được các DN chế biến thủy sản ở Bình Định đưa vào thị trường XK.
Ông Nguyễn Hữu Hào, Phó GĐ Sở NN-PTNT Bình Định: "Trong thời gian tới, chúng tôi sẽ tham mưu cho UBND tỉnh có chính sách hỗ trợ các DN CBTSXK trong tỉnh tổ chức thu mua và XK mặt hàng cá ngừ đại dương trực tiếp tại địa phương. Đồng thời từng bước xây dựng cơ sở hạ tầng, đầu tư nâng cấp các cảng cá đủ điều kiện bảo quản mặt hàng này đúng tiêu chuẩn XK. Đây là tiền đề để tiến tới xây dựng thương hiệu cá ngừ đại dương Bình Định”.
Bà Cao Thị Kim Lan, GĐ Cty CP Thủy sản Bình Định chua chát: “Hiện cá ngừ sọc dưa của Bình Định phần lớn được bán cho các DN chế biến tại TP HCM để làm đồ hộp, số còn lại bán cho các cơ sở trong nước làm cá luộc. Mặt hàng này phải được SX khép kín thì mới đủ tiêu chuẩn XK. Trong khi đó, với công nghệ chế biến còn lạc hậu, nhiều DN ở Bình Định chưa thực hiện được”.
Số phận của mặt hàng cá ngừ đại dương cũng hẩm hiu không kém. Từ năm 1997 đến 2010, nhiều DN ở Bình Định đã đưa mặt hàng này gia nhập thị trường XK. Trong thời gian này, cá được vận chuyển bằng xe vào TP HCM, rồi tại đây thực hiện lại việc chọn lựa 1 lần nữa. Quãng đường xa gần 800km làm bầm dập, làm cá giảm chất lượng, cá không đủ tiêu chuẩn XK nên bị lỗ liên tục. Đến năm 2011 thì không DN nào ở Bình Định còn dám “rớ” tới mặt hàng cá ngừ đại dương.
Duy chỉ có 3 DN tư nhân là các chủ nậu còn “cửa sống” với mặt hàng này nhờ mối làm ăn ràng buộc: Đầu tư cho tàu đi đánh bắt, sau đó thu mua với giá thỏa thuận nên làm ăn có lời. Bà Cao Thị Kim Lan ao ước: “Nếu các bến cảng được đầu tư nâng cấp, được xây dựng cơ sở hạ tầng đủ điều kiện thu mua, bảo quản cá ngừ đại dương và sau đó xuất trực tiếp bằng đường hàng không sang Mỹ và các nước châu Âu, không qua trung chuyển như trước đây thì may ra các DN CBTSXK ở Bình Định mới có thể làm “hồi sinh” mặt hàng cá ngừ đại dương trong thị trường XK”.
